بام سبز

شهرداری‌تهران برای چندمین بار طی سال‌های اخیر وعده داده، طراحی و احداث نمای ساختمان‌ها را ضابطه‌مند کند.
هم‌اکنون ساختمان‌های در حال ساخت در تهران با هر آنچه سلیقه غیرحرفه‌ای سازنده بخواهد، نما کاری می‌شود و در اغلب مواقع به دلیل عدم هماهنگی نمای ساختمان‌ها در یک خیابان، منظر شهری آنچنان اسفناک و به هم ریخته می‌شود که گویی نظارت بر ساخت‌وساز در پایتخت از کمترین درجه برخوردار است.

روز گذشته مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران با اشاره به تهیه اولین دفترچه انضباط نما، از تدوین الگوی اولیه راهنمای طراحی ، کنترل و اجرای نماهای شهری خبر داد.
جواد کریمیان اقبال با بیان این مطلب گفت: موضوع متناسب سازی و ساماندهی نماهای شهری در راستای تدقیق خواسته های طرح تفصیلی جدید تهیه و به زودی به کلیه مناطق ۲۲ گانه ابلاغ خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه دفترچه انضباط نما از چهار موضوع و سرفصل اصلی تشکیل شده است، افزود : مبانی نظری متناسب سازی نماهای شهری – ضوابط و مقررات – نقشه‌ها، مدارک و اسناد تصویری و در نهایت چک لیست کنترل نما، چهارسرفصل اصلی این دفترچه است.

کریمیان اقبال در ادامه تصریح کرد: همچنین کارگروه تخصصی سیاست‌گذاری نمای شهری در نظر دارد با تدوین حقوق و ضوابط مستخرج از آن، برای ساماندهی نماهای کلانشهر تهران با تکیه بر اصول و حقوق فطری، ایجاد محیطی مطلوب، زیبا، آرامش بخش و متعالی را برای شهروندان هموار کند.
وی تاکیدکرد : در این مسیر، شهروندان به عنوان رکن اصلی حیات اجتماعی شهر نقشی اصلی را در تدوین این اصول داشته و تمامی ضوابط ، منطبق بر حقوق ایشان تدوین خواهد شد.
مدیرکل معماری و ساختمان با اشاره به ارسال این مجلد به اساتید خبره و حرفه مند، برای اصلاحات نهایی گفت: با تصویب این ضوابط، به زودی شاهد تغییرات شایانی در عرصه نمای شهری خواهیم بود.

طراحی ساختمان CCTV

مدتی پیش شرکت OMA در مراسم تکمیل و اتمامِ ساختمان دفتری برای شعبه ی اصلی و مرکزی تلوزیون مرکزی چین (CCTV) در بیجینگ (که در اواخر امسال شروع بکار خواهد کرد) شرکت کرد.این پروژه که توسط OMA طراحی شده است به عنوان خلقِ مجددِ یک آسمان خراش به شکل حلقه ای بسته می باشد. ساخت این پروژه از سال ۲۰۰۴ آغاز گردیده است. این پروژه ی ۴۷۳۰۰۰ متری CCTV)) شامل استودیوهای تلویزیو،دفاتر اداری، امکانات ساخت و پخش، میباشد که بزرگترین پروژه ی OMA و اولین ساختمان اصلی این شرکت در چین می باشد. CCTV، اصلی ترین مسأله یک ساختمان بلند مرتبه که رسیدن به بالاترین ارتفاع ممکن میباشد را به مبارزه می طلبد.

فرم این ساختمان از یک سکوی گسترده شروع شده و بعد دو برجی که بسوی یکدیگر خم شده و سرانجام توسط یک طره ی ۷۵ متری که بر هر دو عمود است بیکدیگر متصل میشود. این طراحی ترکیبی از کلیه فرآیند های ساخت برنامه های تلویزیونی، که قبلآ در مکانهای مختلف شهر پراکنده بودند ، را به زنجیره ای از فعالیت های بهم پیوسته تبدیل می کند. ساختار شعبه ی اصلی و مرکزی CCTV و کاری که باید در این ساختمان انجام شود هم در نمای این ساختمان نمایان میشود: شبکه ای از خطوط مورب است که تراکم این خطوط در نواحی ِتحتِ تنشِ بیشتر و در نواحی ای که به ساپورت سازه ای کمتری نیاز دارد این تراکم کمتر میشود. نمای این ساختمان جلوه ی واقعی از ساختار سازه ای اش می باشد. رم کولاس میگوید : “من خیلی خوشحال هستم، که بعد از سالها همکاریِ پیاپی، بالاخره این ساختمان cctv شروع به ایفای نقش و وظیفه ای که همیشه مدنظرش بوده است. خواهد کرد “. پروژه یcctv توسط رم کولاس (شرکت/OMA (و دیوید گیانوتن و مدیر پروژه دنگمی یاوو در همکاری نزدیک با شریکان شوهی شیگما تسو، الن ون لون و ویکتور ون در چیجه می باشد. تیم طراحی این پروژه شامل معمارانی از جمله انولینونن، چالز برمن و آدرین فیشر،و یک تیم معماری بالغ بر ۱۰۰ معمار از OMA بوده است. طرح MEP وسازه توسط سیسل بالموند و آروپ طراحی شده است. و شرکت ECADI (موسسه ی تحقیقات و طراحی معماری شرق چین) به عنوان موسسه ی طراحی بومی پروژه قرار گرفته بود. مشاوران طراح این پروژه فرانت اینک، اینساید/اوتساید،DHV،DMJMH+N، لرچ بیتس و همکارانش، LPA،سندی براون و همکارانش و رومانوگاتلند می باشند.

مرکز محله ای جوانان دهود در آمستردام

آتلیه کمپ تیل پروژه د هود را به انجام رسانده که یک مرکز محله جوانان دو طبقه در آمستردام هلند است. هلند به عنوان بخشی از پروژه بزرگ بازسازی شهری توسعه یافت؛ این امکان جدید توسط دو مفهوم متضاد فضایی مشخص شدند. شفافیت و سحرآمیزی – که میتواند به وضوح از نمای خارجی آن خوانده شود.
در فضای باز واقع شده و دارای بسیاری از درختان قدیمی است ، طبقه ی همکف با انتقال کیفیات عناصر طبیعی به درون آن فرض میشود . هر چهار طرف از سطوح توسط لعاب از کف تا سقف اندود شده اند ، فضایی کوچک سخاوتمندانه به خارج جهت گفتگوی باز، گشوده شده است. فعالیت های ساختمان شفاف ساخته شده است ، و در نتیجه لابی به عنوان یک اتاق نشیمن عمومی برای محله به کار می رود.

طبقه ی فوقانی امکان جا دادن سالن عمومی را دارد ، و به عنوان فضایی درونگرا با هیچگونه پنجره ی جانبی تحقق یافته است. ظاهر ی چند منظوره و بی طرف دارد . فضا ،ارتفاع سقفی سخاوتمندانه با دو نورگیر که به طور کامل فضای داخل را روشن می نمایند را نمایان می کند . سطوح در سایه رنگ های سفید و خاکستری اندود شده ، به منظور به حداکثر رساندن اثر نور روز طبیعی که برنامه های انعطاف پذیر را برقرار می کند . نمای بیرونی حجم بالایی با اسپری پلی یورتان پوشش داده شده است که به عنوان روکش آجر ماسه آهکی زیر کار، عمل می کند. بافت خشن همچنین یک هویت متمایز را به مرکز معطوف می سازد.

در باغ شهر؛ آسدورپ Osdorp در مدت توسعه ی آمستردام Amsterdam پس از جنگ جهانی دوم بر اساس طرح شهری داستیل De Stijl – معمار کرنلیس ون استرن Cornelis van Eesteren – رشد کرد . از دهه ی نود ، پروژه ی بزرگ بازسازی شهری در حال پیشرفت است که در آن ساختمان های ضعیف نگهداری شده ، تخریب و سپس توسط امکانات جدید جایگزین میشود. تلاش برای از بین بردن مشکلات شهری برنامه ریزی سیام CIAM انجام شد ، در حالی که هنوز هم کیفیات آن حفظ میشود. یکی از این جنبه ها مناطق سبز با شکوه میان بلوک های ساختمانی است.
در سال ۲۰۰۵ آتلیه کمپ تیل Atelier Kempe Thill برنده ی رقابت دعوت به ساخت در چنین منطقه ای از رمروالسترات Reimerswaalbuurt برای یک مرکز محله ای کوچک جوانان شد. این کار برای ادغام سازی ساختمان های کوچک تا جای ممکن به دقت در میان انبوه درختان موجود ، برای حفظ فاصله ی کافی میان بلوک ساختمان های ‌مجاور و طراحی ساختمانی مونومنتال ، چند جهته و ساختمان ایستاده ی به خوبی قابل مشاهده بود.

دو نوع فضا؛ ساختمان تحقق یافته متشکل از دو توده های ساده- به شدت مخالف- از مفهوم فضا است . سطح طبقه ی همکف به عنوان یک فضای مسطح طراحی شده است ، به طور کامل به محیط اطراف به لطف شیشه ها در همه طرف باز میشود .فضای سبز عمومی با درختان تحت پوشش قرار داده اش توسط درخت سایه دار ، بخشی از داخل می شود و سخاوتمندانه فضای کوچک را به بیرون گسترش می دهد. این اثر توسط طراحی داخلی ساده و رنگ مایل به خاکستری افزایش یافته است. به عنوان اتاق نشیمن محله به کار می رود، فعالیت در داخل به خوبی قابل مشاهده است و تعامل مستقیم با فضای عمومی را بر انگیخته است.

در طبقه ی فوقانی سالن انجمن است . به منظور تحقق بخشیدن تمایل به چند عملکردی بودن و بی طرفی، یک نمای کاملا بسته دارد و به شکل یک فضای سحرآمیز و درونگرا است. ظاهر بسیار بی طرف آن، توسط ارتفاع سقف زیاد و دو نورگیرهایی که فضا را به طور طبیعی روشن می کنند، متعادل شده است. فضا تعمدا با رنگ نسبتا سفید ساده به منظور به حداکثر رساندن اثر نورگیرها در فضای داخلی نگه داشته شده است. با استفاده از این، فضایی خاص و بدون محدودیت چند عملکرد، به سالن داده میشود.
ترکیبی از این دونوع فضا ، فضای باز و بسته ، ظاهر و شخصیت ساختمان را تعیین می نماید. از بیرون، به طور مستقیم قابل مشاهده است و طراحی نما برتری دارد. در داخل، تضاد میان دو فضای ساختمان درک و شگفتی را معلوم می کند ، که فضای به طور کامل محصور بسیار روشن تر از فضای کاملا غیر محصور است.
فناوری ارزان؛ به طور معمول در این پروژه ها، بودجه ساخت و ساز بسیار کم در دسترس است. به منظور تحقق بخشیدن به یک ساختمان فضایی جذاب در این چارچوب، لازم به اعمال انواع روش های ساخت و ساز بسیار مقرون به صرفه است.
مانند یک ترکیب ارزان قیمت صنعتی، ساختمان از یک ساختار قاب فولادی با دیوار پر کننده ی آجر ماسه آهکی ساخته شده است. تمام تاسیسات فنی در دیوارها و کف ها ادغام شده که به ارتفاع یافتن اتاق ها کمک می کنند،چون جایی لازم نبوده که سقفی کاهش یابد. نمای شیشه ای، از سیستم های شیشه ای ارزان ساخته شده است ، که با استفاده از پانلهای شیشه ای بزرگ تا ۵ متر طول، تنها در دو طرف با ۵ سانتی متر پروفیل فولادی محکم شده است. ساختار درب های شیشه ای برای این پروژه به طور خاص طراحی شده است.

سیستم افشانه ی پلی یورتان برای بخش بسته ی نما استفاده شد که معمولا در عایق مخازن نفت و ساخت قالب مورد استفاده قرار می گیرد. روکش بر روی آجر ماسه آهکی در شکل مایع و نمایانده شده در محل افشانه شده است. سپس ، سطح بسیار خشن با پوشش محافظ UK پرداخت شده است. ظاهر نمای بیرونی اساسا توسط تنش خلاقانه میان دو سیستم ناشی شده است؛ روی شیشه ی بسیار صاف ، و شفاف و منعکس کننده، محل قرار گیری جعبه ی پلی یورتان خشن و با مقیاس است.
فضای داخلی توسط اقتصاد و روش خلاقانه اداره شده است. سطح بتنی کمی خشن تنها توسط یک لایه پلی یورتان پوشیده شده است. سقف با اسپری اندود آکوستیکی پوشیده شده است. علیرغم این، جداره ی داخلی بازتابنده ی بزرگ، چراغهای صنعتی بزرگ و دو راه پله ی فولادی ظریف نیز نصب شده است.

مرکز محله ای جوانان دهود در آمستردام ؛ آتلیه معماری کمپ تیل

مجموعه ورزشی آبی لندن

موقعیت :
مرکز ورزش های آبی لندن در لبه جنوب شرقی پارک المپیک و با مجاورت مستقیم به استراتفورد ساخته شده است.
دسترسی عابرین و تماشاگران به مجموعه از طریق یک پل شرق و غرب و چندین راه دسترسی کوچکتر امکان پذیر گردیده است.این مجموعه به صورت عمود بر شهر استراتفورد طراحی گردیده و به نوعی می باشد که شرق غرب این شهر را که بوسیله رودخانه از هم جدا کرده بود بهم وصل می کند.

طراحی
مجموعه ورزشی ورزش های آبی المپیک لندن با الهام از هندسه سیال آب در حرکت و محیط اطراف آن منعکس کننده فضاهای نزدیک به آب از جمله روزخانه است. سقف موجدار ، پیوستگی استخر از مرکز و هماهنگی در سیال بودن طرح در کلیه قسمت ها حاکی همین ادعاست.

این مجموعه ورزشی با انعطاف پذیری فوق العاده خود توانایی گنجایش ۱۷۵۰۰ نفر را در بهترین حالت خود دارا می باشد که مهمترین ویژگی آن نسبت به طرح های مشابه خود زیاد بودن حجم تماشاگران در مجموعه می باشد. قابلیت دید مستقیم از هر طرف سالن و نبود نقطه کور در کل سالن برای تماشگر از ویژگی های منحصر به فرد آن بشمار می آید.
از جالترین قسمت های این مجموعه داشتن ۳ سالن مجزای که هر کدام گنجایش تعداد خاصی تماشاگر را دارد است.

بال آموزشی تحت پل با ایده از استخر های غواصی در داخل سالن استخر بزرگ تعبیه شده است ، این بال ها همچین نقش تریبون و قسمت مدال آوری را برای ورزش کاران به ارمغان آورده است که فرد زمانی که در بالاترین قسمت بال قرار میگیرید عظمت و شکوه را مجموعه را به خوبی درک می کند.
از زیباترین بخش های مجموعه طراحی سقف آن است که به شکل قوس منحنی مایل و در امتداد طرح سالن طراحی گردیده است.
دو ساختار قوس هندسی در دو بخش مجزا که از طریق سازه های جدید به هم متصل گردیده این نوع سقف را در جهان به صورت تک در آورده است که تمامی مهندسین سازه را به تحسین وا داشته است.

گروه مهندسین ایران معماری با مدیریت آرتور امیدآذری

بخشی را درقالب اطلاع رسانی در رابط با آثار تاریخی معماری ایران ، تدوین نموده است تا امکان اطلاع رسانی برای علاقه مندان به معماری را مهیا کرده باشد.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر:۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

چپیره
چپیره سازی در گنبد به دو بخش عمده تقسیم می شود :
ـ گوشه سازی = گوشه بندی
ـ شکنج = چین و چروک
ـ گوشه سازی یا گوشه بندی یعنی ساختن و تبدیل کردن شکل چهار گوشه بشن به هشت گوشه و به ترتیب ۱۶ و ۳۲ و ۶۴ گوشه و بالاخره دایره و با تبدیل کردن شکل مستطیل نزدیک به مربع به ۶ و ۱۲ گوشه و بالاخره بیضی است . در حالت اخیر مستطیل بشن باید نسبت اندازه های اضلاعش طوری باشد که به راحتی قابل تبدیل به شش گوشه شود مثلاً نسبت ۴ و ۴/۳ قابل تقسیم است . البته با استفاده از کاربندی انواع زمینه های مرسوم در معماری ایرانیرا می توان به نحو مطلوب تبدیل به دایره کرد که در مباحث آینده جداگانه بررسی خواهدشد .
گوشه سازی خود شامل دو بخش است :
۱- اسکنج یا سِکُنج
۲- ترمبه یعنی جمع شده
اولین گوشه سازی ها توسط چوب انجام شده و حتی خود گنبد هم با چوب اجراگشته است . بهترین موارد مثال را در ابیانه می توان دید .

طـرز اجـرا چنین بوده که چـوبها را در گوشـه های بـشن سوارمی کردند و هـمین طور روی هم می چیدند تا مثل سبد جمع می شد و به صورت گنبد چوبی درمی آمد .
در معماری ارمنی از این نوع گنبد زیاد به چشم می خورد . فضای زیر این گنبدها را معمولاً بزرگترین اطاق تشکیل می دهد . در خانه های روستائی نیز پوشش بزرگترین اطاق که معمولاً تنور هم در آن قرار دارد به صورت گنبد چوبی است .
چوبهای موجود در ایران از استحکام کافی برخوردار نیست و معمولاً برای پوشش دهانه های ۵/۲ تا ۳ متر به کار می رود به همین دلیل در معماری پیشین ایران در زمانهخامنشیان برای پوشش تخت جمشید از جبل عامل لبنان درختهای کنار بسیار قطور و مرتفع را آوردند . چون این حمل و نقل چوبها مستلزم هزینه ای سنگین بود در دوران اشکانیاین کار متروک شد و به جای پوشش تخت از پوشش سغ استفاده کردند
متاسفانه از معماری دوران اشکانی که در واقع پوشش سغ آغاز می شود در داخل ایران نمونه ای بجای نمانده است . در خارج از محدوده ایران کنونی به یکی دو نمونه از پوشش سغ بر می خوریم که یکی hattra یا الحضر است و دیگری کاخ آشور و ایندو نیز چهره روشنی از چگونگی پوشش به دست نمی دهند .
در بازه هور خراسان بین خواف و نیشابور گنبدی دیده می شود که گوشه سازیهای آن با چوب ساخته شده و خود گنبد با سنگ لاشه . بنا متعلق به اواخر دوران اشکانی یا اوایل ساسانی است و در مجموع ناچیزتر از آنست که ما را به قضاوتی کلی در این باب رهنمون شود . لذا از گنبدهائی که همه مصالح آن از چوب بوده فقط خاطره هائی باقیست . شاید ابیانه بهترین تجلی گاه آن باشد .
گوشه سازی با چوب نیز به تدریج در بسیاری از نقاط ایران متروک شد و علت عمده و اصلی آن موریانه خیز بودن زمین های ایران داخلی ( ایرانشهر ) بوده و هست .
قدیمیترین نمونه بجای مانده از گوشه سازی با چوب در بازه هور است که قبلاً اشاره شد .
در فهرج یزد هم با اینکه منطقه به شدت موریانه خیز است ( احتمالاً به علت رواج چوب در منطقه شهدای فهرج ) زیارتگاهی به چشم می خورد که گوشه سازی پوشش آن ، از چوب بوده است . چوب گوشه ها توسط موریانه به کلی از بین رفته ولی خشت های پشت آن به نحو معجزه آسایی باقی مانده است و از خود گنبد نشانی دیده نمی شود .
در اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم در منطقه خراسان حدود مشهد و طوس و اطراف آن و در مناطق کوهستانی کرمان که موریانه کمتر است استفاده از پوشش چوبی رواج می یابد .
نمونه این گوشه سازی با چوب بقعه شاه نعمت الله ولی در کرمان است و در این بنا برای گوشه سازی با یک تخته ، شانزده ضلعی را به ۳۲ ضلعی تبدیل کرده اند . در گنبد هارونیه طوس نیز همین عمل تکرار شده است . در مسجد جامع قزوین از تخته استفاده کرده اند ( گنبد قدیمی مسجد ) .
با اینحال نمونه های فوق انگشت شمارند و باید گفت که به علت اشکالات گوناگون استفاده از چوب منسوخ می شود .
بطوریکه گفته شد نوع اول گوشه سازی اسکنج است . اسکنج متشکل از دو طاق اریب است که همدیگر را در یک نقطه قطع کرده باشند . شیوه زدن طاق ممکن است بصور مختلف رومی ، ضربی ، چپیله ( لاپوش و تیغه ای ) باشد در هر حال تقاطع دو طاق این نوع گوشه سازی را به وجود می آورد . ذکر این نکته ضروری است که بارهای وارد بر گنبد به این گوشه ها منتقل نمی شود . به همین دلیل هم ، نوع اجرای گوشه سازی تأثیری در چگونگی افزیر گنبد ندارد .
● ترمبه = سرمبه = سلمبه
نوع دوم گوشه سازی به صورت ترمبه است در هیچ یک از لغت نامه های ایرانی به کلمه ترمبه بر نمی خوریم . لغتی به صورت ترکیب طاق و طرمب آمده است که معنای آنرا پشت هم اندازی و طاق روی طاق سوار کردن نوشته اند حال آنکه خود لغت ترمبه به معنی ، یک چیز جمع شده ، عمده ، پیش آمده ، تریده ( به طرف جلو سریده شده ) است . در واقع ترمبه همان معنی اسکنج را دارد که کنج پیش آمده باشد .
ترمبه بر عکس سکنج به چهار طریقه پوشش می شود : ۱ـ گوشه سازی با چوب به شکل جلو آمده که حالت خاص و استثنائی ترمبه تلقی می شود . و سه طریق دیگر به شکل سغ یعنی پوشش منحنی شکل است که شامل فرمهای زیر می شود :
۱ـ فیلپوش
۲ـ ترمبه پتگین = پتکین patkin
۳ـ ترمبه پتگونه یا پتکانه ( پتکانه صحیح تر است )
● فیلپوش
برای اجرای فیلپوش مثل صدف حلزون از گوشه ( نقطه صفر ) شروع می کنند و لایه های طاقی را روی همدیگر می پوشانند و سوار می کنند تا به حد مطلوب برسد ( یعنی منتهی به جائی شود که مربع را تبدیل به هشت ضلعی می کند ) .
در واقع فیلپوش به پوشش گوشهٔ دیوار که از کنج شروع می شود و بین دو دیوار متقاطع قرار می گیرد اطلاق می شود . در قلعه دختر فارس ترمبه گنبد را به شکل فیلپوش زده اند ، نمونه خوب دیگر که هم اکنون نیز قابل مشاهده است ، گنبد کوچک بی بی شهربانو نزدیک ری است ، بنا تعلق به دوران آل بویه دارد . زیر گنبد کوچک را با لایه های آجری مثل چپیره روی هم چیده اند تا به نقطه مورد نظر برسند .
در بناهای قرون پنجم و ششم این نوع گوشه سازی معمول بوده است . در مسجد جامع شیراز متعلق به دوران صفاری انواع ترمبه ها اجرا شده بود ولی متأسفانه تمام بنا نوسازی شده و اثری از معماری قدیمی دوران اصلی برجای نمانده است . تنها ماخذ ، عکس های قبل از خراب کردن مسجد است که در کتاب پوپ آورده شده است .
نمونه دیگر به صورت چهار تا چفته در قسمت روبروئی شبستان مسجد جامع فهرج متعلق به نیمه اول قرن اول هجری است . گوشه سازی ترمبه است و اجرای روشنی است بر اینکه چگونه خشت ها را رویهم چیده اند تا شکل فیلپوش بدست آید .
پیش از اسلام ترمبه ها و سکنج ها را به صورت (( نماندن )) اجرا می کردند به این ترتیب که گوشه ها را می نماندند تا به حد دایره قاعده گنبد مورد نظر برسد . در این صورت ارتفاع خیلی زیاد می شد ولی از آنجائیکه در آن دوران معماران ابائی نداشتند که بلندای گنبد از حد مقیاس دید انسانی بیشترباشد مشکلی پیش نمی آمد . ولی بعد از اسلام که سعی در کوتاه کردن پوشش می شد ، گوشه سازی به گونه ای اجرا شد که بتوان شکل چهار گوش بشن را به هشت گوش تبدیل کرد بدون آنکه ارتفاع پوشش از حد مطلوب بالاتر رود . از نمونه بناهای پیش از اسلام که مربع بشن را به هشت ضلعی تبدیل کرده اند تنها کاخ بیشابور برجای مانده است که از چگونگی پوشش گنبد این تنها نمونه هم ، نشانی در دست نیست .
در قلعه دختر و آتشکده فیروزآباد هیچ یک از بشن های مربع تبدیل به هشت گوش نشده است . در آتشکده فیروزآباد گنبدهای طرفین بنا کومبیزه است ولی بجای تبدیل شش ضلعی به دوازده ، تنها گوشـه ها را نـمانده اند تا به دایره رسـیده اند و در این تـبدیل با بالا رفتن ارتفاع فضا باشکوه تر جلوه گر شده است .
گاهی در بناهای قبل از اسلام شکل بشن را هشت و نیم هشت می کردند و بعد آنرا می نماندند تا به دایره تبدیل شود . ولی در بنای بیشابور شکل دقیق هشت ضلعی را می بینیم . در تالار تشریفات بنا برای بدست آوردن هشت کامل دوتا مربع را در هم تقاطع داده اند بدین ترتیب که از ادامه اقطار مربع اول مربع دوم را ساخته اند این تداخل شکل دقیق هشت گوش را به وجود آورده است ( این شکل امروزه بنام ستاره محمدی مشهور است ) . چون در محاسبات ریاضی رادیکال ۲ عدد دقیقی نیست تنها به صورت ترسیم هندسی امکان دست یابی به هشت ضلعی دقیق میسر است لذا معماران نیز از طریقه ترسیم استفاده کردند . ترمبه پتگین = پتکین patkin
پتکین نوعی گوشه سازی است که فرانسویها به آن Encorbellement گویند . به معنی پیش آوردن تدریجی دیوار .
در خوزستان به خصوص دزفول برای این نوع گوشه سازی لغت زیبای ( تونگان ) یا ( تونجه ) را به کار می برند این کلمه معمولاً بجای بالکن می آید اما برای گوشه های دیوار که شکلی پیش آمده دارند نیز مصطلح است .
در خوزستان گوشه های دیوار را اول پخ می کنند ( برای ایجاد سایه بیشتر این گوشه ها معمولاً تنگ هم است ) تا رفت و آمد در کنار آنها بخصوص در کوچه ها آسانتر باشد بعد از بالا آمدن دیوار از ارتفاع معینی که موجب اختلال در رفت و آمد نشود دوباره آجرها را پیش می کنند تا به صورت مکعبی که در نقشه اصلی لازم آمده در آید . به این پیش آمدگی تونگان ( تونگون ) می گویند .
در مناطق دیگر ایران به نعلبکی زیر گلدسته مناره ها هم تونگان می گویند ( جائیکه قطر مناره زیاد می شود و گلدسته را روی آن سوار می کنند ) در اینجا تونگون یا تونگه به معنی طبق است . اصطلاح دیگر این شکل به طور عام پتکین است به معنی پیش نشاندن .
بهترین نمونه های گوشه سازی پتگین را در ناحیه کُمش ، سمنان ، دامغان ، بسطام و قسمتهائی از غرب خراسان می توان دید .
مثال روشن امامزاده جعفر دامغان است ( در نزدیکی بنای چهل دختران دامغان ) . این زیارتگاه را به اشتباه متعلق به قرن ششم یا هفتم هجری دانسته اند در صورتی که قدمت بنا خیلی بیشتر است و باید آنرا همزمان با بنای اولیه آستانه حضرت رضا ( ع ) دانست . گنبد امامزاده و پتکانه اش هر دو از خشت ساخته شده اند .
گنبدهای زنگوله درکُمش دامغان هم با خشت درست شده و ترمبه پتگین دارد . یکی دیگر از پتکانه های زیبا و نمایان که هنوز شکل خود را حفظ کرده است در گوشه سازی گنبد خانقاه شیخ علاء الدوله بیابانکی واقع در صوفی آباد سمنان به چشم می خورد . گنبد بنا فرو ریخته و یکی از پتکانه ها محفوظ مانده است . ترمبه فیلپوش را در همه جای ایران می توان دید ولی فراوانی این نوع پتگین در ناحیه کمش است . در خنج و لارستان فارس هم نمونه هائی موجود است .
● ترمبه پتگونه یا پتکانه ( پتکانه صحیح تر است )
شکل پتکانه به چند ردیف طاقچه می گویند که روی هم سوار شده و جلو آمده باشند تا ترکیب گوشه بندی را کامل کنند . مثلاً در صفه صاحب مسجد جامع اصفهان چند ردیف طاقچه روی هم سوار شده اند که شبیه به مقرنس شده اند ولی در واقع مقرنس نیستند .
اغلب ترمبه ها را تا قرن چهارم هجری پتکانه می کردند . پتکانه معنی کانه یا طاقچه روی طاقچه را می دهد . ( که به آن طاقچه بندی هم می گویند )
سر در گنبد قابوس را قدیمیترین مقرنس نامیده اند ولی بجای مقرنس پتکانه است .
برای سـاختن پتکانه در محل مورد نظر ابتدا یک تویزه می سازند به این تویزه کوزه بند یا دوره بند ( دوره = کوزه ) و هم وزن با آن گویند که در لبه کار گذاشته می شود بعد در داخل ، طاقها را روی هم سوار می کنند .
از دوره تیموری به بعد بسیاری از پتکانه ها را با روسازی کاشی و غیره ساختند ولی نوع زیبای آن بافت پتکانه با خود آجر است .
در نظر اول پتکانه بسیار شبیه مقرنس است و با آن اشتباه می شود تفاوت عمده این دو در نوع آجر است . مقرنس از سقف آویخته می شود به همین مناسب به آن چفت آویز هم می گویند ولی پتکانه روی پای خـودش می ایستد و آویخته نمی شود برای ساختن آن اول طاقچه های پائینی را درست می کنند و طـاقچه های بالائی روی سری پائینی می نشیند ولی مقرنس از سقف شروع به تدریج پائین می آید . از قرن چهارم تا اوایل قرن پنجم هجری پتکانه ها شکلهای بسیار متنوعی پیدا کردند .
یکی از قدیمیترین ترمبه های پتکانه در بناهای دوازده امام یزد دیده می شود که توسط سرهنگان ابوجعفر کاکویه که شیعی مذهب بود ساخته شد کتیبه بنا ، نقاشی آنجا را پانزدهم رمضان ۴۲۹ هجری معرفی می کند . لذا ساخت بنا قطعاً تاریخی متأخرتر دارد . در گنبد تاج الملک یا گنبد خاکی مسجد جامع اصفهان نیز ترمبه ها پتکانه هستند . ضمناً در اجرای پتگانه بدون اجرای دوره بند ابتدا طاقها را روی هم سوار کرده اند و در پایان کار یک طاق روی همه زده اند که گنبد نهائی روی آن آمده است .
● شکنج = چین و چروک
▪ بگونه ای که ذکر آن گذشت چپیره شامل دو قسمت است :
۱ـ گوشه سازی که شرح آن آمد ۲ـ شکنج که به چین و چروکهائی که در گوشه گنبد ایجاد می کنند اطلاق می شود این چین ها جهت تبدیل زمینه مربع ، به دایره یا زمینه مربع نزدیک به مستطیل ، به بیضی است .
شکنج به دو گونه اجرا می شود :
۱ـ طاق بست یا طاق بندی ۲ـ کاربست یا کاربندی
طاق بندی و کاربندی از لحاظ قدمت تاریخی مثل سکنج و ترمبه مشابه همدیگرند و هر دو در یک دوره و در کنار هم معمول شده اند .
قبل از اسلام چون در بناها محدودیت ارتفاع مطرح نبود شکنج تنها به این صورت اجرا می شد که در گوشه های مربع بشن ، دیوار را پیش می نشستند تا تدریجاً قاعده گنبد به دایره یا بیضی نزدیک به دایره تبدیل شود پس از آن خطی کمربندی مثل گریوار روی آن قرار می دادند این گریوار معمولاً با آجر دندانه موشی اجرا می شد سپس گنبد روی آن قرار می گرفت ولی پس از اسلام به منظور دست یابی به ارتفاع کوتاهتر و کاربرد مصالح کمتر ، چپیره گنبد را با استفاده از طاق بندی یا کاربندی به دایره تبدیل کردند .
● طاق بندی یا طاق بست
طاق بندی به ساختن طاقچه روی طاقچه اطلاق می شود و طرز اجرا به این ترتیب است که از بشن گنبد به بعد گوشه ها را به تدریج یک کلوک پیش می کنند به این ترتیب دهانه از هر چهار طرف جلو می آید و نتیجتاً محدودتر و تنگ تر می شود بعد با اجرای هشت طاق ( چهار طاق در گوشه ها و چهار طاق در چهار طرف وسط دهانه مربع ) زمینه را به هشت ضلعی تبدیل می کنند .
برای تبدیل هشت ضلعی به ۱۶ روی هم طاق یک (( بَرنخَش )) درست می کنند . برنخش طاقی است شبیه به کلیل که به دیواره های طرفین اتصال دارد ( چون طاقی آمودی و غیر باربر است . ) در ایجاد برنخش یک کلوک جلو می نشینند تا دهانه را تنگ تر کنند . روی برنخش را پیکانه یا پیکانی می سازند که در واقع مکمل برنخش است .
حد فاصل بین پیکانی ها را با سنبوسه پر می کنند سنبوسه ها مثلث های منحنی الاضلاعی هستند که شکـل نهائـی را تقریبـاً به دایـره نزدیـک می کننـد پـس از اجرای سنبوسه دوباره یک کلوک پیـش می نشینند و گریوار را می سازند . از گریوار به بعد آهینانهٔ گنبد شروع می شود .
معمولاً کتیبه های زیر گنبد روی گریوار ساخته می شود . لازم به یادآوریست که با ایجاد سنبوسه شکل بشن از ۱۶ ضلعی به ۳۲ ضلعی تبدیل می شود .
● کاربندی یا کاربست
نوع دیگر شکنج کاربندی است که از لحاظ اصول اجرا شباهت تام با طاق بندی دارد و بدون اینکه ارتفاع گنبد زیاد شود تبدیل چهارگوش بشن به دایره میسر می گردد . به نظر می رسد اجرای کاربندی زیر گنبد از نواحی یزد و اطراف آن به سایر نقاط برده شده باشد و اطلاق کاربندی یزدی به این نوع اجرا احتمالاً به همین دلیل است .
طرز کار کاربندی مثل طاق بندی است به این ترتیب که با اجرای هشت طاق در گوشه ها و وسط دهانه زمینه مربع را به هشت گوش تبدیل می کنند از این مرحله به بعد با اجرای یک کاربندی روی این طاقها هشت ضلعی یکباره به ۳۲ ضلعی تبدیل می شود و برای زدن گنبد کافیست که روی تیزه های کاربندی گریوار بگذارند تا گنبد روی آن سوار شود .
گاهی با استفاده از کاربندی حتی نیاز به اجرای هشت طاق اولیه برای تبدیل زمینه به هشت ضلعی نیست به این ترتیب از ابتدای کار روی بشن چهارگوش ، یک کاربندی اجرا می کنند . نمونه مورد فوق در گنبد خانقاه بندرآباد یزد دیده می شود . در گنبد شیخ جنید در توران پشت یزد همین اجرا به صورت ساده تر دیده می شود .
کاربندی خود به تنهایی نیاز به بحثی ویژه و مفصل دارد که ذکر آن در این مبحث ضروری نمی نماید . ولی از لحاظ شناخت کاربندی یزدی که همان کاربندی زیر گنبد است لازمست ولو بطور مختصر به آن اشاره گردد
۱ـ یک سری سنبوسه ( مثلث های منحنی الاضلاعی که قبلاً به آن اشاره شد ) که بالاترین قسمت کاربندی را تشکیل می دهند .
۲ـ یک یا چند ردیف شاپرک ( چهارضلعی های منحنی الاضلاعی ) که قسمت های میانی را درست می کنند .
۳ـ یک سری پا باریک ( چهارضلعی های انتهایی که منتهی به پا طاق می شود ) .
در کاربندی یزدی فرم کاربندی هر چه ممکن است ساده می شود و از تعداد شاپرکیها کم می شود به حدی که گاهی به کلی شاپرکیها حذف شده و روی پا باریک ها سنبوسه سوار می کنند که نمونه آن در مسجد شاه ولی تفت دیده می شود . در این وضعیت پا باریک ها از وسط نصف شده و دو نیمه با یکدیگر فصل مشترک خطی پیدا می کنند . به هر یک از این نیمه های پا باریک سوسنی گویند .
از مدارک موجود بر می آید که این شکل از یزد توسط معمارانی که برای جهانشاه قراقویونلو کار می کردند به کاشان می آید و رایج می گردد . دالان و سردر کاروانسرائی جنب مسجد میرعماد کاشان که از تناسباتی بسی زیبا برخوردار است نمونه کاربندی یزدی در کاشان است . و مسجد کبود تبریز را باید نمایانگر رواج و کمال این شکل در تبریز دانست . و نیز نمونه خوب آن در مسجد شیخ لطف الله نـمایان است . بتـدریج استفاده از کاربندی یزدی چنان فراوان شد که هر زمان و هر جا گنبدی می ساختند اکثراً شکنج آنرا به همین گونه اجرا می کردند .
طاق بندی و کاربندی زیر گنبد گرچه در یک دوره پدید می آیند و با هم ادامه پیدا می کنند ولی در قرن هشتم هجری رواج طاق بندی بیشتر می شود بطوریکه اکثراً گنبدهای این دوره روی طاق بندی سوارند . از نمونه های موجود باید گنبد سیدرکن الدین یزد ، چهار گنبد خشتی یزد ، گنبد تاج الملک یا گنبد خاکی مسجد جامع اصفهان را نام برد .
با پایان بحث گوشه سازی ساختن کاسه گنبد را مطرح می کنیم .
گنبدهای ایران از دو پوسته ساخته شده است ۱ـ پوسته درونی ۲ـ پوسته بیرونی
پوشـش درونی گنـبد روی به سـمت فـضای داخلی دارد و سـطح خارجـیش مـعمولاً مضرس است و ( بطوریکه در صفحات بعد خواهد آمد بدلایل مسائل ساخت و افزیر سازه ) به صورت پله پله ساخته می شود

گروه مهندسین ایران معماری با مدیریت آرشیتکت آرتورامید آذری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر: ۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

خدایخانه یا دارالمصحف

در وسط حیاط مسجد جامع عتیق اطاق مکعب شکلی است که کرسی آن قریب یک متر از کف صحن مسجد بلند تر است و دور تا دو آن را ایوانی به عرض دو متر قرار گرفته و به نامهای خدایخانه و دارالمصحف نامیده میشود  که در بالای آن موذن اذان میگفت.در چهار گوشه این بنا چهار ستون مدور مناره مانند مانده است و سقف ایوانهای شرقی و غربی آن هر یک به وسیله چهار ستون و ایوانهای شمالی و جنوبی آن هر یک به وسیله دو ستون سنگی پایدار است . ابعاد این عمارت با ایوانها عبارتند از ۱۲ در ۱۰ متر و ابعاد اطاق وسط ۸ در ۶ متر می باشد.
بنای این عمارت سنگی در سال ۷۵۲ هجری قمری به وسیله شاه شیخ ابو اسحاق اینجو پادشاه فارس صورت گرفته و گویا دو طبقه بوده است . از سال ۱۳۱۵ شمسی اداره باستان شناسی فارس تصمیم گرفت که خدایخانه را که هم از لحاظ معماری و هم از نظر خطوط وسبک بنا بی نظیر است مرمت نماید و آنرا بصورت اولیه در آورد.

شرکت معماری LIVE مستقر در بمبئی (نورو کریم) پروژه مدرسه بین المللی ۶۵۰۰ مترمربعی “AMET School” در اوناوالا – ماهاراشترا- هند را طراحی کرده اند . با استفاده از دامنه زیبای سایت ، طراحی به دنبال ارتباط مستقیم با محیط توسط فریم بندی و مناظر آزاد و از طریق یک نمای موج دار مرکب از باله های دنده مانند می باشد . هدف ساختمان چند طبقه به عنوان یک مرکز آموزشی روزانه و همچنین یک محل برای فعالیت های فرهنگی برای جامعه محلی ، خدمت کردن به عنوان یک نشانگر بصری در داخل محل بوده است . نمای جلو که ماهرانه در شکل و پروفایل تغییر می کند ، شامل مجموعه ای از عناصر پره ای عمودی می باشد که طول کامل ساختمان را پوشانده و سایه خورشیدی متفاوت و شرایط متفاوت نوری برای فضای داخلی ایجاد می کند .

مـنـــــــبـع : www.designboom.com

ایده اصلی طراحی این مجتمع مسکونی ، سازگاری با شرایط سخت اقلیمی منطقه بود که منجر به طراحی پلان هایی سیال و روان با بالکن ها و تراس هایی حیاط مانند در ارتفاع شد.

نام پروژه :    آپارتمان کانچانجونگKanchanjunga  
معمار :    چارلز کورآ  Charles Correa 
موقعیت بنا : بمبئی – هند Bombay – India

درک حقیقت معمار مدرن و تشخیص تمایز آن با راسونالیسم دهه های چهل و پنجاه، حفظ اصالت های فرمال و مفهومی معماری بومی هندوستان و اعتقاد به معماری مردم وار، “کورآ” را در ردیف معمارانی چون “حسن فتحی” و ” بالکریشنادوشی” قرار داده است که بی شک تعداد انگشت شماری از این دست معماران شرقی می توان نام برد که در پیوند آرمان های نهضت معماری مدرن و معماری سنتی و بومی کشورهای در حال توسعه شرقی موفق بوده اند.

“کورآ” که در سال ۱۹۳۰ در حیدرآباد هند متولد و در دانشگاه میشیگان و انیستیتو تکنولوژی ماساچوست تحصیل کرده است ، طراح و نظریه پردازی است که توجه دنیا را به سبب برداشت مناسب از زبان معماری مدرن و همچنین طرح های مبتکرانه و بی الایش به سوی خود جلب کرد، تا آنجا که مدال طلای انیستیتو رویال معماران انگلستان (۱۹۸۴) و انجمن معماران هند را از آن خود کرد.

کورآ، متخصص واحد ها، مجتمع ها، شهرک ها و بافت های مسکونی است. طراحی مجتمع مسکونی کانچانجونگ در سال ۱۹۹۰ در کومبالاهیل در بمبئی به دفتر ” چارلز کورآ” سپرده شد. ایده اصلی این مجتمع ، سازگاری با شرایط سخت اقلیمی منطقه بود که منجر به طراحی پلان هایی سیال و روان با بالکن ها و تراس هایی حیاط مانند در ارتفاع شد. این مجتمع که پلانی مربع به ابعاد ۲۱*۲۱  متر دارد شامل ۳۲ آپارتمان لوکس ۳ تا ۶ خوابه می شود.

نحوه چیدمان واحدها در کنار هم در هر طبقه و نحوه قرارگیری فضاهای هر واحد بسیار قابل توج است.”کورآ” با ترکیب متنوع تیپ های مختلف در مقطع نیز چیدمانی سیال از واحدهای دوبلکس را خلق کرده است. ارتفاع این برج ۸۵ متری به نحوی است که از نسیم دریا و منظر شهری بهترین بهره را می برد. در نماهای شمالی و جنوبی به دلیل بادهای نامناسب موسمی، بازشوها بسیار کوتاه و کلیت نما بسیار مینی مالیستی است اما نماهای شرقی و غربی به وسیله ایوان ها و تراس های متنوع و بازشوهایی در ابعاد مختلف بسیار گشاده است.

فضاهای مختلف هر واحد نظیر اتاق های خواب، فضای مطالعه، تراس و نشیمن اغلب توسط اختلاف سطح و گاهاٌ توسط حصیرهای چوبی از هم تفکیک شده اند. هر واحد بالکنی بزرگ و اصلی در یک کنج مربع برج دارد که تراس کوچک اتاق های خواب، واقع در نیم طبقه بالایی، به آن دید دارد.

سیستم سازه این برج بتنی بوده و دارای یک هسته مرکزی است که ارتباطات عمودی برج را در خود جای داده است.