دفتر معماري

اِیوان به نشستنگاهی بلند تر از اطراف خود گفته می‌شود که معمولاً در بخش بیرونی ساختمان‌های مسکونی ساخته می‌شود.
کارشناسان عقیده دارند شرق ایران به ویژه خراسان جایگاه ایوان‌هاست. و ایوان‌های بزرگ از دوره اشکانی در ایران باقیمانده است.
زیباترین و عالی‌ترین ایوان‌ها در مساجد و بناهای اسلامی ایران است و ایوان‌های ایرانی اغلب بلند و متناسب با بنا با طاق‌نماهای بسیار جالب و متنوع ساخته شده‌اند.

 

اورکا اولین و مهم ترین موزه کودکان انگلستان است. این موزه اخیراً گالری جدیدی مختص فعالیت های تعامل موسیقایی برپا نموده که متکی بر فن آوری های هنری چند رسانه ای مدرن و به طور خاص برای کودکان بین سنین ۳ تا ۱۲ سال طراحی و تدارک دیده شده است، فضای صوت از طریق ایجاد امکان کاوش و جستجو برای کودک در حوزه علوم مرتبط با صوت، موسیقی و اجرا، نوعی تجربه منحصر به فرد را برای وی فراهم نموده است.

فضای صوت با همکاری مبتکرانه هنرمند تحسین شده صدا، تورمک اینتایر برنی و طراحان نمایشگاهی آلمانی  شمالی پدید آمده است. این گالری پیشرو و جدید در مساحتی حدود پانصد متر مربع جهت انواع تجربیات و فعالیت ها درراستای خلق، ابداع و برقراری ارتباط را برای کودکان و مطابق ویژگی های قرن ۲۱ و معیارهای طراحی موزه های جدی کودکان احداث گردیده است.

گروه های مختلف کودکان می توانند در طی یک سفر خیالی شگفت انگیز حرکت کرده و به موجودی ناشناخته که درسیاره ای دور افتاد زندگی می کند کمک کنند تا موسیقی راه تجربه کرده و عناصر پایه ای و اساسی ساخت آن را بیاموزد.

 

این موجود خیالی(orby) کودکان را به سمت ۸ مرحله و عرصه متوالی در گالری هدایت کرده و آنها را به مخاطب معرفی می نماید. این عرصه ها به ترتیب عبارتند از:

فضای اول : جایی که کودکان درباره رکورد طلایی که از سوی ناسا در سال ۱۹۷۷ از طریق یک سفینه ثبت شده است، مطالبی را یاد می گیرند. هدف این بخش کشف چگونگی انتقال صوت میان زمین و سیارات دیگر است.

فضای دوم : فضای مارپیچی فعالیت های تعاملی صوتی که به کشف و دریافت علم صوت و قادر ساختن کودکان به مشاهده و احساس ارتعاش، آزمایش منابع صوتی، شدت صوت و غیره با استفاده از آلات موسیقی در ابعاد بزرگتر ازمعمولی می پردازد. همچنین، جایی است که کودکان می توانند خودشان قطعات موسیقی ساخته و به آنها گوش دهند.

فضای سوم : فضایی که کودکان می توانند بر روی یک سن به اوربی کمک کنند تا ویژگی های سالن تئاتر، اجرا وصحبت کردن برای عموم مردم را یاد بگیرد و در واقع در طول این روند، خود کودکان هستند که این مفاهیم را می آموزند.

فضای چهارم : جایی که کودکان می توانند موسیقی را با رقص نور و تغییرات آن تجربه کنند.

فضای پنجم : بازدید کنندگان موزه می توانند از طریق پوشیدن لباس های خاص و گریم، شخصیت های متفاوت و متنوعی خلق کنند.

فضای ششم: فضایی برای بررسی و تحقیق درباره چگونگی دریافت صوت توسط انسان و واکنش او نسبت به انواع مختلف موسیقی و صوت.

فضای هفتم: فضایی در جهت آشنایی کودکان با شیوه های مختلف استفاده از موسیقی در نقاط مختلف جهان متناسب با زمینه های بومی فرهنگی خاص آنها.

فضای هشتم : کودکان در این قسمت با ترکیب موسیقی طبیعی و صداهایی که در طبیعت وجود دارد، قطعات موسیقی جدیدی خلق می کنند.

ویژگی برجسته این پروژه رویکرد خاص آن به پدیده صوت است. در عین حال، با وجودی که به نظر می رسد پرداخت جزئی به یک موضوع خاص علمی ممکن است موجب خستگی کودک شود، سعی شده تا با طراحی یک داستان و نیز مراحلی که منطبق با تخیل و داستان پردازی های کودکان طراحی شده است، مفاهیم علمی به طور غیر مستقیم و از طریق بازی های هیجان انگیز به کودک آموزش داده شود. به بیان دیگر ۸ مرحله برنامه ریزی شده برای مجموعه کاملاً منطبق با دنیای ذهنی کودک هستند و نه بر اساس درک و دریافت طرّاحان از آن موضوعات

‌اهمیت نور پردازی

کلا نور دارای تعریف دقیقی نیست. جسم شناخته شده یا مدل مشخصی که شبیه آن باشد،‌وجود ندارد. نور یک چیز مرئی است و وجود دارد که چشم انسان بیشترین حساسیت را به آن دارد. اولین کسی که طیف نوری را کشف کرد،‌ نیوتون بود. نمی توانیم بگوییم که یک موج یا یک جزء ذره… علم می گوید هر دو.

نور تأثیر مستقیم روی زندگی افراد دارد مثلا گیاهان از نور خورشید تغذیه می کنند، نور باعث تشخیص رنگها می شود،‌ می توان با وجود نور، زشت و زیبا را از یکدیگر جدا کرد،‌ نور موجب رنگین کمان می گردد. نور تقریبا مثل هواست، یک برکت خدادادیست. ما معمولا نور را نمی بینیم ولی بوسیله آن می توانیم ببینیم.

در صنعت پزشکی نور برای جراحی ها و لیزر درمانی استفاده می شود. در ارتش،‌تسلیحات مدرن با نور ساخته می شود. در مخابرات از فیبر نوری استفاده می شود. در عکاسی به وسیله نور،‌ عکس های به یاد ماندنی می گیریم.

امروزه نور به یکی از بزرگترین صنایع تبدیل شده و یکی از عناصر زیباسازی شهرها به شمار می رود.ثابت شده که نور می تواند نقش بسیار مهمی را در وضعیت افراد داشته باشد؛‌ بنابراین طیف رنگی و نور محیط خودمان را باید طوری انتخاب کنیم که باعث کارآیی بیشتر شورد،‌ نور مستقیما روی ذهن ما تأثیر می گذارد پس بهتر است که بیشترین استفاده را از نور طبیعی کنیم تا فضایی کاملا گرم داشته باشیم. همانطور که با نگاه کردن به یک نفر در مورد او قضاوت می کنیم، به همان صورت می توانیم در مورد نور یک فضا نسبت به داخل و خارج آن قضاوت کنیم.

 

نور در فضاهای داخلی

در ابتدا باید بدانیم که رنگ دیوارها و سقف نباید زیاد تیره باشد که بتواند نور را در محل انعکاس دهد. اگر ورودی منزل یا فضای ما کوچک است، باید با نورپردازی و ایجاد فضاهای خالی،‌ قسمتی از فضاهای دیگر را ما به ورودی اضافه کنیم. اگر نور موجود در محل به اندازه کافی سقف را روشن نکند،‌ نه تنها فضای این محل کوچکتر جلوه می کند بلکه عناصر دیگری که در طراحی گذاشته ایم نادیده گرفته می شود. تمام قسمت های کوچک اعم از راهروها و یا پاگرد و پلکان با داشتن نور کافی،‌باعث بزرگتر جلوه دادن فضا می شود. استفاده از آینه و بلوک های شیشه ای نیز بی تأثیر نیست.

نحوه نورپردازی در دکوراسیون نقش خیلی مهمی دارد. نورپردازی در یک اتاق
نه تنها در آرامش افراد ساکن،‌بلکه در بزرگ یا کوچک نشان دادن فضا نقش بسیار مهمی بازی می کند. هر چه نور یک اتاق کم تر باشد فضای اتاق کوچکتر و دلگیرتر است و هر چه نور بیشتر باشد، اتاق بزرگتر و دلبازتر به نظر می آید. از آنجایی که اصلی ترین منبع ورود نور و روشنایی در هر فضا، پنجره است، برای استفاده بیشتر از نور طبیعی، ‌باید از پرده های توری و حریر استفاده کرد و این مسئله در شب به تناسب فاصله لوسترها و آباژور از سقف و دیوارها دارد.

به عنوان مثال در آشپزخانه این اصول حتما باید رعایت شود. چون آشپزخانه مرکز ثقل یک آپارتمان است و جایی است که کدبانوی خانه بیشترین وقت خود را در آن می گذراند و رفت و آمد زیادی به آنجا دارد. اگر بخواهیم به صورت سنتی از وسط آشپزخانه لامپ یا لوستری را آویزان کنیم و فقط نور از آنجا منتشر شود،‌طبعا افراد باید پشت به نور مشغول کارهای خود شوند و سایه خودشان بر آن مسلط می شود. با توجه به ساختار کابینت های امروزی نسبت به قبل،‌ ما در قسمت هایی از آشپزخانه که اغلب در آنجا مشغول به کار هستیم احتیاج به نور اضافی داریم.. مثل سطح روی اجاق گاز، ‌سینک ظرف شویی و سطوح روی کابینت ها به منظور آماده کردن غذا. اگر آشپزخانه،‌ محلی برای صرف غذا هم باشد،‌می توانیم از چراغ های سقفی که قابل تنظیم است استفاده کنیم. نورپردازی در حمام و سرویس ها از اهمیت کمتری نسبت به سایر جاهای منزل برخوردار است، ولی نسبت به خود از اهمیت خاصی برخوردار است و نباید ساده از آن گذشت.

،‌نورهای دکوراتیو

نورهای دکوراتیو،‌ نورهایی هستند که چند اصل در آنها رعایت شده باشد:

• ۱٫ شدت روشنایی: برای تأمین نور هر بخش از فضا باید شدت خاصی از نور را ایجاد کرد که در تمام آن فضا به طور یکنواخت باشد.
• ۲٫ سطوح مجاور: از تفاوت زیاد در شدت روشنایی سطوح مجاور باید اجتناب کرد.
• ۳٫ حفظ شدت روشنایی:‌ باید در نورپردازی، از تإمین روشنایی مورد نظر ‌مطمئن شویم و روشنایی نباید کمتر از ۸۰% نور توصیه شده باشد.
• ۴٫ کنترل خیرگی چشم:‌ به منظور جلوگیری از ایجاد خیرگی ناراحت کننده چشم از منابع انتشار نور، درخشندگی آنها و زاویه دید معمولی باید محدود شود. مثلا
  لامپ های بدون پوشش آزار دهنده هستند.
• ۵٫ انعکاس ناخواسته: بعض از انعکاسات ممکن است ناخواسته در راحتی دید اشخاص اختلال ایجاد کند،‌ و انعکاس نور از آینه ها و یا سنگ های براق کف منزل.
• ۶٫ انتخاب مستقیم روشنایی: به این طریق که وسائل روشنایی بتوانند نور کافی برای سقف و دیوارها را تأمین کنند.
• ۷٫ روشنایی غیر مستقیم: نورهای مخفی و توکار

اتاق نشیمن باید طوری طراحی شود که افرادی که او آن استفاده می کنند از نور خورشید بیشترین استفاده را ببرند. چون اتاق نشیمن معمولا در بعد از ظهرها مورد استفاده بیشتری دارد. برای روشن کردن سرتاسر اتاق نشیمن می توانیم از نورهای سقف،‌دریچه های دیواری و نور خارجی استفاده کرد. می توانیم نورهای منطقه ای به وسیله لامپ های رومیزی یا دیواری و یا لامپ های سقفی ایجاد کنیم.

شاید تشخیص اینکه یک اتاق خواب نور خوبی دارد یا نه، کار راحتی نباشد ولی از تبعات آن می توانید بفهمید. مثلا اگر از خواب بیدار شدید و دیدید سرتان درد می کند،‌چشمهایتان قرمز است و یا از همان ساعات اولیه حالتی پرخاشگر دارید،‌همه نشانگر این است که نورپردازی مناسبی ندارید. چرا که نورپردازی خوب باعث می شود در خانه خود احساس آرامش و امنیت کنید. نورپردازی باید طوری طراحی شده باشد که با فشار یک کلید به راحتی بتوانید نور اتاق را کم و زیاد کنید. مثلا اتاق خواب خود را از یک اتاق نورانی به یک اتاق آرام و رمانتیک تبدیل کنید. در اتاق خواب ها نور اصلی باید در ارتفاع پایین و به صورت موضعی باشد. این نورها حتی می تواند در گوشه های اتاق به صورت مخفی باشد و فقط زمین را روشن کند.

یکی از مسال مهمی که در اتاق خواب کودک باید به آن توجه شود، وضعیت نور اتاق است. در آپارتمان ها،‌ اتاق کودک بهتر است در جنوب شرقی منزل واقع شود تا از انرژی زندگی بخش خورشید برای سلامت کودک استفاده شود. در فنگ شویی آمده که بهتر است اتاق کودک ۸ ضلعی باشد با نور طبیعی و تهویه مناسب و با فاصله نزدیک به اتاق والدین و اگر اتاق به صورت طبیعی تاریک است از نورهای بیشتر استفاده کنیم. به طور کلی وضعیت نور اتاق خواب کودک به لحاظ سن آنها باید از حساسیت بیشتری برخوردار باشد. مثلا در روز نور زیادی داشته باشد تا کودک بتواند دنبال وسایل خودش بگردد، رنگ ها را تشخیص دهد و بتواند لباسهایش را راحت عوض کند. بتواند نقاشی کند و درس هایش را بخواند و در هنگام شب نور به قدری باشد که بتواند راحت استراحت کند و یا وقتی بیدار شد بتواند اطرافش را ببیند. از تخت خواب بیرون بیاید و راه برود.

از آنجا که فعالیت های اداری عموما در روز انجام می شود،‌ نورهای مصنوعی،‌ مکمل نورهای طبیعی در روز است. در ساختمان های اداری معمولا عرض ساختمان زیاد است و قسمت های مرکز از نور طبیعی کمتر بهره می برند. بخاطر همین در این قسمت ها نور مصنوعی در اولویت قرار دارد. در ساختمان های اداری نور پردازی در نمای ساختمان انجام می شود. در سالن های کنفرانس و گردهمایی، تأمین روشنایی برای بهتر دیدن چهره ها به اندازه روشن کردن میزها اهمیت دارد. محل های گفتگو، ‌انتظار و استراحت بهتر است به سبک فضاهای مسکونی نورپردازی شود تا محیطی دوستانه و آرام بخش بوجود بیاورد. با نورپردازی مناسب می توانیم زیبایی ساختمان را تا حد قابل توجهی اضافه کنیم در هر حال معماری و روشنایی دو مقوله غیرقابل تفکیک هستند.

در مورد هتل ها و رستوران ها می توانیم از نورهای رنگی، فانتزی و سبک های پیشرفته استفاده کنیم که در آنها مسائل دکوراتیو نیز بیشتر رعایت شود.

آسمان خراش skyscraper

 

 

بام شیب دار pitched roof

بام تخت flat roof

 

 

برنامه فیزیکی برای طراحی معماری سالن ورزشی: سالن بدنسازی ، سالن بیلیارد،سالن کشتی،زورخانه، جایگاه تماشاچیان

 

اطلاعات و گیشه                    ۶

زمین بازی و حریم           ۴۸*۲۴

سرویس بهداشتی               ۱۰

کمک های اولیه                     ۹

رختکن بازیکنان                 ۱۲*۲

دوش                                 ۸*۲

انبار                                ۱۰ *۳

بوفه                                    ۵۰

سکوی تماشاچیان            ۲۰۰

اتاق داوران                          ۱۲

اتاق مربی                      ۱۲*۲

حراست                              ۱۲

مدیریت مجموعه                 ۲۰

منشی                                ۹

اتاق جلسات                      ۳۰

کلاس های تئوری           ۳۰*۳

اتاق سمعی و بصری         ۴۰

ورودی بازیکنان

ورودی تماشاچیان

اتاق مسئول تدارکات         ۱۲

اتاق هواساز                    ۲۰

تأسیسات مکانیکال         ۱۷۰

تأسیسات الکتریکال          ۵۰

 

تماشاچیان

ورودی و کنترل                        ۲۰

جایگاه تماشاچیان                    ۵۰۰

جایگاه خبرنگاران                      ۲۰

جایگاه V.I.P                           ۳۰

آبخوری                                  ۱۰

سرویس بهداشتی                       ۲۰

گیشه فروش بلیط                        ۳*۲

بوفه ی تماشاچیان                       ۳۰

 

 

سالن بدنسازی

بدنسازی                              ۱۰۰

اتاق هیدروتراپی                    ۳۰

سرویس بهداشتی                ۱۰

اتاق کمک های اولیه             ۱۲

رختکن و لاکر                        ۳۰

دوش                                   ۱۰

ایروبیک                              ۸۰

بوفه                                   ۳۰

اتاق اداری                     ۱۲*۲

اتاق مربی                         ۱۲

انبار تجهیزات                     ۱۲

سونا خشک                     ۱۲

 

سالن بیلیارد

پذیرش                                  ۶

انتظار                                  ۱۲

انبار                                      ۶

بوفه                                   ۳۰

سالن                                ۱۰۰

تراس

سرویس بهداشتی                ۸

 

 

سالن کشتی

اطلاعات و گیشه                         ۶

زمین مسابقه با حریم           ۲/۳۷۱

سرویس بهداشتی                    ۲۰

کمک های اولیه                         ۹

رختکن و لاکر                        ۲۰*۲

دوش                                       ۱۰

اتاق وزن کِشی                       ۱۲

اتاق کنترل دوپینگ                  ۱۲

تاسیسات                             ۶۰

بوفه                                     ۳۰

سکوی تماشاچیان               ۱۰۰

اتاق داور                            ۱۲*۲

اتاق مربی                         ۱۲*۲

مسئول مجموعه                   ۱۲

اتاق کمیته فنی                    ۲۰

انبار                                   ۱۰*۲

اتاق هواساز                         ۳۰

 

زورخانه

گود                                            ۷۸ (۸ یا ۱۰ ضلعی)

سرویس بهداشتی                      ۱۰ + انبار نظافت

کمک های اولیه                        ۱۰

رختکن و لاکر                            ۲۰

دوش                                        ۱۰

تأسیسات                                 ۴۰

بوفه                                         ۲۰

سکوی تماشاچیان                    ۵۰ ( ۴۰ عدد)

اتاق اداری                             ۱۲*۲

انبار                                        ۱۲

جایگاه مرشد/ مرشد خانه         ۱۲

گرد اوری:دینا صنیعی

کوشک

الگوی ۱ : کوشک ( باغ فین کاشان) ساختمان کوشک دارای الگوی فضای میانی می باشد.
– ورودی باغ بر روی محور اصلی مقابل کوشک قرار می گیرد.

 

الگوی ۲ : کوشک باغ ( باغ شاهزاده کرمان)
– کوشک در یک سوم میانی قرار می گیرد ، به این صورت که اگر طول مستطیل را به سه قسمت تقسیم کنیم ، کوشک در تقاطع یکی از یک سوم قرار می گیرد.

 

الگو۳ :(باغ دولت آباد یزد)

ویژگی باغها :
۱٫ دیوار محصور دورشان دارند => درونگرا بودن
۲٫هندسی بودن ساماندهی فضایی آن: باغها همه هندسی هستند – باغ ایرانی هندسی است ، حتی درختهای آن ، برخلاف باغهای ژاپنی و چینی که الگوی باغ را از خود باغ گرفته اند.
۳٫ وجود سر در بصورت ساختمان
۴٫ دارای برج
۵٫ شبکه خیابان بندی راست
۶٫شبکه آب نماها و آبیاری راست
۷٫ساختمان کانونی ( کاخ ، کوشک ، کلاه فرنگی
۸٫باغچه های چهارپهلو پر از درختان و گلها

 

برنامه فیزیکی و ضوابط طراحی معماری استخر

 

ورودی و کنترل                  ۲۰

فضاهای تقسیم                    ۳۰

رختکن انفرادی                   ۸/۱

رختکن گروهی                   ۱۰۰

سرویس بهداشتی                  ۲۰

دوش                              ۲۸

سونا خشک                       ۱۵

سونا بخار                         ۱۵

جکوزی                             ۳۰

اتاق ماساژ                         ۷۵

فضاهای تحویل حوله              ۳۰

اتاق سشوار                        ۹

کفش کن

حوضچه ی آب سرد

اتاق سولاریوم                                   ۲۵

 

اتاق مسئول مجموعه                         ۲۰

سالن کمیته برگزاری مسابقات          ۴۰

اتاق مخابره ی خبر                          ۲۴

اتاق جلسه ی کمیته فنی                 ۲۲

اتاق داوران                                ۲۴

رختکن داوران                          ۴* ۰٫۹

دوش داوران                          ۲* ۱٫۴

سرویس داوران                           ۲* ۲٫۴

اتاق معاونت                               ۱۲

اتاق غریق نجات                         ۶

 

 

انبار تجهیزات استخر                             ۲*۳۰

اتاق تاسیسات مکانیکی+ تصفیه خانه    ۱۷۰

اتاق تاسیسات مکانیکال                         ۵۰

اتاق مسئول تاسیسات                         ۱۲*۲

اتاق راک ( تاسیسات برقی)                    ۱۲

اتاق هواساز                                        ۳۰

 

بادگیرها برج‌هایی هستند که برای تهویه بر بام خانه‌ها ساخته می‌شود. بادگیر را همچنین بالای آب انبارها و دهانهٔ معدن‌ها برای تهویه می‌سازند. در خانه‌ها هوای خنک از بادگیر، که نوع ابتدایی تهویهٔ مطبوع به شمار می‌رود، به اتاق‌های طبقهٔ همکف یا زیرزمین‌ها فرستاده می‌شود. بادگیر از عناصر و سمبل‌های معماری ایرانی هستند ولی امروزه در بسیاری از کشورهای خاورمیانه استفاده می شوند.

بادگیر معمولاً چهارگوش است و در دیوارهای چهارگانهٔ آن چند سوراخ تعبیه شده‌است. درون بادگیر با تیغه‌ها و جدارهایی که از خشت یا چوب و خشت ساخته شده‌است، به چند بخش تقسیم می‌شود.
اولین بادگیرها در کرمان و یزد خودنمایی کردند. سیستم کاری بادگیرها به این نحو می‌باشد که هوای جاری بیرون از خانه را به داخل خود می‌کشند و با تشت‌های آبی که درون آن‌ها تعبیه شده، هوا را خنک و سبک می‌کنند و به داخل خانه هدایت می‌کنند. بادگیر اعظم بازار برزگ کرمان، بادگیر دولت آباد یزد، بادگیر چپقی سیرجان و بادگیرهای بندرعباس، لارستان، قشم و سیستان از دیدنی‌ترین بادگیرهای ایران هستند.

شهر تاریخی یزد به شهر بادگیرها معروف است و به تحقیق، نسبت به سایر شهرهای مرکزی ایران دارای بیشترین تعداد بادگیر است. در این شهر، مرتفع‌ترین بادگیر جهان یعنی بادگیر باغ دولت آباد به ارتفاع ۳۳٫۸ متر وجود دارد. بادگیرهای شهر کرمان و کاشان ،زابل و بندر لافت در هرمزگان نیز از بادگیرهای دیدنی ایران محسوب می‌شوند.
بادگیرها معمولاً یک طرفه، چهار طرفه و یا هشت طرفه می‌باشند. در شهر یزد تمامی بادگیرها مرتفع و چهار طرفه یا هشت طرفه هستند. ولی برعکس در شهر میبد که در ۵۰ کیلومتری غرب شهر یزد است، بادگیرها کوتاه و یک طرفه هستند. این امر بدین خاطر است که در میبد، بادهای کویری، توام با گرد و غبار از سمت کویر می‌وزد و اهالی مجبورند که بادگیرهای خود را پشت به این باد و در جهت باد مطلوب بسازند. ولی در یزد، چون بین دو رشته کوه قرار گرفته، بادهای کویری کمتر جریان دارد و می‌توان بادگیرهای مرتفع چند طرفه احداث نمود.

نحوه راندو منظر یا Landscape :

برای کشیدن درخت ابتدا باید تنه درخت را ترسیم نماییم و سپس برگها را. توجه داشته باشید که شاخه ها بصورت کامل ترسیم نمیشوند و قسمت های سفید توسط رنگ پر میشود. درختای گرد درون دایره و درختهای سوزنی مانند کاج درون یک مثلث ترسیم میشوند.

لغات زبان  بسیار ضروری برای کنکور معماری

خرپا

truss

دیوار باربر

bearing wall…load-bearing wall

دیوار غیر باربر

non bearing wall…non-load-bearing wal

قوس

arch

کلید قوس

keystone

زلزله

earthquake

کانون زلزله

hypocenter…focus

 

راینو و معماری

راینو سروس(کرگدن) یک نرم افزار درجه یک Class A و کاملا حرفه ای در مبحث CAID/CAD می باشد و با استفاده از پلاگین های توانمندی که بر روی این نرم افزار نصب می شود قابلیت CAE و CAM را نیز برای کاربران فراهم می کند.

 

 

کرگدن نماد حیوانی گوشه گیر ، درون گرا و منزوی است و این خصوصیات برای افراد طراح نیز صدق می کند. از آنجاییکه نرم افزار راینو ، یک نرم افزار طراحی است لذا نام کرگدن برای آن انتخاب شده است . پلاگین های این نرم افزار نیز اکثرا با نام حیوانات (با توجه به خصوصیات هر کدام) نامگذاری شده است.

راینو تلفیقی از نرم افزارهای مدلساز سه بعدی و نرم افزارهای ساخت انیمیشن است که علاوه بر مدلسازی قدرتمند به روش های Solid Modeling و Surface Modeling (مدل های توپر و طراحی سطوح) امکان رندر گیری و ساخت انیمیشن از مدل ها را نیز برای کاربران فراهم می سازد.

از ویژگی های بارز این نرم افزار می توان به طراحی سطوح بصورت بسیار پیشرفته اشاره کرد. کلیه ی سطوح در این نرم افزار بصورت NURBS Modeling هستند ( NURBS مخفف عبارات Non Uniform Rational B-Spline می باشد )و امکان ویرایش بسیار پیشرفته ی آن ها فراهم است.

 

راینو با استفاده از محیط گرافیکی بسیار بالایی که دارد و نیز کاربری ساده User Friend بسیار مناسب برای طراحی مفهومی Concept Design می باشد . از این جهت اغلب طراحان این نرم افزار را برای مدلسازی ایده های اولیه ی خود انتخاب می کنند. لازم به ذکر است که مدلسازی در نرم افزار راینو بصورت غیرپارامتریک می باشد.

نرم افزار راینو هم اکنون در کالج ها و دانشکده های کشور امریکا به عنوان یک واحد درسی اصلی و اجباری تدریس می شود.

 

به منظور درک علاقه مندی شاه عباس صفوی به احداث باغ های محصور و عمومی که قدرت و سخاوت او را نشان می دهد، بررسی وقایع مهیج آغاز سلطنت وی ضروری است. پس از مرگ شاه طهماسب صفوی سال ۹۸۴ هـ . ق، هرج ومرج و آشفتگی ایران را فراگرفت، اما این آشفتگی، زمانی به انتها رسید که بزرگان صفوی به پادشاهی عباس میرزای ۱۶ ساله رضایت دادند.

سال ۹۹۵ ه . ق عباس میرزا در مانند یک پادشاه مقتدر وارد شهر قزوین ـ پایتخت ایران ـ شد و در عمارت چهلستون در باغ سعادت تاجگذاری کرد.با قرارگرفتن تاج بر سر عباس میرزا، سر برخی از امرا و بزرگان که با او از در مصالحه و بیعت درنیامده بودند. باقداره از تن جدا شد و بر سر نیزه رفت. این واقعه چون در اولین روز حکمرانی شاه عباس به وقوع پیوست، در یاد و خاطره بسیاری نقش بست.

 

 

باغ سعادت و میدان مقابل این باغ، بهترین محل برای نمایش قدرت به آنان بود که هنوز در فکر دسیسه و توطئه بودند. به این گونه برکارکردهای باغ، کارکردی دیگر افزوده شد: کارکرد سیاسی.

بررسی ایجاد باغ های شاخص و برگزاری مراسم شاهانه در آنها میان سال های ۹۹۵ هـ . ق و ۱۰۳۸ هـ . ق نشان می دهد که چگونه پادشاهان باغ ها را در شهر بخصوص در شهرهایی که به پایتختی انتخاب می کردند برای برقراری مراتبی از سلطه بر رعایا و تحکیم بنیان سلطنت شان پدید می آوردند. (عالمی، ۱۳۸۷: ۴۷) یکی از بهترین باغ های صفوی، باغ چهلستون است که به دستور شاه عباس اول در اصفهان ساخته شد.

شاه عباس که درگیر جنگ با عثمانی ها بود برای آن که از دسترس آنها دورتر باشد، پایتخت خود را از قزوین به اصفهان انتقال داد و اصفهان در سال ۱۰۰۶ هـ . ق رسما پایتخت ایران شد.

او همچنین تصمیم گرفت آرایش شهر اصفهان را تغییر دهد و پایتختی درخور امپراتوری بزرگ صفوی بسازد و مرکز جدیدی برای شهر به دور از شهر پیشین ایجاد کند. (میرمیران، ۱۳۸۳: ۵۶)

دولتخانه صفوی (یا مرکز جدید شهر) مشتمل بر میدان، کاخ های شاهی، مسجد بزرگ شهر و بازارهای جدید در بخشی از باغ نقش جهان استقرار یافت.

دولتخانه دو عنصر اصلی و تشریفاتی داشت: یکی کاخ عالی قاپو که روبه میدان نقش جهان باز می شد و کاملا در معرض نمایش بود و دیگری کاخ چهلستون که در میان باغ و در قلب دولتخانه صفوی جای داشت.

شاه عباس اول با جداکردن بخشی از باغ بزرگ نقش جهان و ساخت بنای ساده ای متشکل از یک تالار و اتاق های گوشواره چهارسوی آن، هسته مرکزی بنای چهلستون را بنیان نهاد و جشن بیست و دومین جلوس خود را در آن برگزار کرد. (شاطری، ۱۳۹۰: ۴۸۳) بنابراین، این کاخ برای پذیرایی های رسمی و ملاقات های شاهانه مورد استفاده قرار می گرفت و ورود به آن از دروازه عالی قاپو و راهروهای سرپوشیده ای که بین بناهای دولتخانه قرار داشته، صورت می پذیرفت. (میرمیران، همان: ۵۷)

می دانیم که صفویان به منظور تقویت پایه های حکومت و سلطه شان به راهبرد بقا و استمرار آیین های پادشاهان باستان روی آوردند و خود را وارث امپراتوری ایران باستان ساختند (عالمی، همان: ۴۸) . نقشه (شهرنگ) کاخ چهلستون بازگشت به معماری پیش از اسلام را به خوبی بازتاب می دهد. زیرا قدمت چنین نقشه ای به کاخ اردشیر ساسانی در فیروزآباد بازمی گردد. (هیلن براند، ۱۳۸۰: ۴۳۴)

کاخ چهلستون با چنین جایگاهی، از چشم شاه عباس دوم نیز دور نماند. به دستور وی با ایجاد تغییراتی در تالار و افزودن ایوان و اتاق های جانبی آن و نیز اجرای تزئیناتی نفیس به شکل دیوارنگاره، این کاخ برای پذیرایی از سفرا و انجام مراسم رسمی درباری و برگزاری جشن های نوروز درآمد. وحید قزوینی مورخ عصر صفوی، سال اتمام این بنا را ۱۰۵۷ هـ . ق می داند.

کاخ چهلستون طی برگزاری جشنی در زمان سلطان حسین دچار آتش سوزی شد. سلطان به دلیل خرافه پرستی، خاموش کردن آن را خلاف مشیت الهی دانست و به این ترتیب به این عمارت باشکوه، آسیب های جدی وارد شد، اما پس از این رویداد، پادشاه به بازسازی، نوسازی و تزئین بخش های تخریب شده فرمان داد. (شاطری، همان جا)

اما ضربه مهلک تر هنگام حکومت پسر ناصرالدین شاه در اصفهان به این بنا وارد شد. به دستور این حاکم بی کفایت بسیاری از کاخ ها و عمارات ارزشمند این شهر دچار خسارات و صدمات فراوان شد.

یکی از دلایل این امر، نگرانی سلطان از دلفریبی و چشم نوازی کم نظیر اصفهان بود که وسوسه را در جان دیگران می انداخت که به تسخیر و تصرف این شهر اقدام کنند.

کاخ چهلستون نیز از کوته بینی او بی نصیب نماند چراکه بسیاری از دیوارنگاره های کاخ با ضربه های تیشه مخدوش و با لایه ای از گچ پوشانده شد، آیینه های ستون های ایوان ها و دیوارها فرو ریخته شد و درها و پنجره های نفیس منبت کاری، گره چینی و خاتم کاری آراسته با شیشه های رنگی برای استفاده در کاخ شخصی حاکم به عمارت مسعودیه تهران منتقل شد، اما باز جای شکرش باقی است که این کاخ همچون کاخ های آیینه خانه، هفت دست و نمکدان با خاک یکسان نشد و به حیات خویش تا عصر حاضر استمرار بخشید.

حال که با تاریخچه این بنا به شکل اختصار آشنا شدیم، بهتر است به ویژگی های ساختاری و تزئیناتی این کاخ نیز به اختصار اشاره ای داشته باشیم.

ایوان بزرگ کاخ را که متشکل از ۱۸ ستون چوبی و دارای ۱۳ متر بلندی است، می توان از بهترین قسمت های این کاخ دانست.

این ستون ها امروزه با تخته های رنگ شده پوشش یافته اند، اما تا دوره قاجار با آیینه و شیشه های رنگی کوچک و بزرگ آیینه کاری شده بودند.

از ترکیب ۱۸ ستون این ایوان با دو ستون ایوان عصر شاه عباس اول، ایوانی ۲۰ ستونی پدیدار می شود که تصویر آنها در آب حوض مقابل عمارت ۴۰ ستون را متجلی می سازد.

برخی سبب نامگذاری این کاخ را همین ویژگی می دانند، اما دلایل دیگری نیز می توان برشمرد از جمله، جایگاه عدد ۴۰ در ادب فارسی که نشانه کمال، پختگی یا کثرت است. استنباط تکثر از عدد ۴۰ در فرهنگ ایرانی در لغت های دیگر هم دیده می شود مانند: چهل چراغ، چهل تکه و… همان گونه که دیدیم عمارت سلطنتی قزوین چهلستون نام دارد، اما تعداد ستون هایی که در چهار طرف بنا مشاهده می شود کمتر از چهل است.

کاخ چهلستون علاوه بر ویژگی های ساختاری از جنبه آرایه های تزئینی نیز حائز اهمیت است، از جمله از جهت دیوارنگاره های آن که از بهترین دیوارنگاره های بازمانده در تزئینات دیواری ایران است.

منابع:

۱ ـ آژند، یعقوب، ۱۳۸۵، «ققنوس وار در آتش» در گلستان هنر، شماره ۳، صص ۱۲۲ ـ ۱۱۸

۲ ـ بابایی، سوسن، ۱۳۸۵، «شاه عباس دوم، فتح قندهار، چهلستون و دیوارنگاره های آن»، ترجمه یعقوب آژند، در گلستان هنر، شماره ۳، صص ۱۱۷ ـ ۱۰۲

۳ ـ شاطری، میترا. ۱۳۹۰، «چهلستون» در دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد نوزدهم، صص۴۸۷ ـ ۴۸۳

۴ ـ عالمی، مهوش، ۱۳۸۷، «باغ های شاهی صفوی: صحنه ای برای نمایش مراسم سلطنتی و حقانیت سیاسی»، ترجمه مریم رضایی پور و حمیدرضا جیحانی در گلستان هنر، شماره ۱۲، صص ۶۸ ـ ۴۸

 

مقاله پارادایم کاربری زمین شهری با تاکید بر ساختار کاربری زمین شهری در ایران

نویسنده : مهندس آرتور امید آذری

 

چکیده:

با نگاهی به تحول و دگرگونی پارادایم های کاربری زمین به راحتی دریافت می شود که طیفی گسترده و در عین حال گاهی متناقض ، در حوزه نگاه یا رویکرد مداخلاتی به مقوله زمین شهری ، دیده می شود. از سویی دیگر ، زمین شهری اساسی ترین رکن موجود در ساختار شهری ، می باشد که چگونگی و دامنه مداخلات و رویکردهای موجود در نحوه کاربری زمین می تواند ، نقشی تاثیر گذار در روند توسعه ساختار شهری ، خاصه در قرن اخیر و شرایط فعلی ایران باشد. این همه مهم ، را می توان ضرورت رویکرد نوشتار حاضر بر این مبحث دانست که در روندی اجمالی تلاش می شود تا مورد ارزیابی و بازبینی قرار داده شود.

 

 

پارادایم کاربری زمین شهری با تاکید بر ساختار کاربری زمین شهری در ایران

مهندس امید آذری- کارشناس ارشد معماری دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران.

 

_مقدمه:

بدون شک، زمین عنصر اساسی در شکل‌گیری توسعه و گسترش شهرها و مسکن شهری است و بعبارتی زمین بستر و اولین گام توسعه شهر محسوب می‌گردد. کمیت و کیفیت عرضه زمین برای توسعه و گسترش شهر نقش بسزائی در توسعه هنجار یا ناهنجار شهری دارد. لذا برای توسعه مطلوب مسکن شهری، توسعه بهینه زمین شهری لازم است و توسعه مطلوب زمین شهر نیز وابسته به عرضه بهینه آن است. برای نیل به این منظور ابعاد و وجوه مختلف زمین شهری می‌بایست شناخته شود. زیرا زمین شهری پدیده‌ای چند وجهی است. زمین و مکانیسم عرضه آن متاثر از فضای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جامعه است که این ابعاد برای شناخت موثر و دقیق آن باید تبیین شود.

واقعیت ملموس در بحث زمین شهری،‌ تفاوتهایی است که این پدیده در کشورهای جهان دارد ، چرا که بنا به ماهیت آن ، تفاوتهایی به مقیاس متفاوت در ساختار اقتصادی ‌،‌ اجتماعی و فرهنگی کشورها در زمین شهری نیز مشهود است. بنابراین هر یک از تئوریها و مدلهای ارائه شده تنها زوایایی از موضوع و یا در تحلیل زمین شهری بخشی از کشورهای جهان موثر و موفق است. توسعه و گسترش اغلب شهرهای ایران بویژه در طی چند دهه اخیر ماهیتی برونزا داشته و دارند. موتور محرک آنها اقتصاد متکی به نفت است که در نظام بودجه‌ریزی متمرکز و از طرق مختلف به شهر تزریق می‌شود. مهاجرت دائم نیروی انسانی به شهرها، نیز، بر روند فوق علاوه می‌گردد. لذا از این طریق در نظام ناحیه‌ای شبکه سکونتگاهی، هم تمرکز کارکردی شکل می‌گیرد و هم تمرکز فضایی و هر دو به تمرکز قدرت سیاسی – اقتصادی و تمرکز فضایی فعالیت و جمعیت منجر می‌شود. وجود عواملی چون عدم امنیت اجتماعی سرمایه به ویژه در مراکز کوچک، سودآوری مبادله و تجارت در فعالیت اقتصادی ایران، ضعف فرآیند تولید، توزیع و مصرف و ضعف عملکردی نظام مالیاتی ، چنین تمرکز گرایی را تشدید می‌کند. چنین تمرکزی در سکونتگاههای شهری موجب افزایش فزاینده ارزش منطقه‌ای کالاهای سرمایه‌ای به ویژه زمین شهری و کاربریهای تجاری در شهرهای مختلف کشور شده است. از سوی دیگر ، تنوع ترکیب جمعیتی شهرها و تنوع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی موجود، اکولوژی اجتماعی متنوعی را شکل داده‌است. این ویژگی در شهرهای کشور، تقاضای متفاوتی را برای زمین در پایین‌ترین سطح اقتصادی اجتماعی شهر بوجود می‌آورد. برخی به گونه‌ای که متقاضی زمین در بهترین نقاط شهری هستند و گروهی دیگر در محیطی متوسط. عده‌ای از ساکنین شهرها، بدون کمک دولت قادر به دریافت زمین برای ساختمان‌سازی نیستند. عده‌ای دیگر خارج از حیطه عملکرد دستگاههای دولتی به زمین دسترسی دارند و راساً خود در چهارچوب قانون یا خارج از آن اقدام به تهیه زمین و ساخت مسکن می‌کنند. نیروهایی که این سلایق، نیازها و عملکرد را جهت داده ، هدایت و تقویت می‌کنند عبارتند از:

ـ دسترسی حداکثر به رانت اقتصادی زمین

ـ تامین نیاز اولیه به سرپناه

ـ واحدهای همسایگی همگن از حیث اجتماعی و اقتصادی

ـ امنیت اجتماعی و سیاسی

ـ اجبار و …

تقویت وتضعیف کننده این نیرو بطور یقین ، دولت و ساختار اداری و سیاسی جامعه است. بنابراین برای شناخت عرضه زمین و همچنین توسعه شهری در این فرآیند علاوه بر شناخت کارکرد نیروهای فوق،‌باید به نقش سازمانها و نهادهای رسمی بعنوان شکل‌دهنده و تقویت کننده این نیروها، باتوجه و تاکید شود. در عرضه زمین کارایی وعدم کارایی بخش رسمی جایگاه سرنوشت سازی دارد. هدایت درست یا نادرست نیروها و عوامل موثر در فرآیند عرضه و توسعه زمین شهری، به سیاستها ومیزان کارایی دولت بستگی دارد.

با توجه به تجارب جهانی و تحول دیدگاهها در عرصه کاربری زمین و مسکن ، از یک طرف و با توجه به مسائل و تنگناهای موجود در روال برنامه‌ریزی زمین شهری در ایران ، از طرف دیگر ، می توان تغییر و تحولات عمده و اساسی را در زمینه تئوریکی و عملی در سطح جهان مشاهده نمود که اهم آنها عبارتند از :

الف ـ تحول در مفهوم اقتصادی – اجتماعی زمین شهری.

ب ـ تحول در مفهوم فیزیکی زمین و «کاربری فضا».

پ ـ اولویتهای جدید در کاربری زمین و سرانه‌ها.

ت ـ تحول در ابزارهای اجرایی کاربری زمین.

ث – ضرورت مشارکت بخش عمومی- خصوصی در برنامه ریزی شهری.

۲ ـ تحول در مفهوم اقتصادی – اجتماعی زمین

از آنجا که برنامه‌ریزی کاربری زمین اصولاً با اهداف و منافع عمومی شهر و شهروندان سر و کار دارد ، همواره با مسئله مالکیت زمین و ماهیت اقتصادی –  اجتماعی آن درگیر بوده است. سابقه قوانین و اقدامات مربوط به محدود کردن مالکیت اراضی شهری و تبدیل آن از یک کالای خصوصی به یک کالای عمومی به قرن نوزدهم در اروپا و آمریکا بر می‌گردد. به طور کلی در طول چند دهه گذشته ، گرایش چشمگیری در جهت دفاع از زمین به عنوان یک منبع و ثروت عمومی پدید آمده که تا حدود زیادی اهداف و روشهای مربوط به نحوه استفاده از زمین و توزیع کاربریها را تغییر داده است. این تحول در دو راستای عمده صورت گرفته است:

· ۱ـ گسترش مالکیت عمومی از نظر حفاظت محیط و توسعه پایدار.

· ۲ـ گسترش حق «نظارت عمومی» بر عملکرد اراضی خصوصی شهری.

در نتیجه امروزه برنامه‌ ریزی کاربری زمین فقط از انگیزه‌های اقتصادی منشاء نمی‌گیرد، بلکه در آن تأکید روز افزونی نسبت به ارزشهای انسانی، حفظ ویژگیهای طبیعی و فرهنگی اراضی ابراز شده که محیط زیست شهری را بر آسایش همگان در حال و آینده آماده‌تر می‌سازد.

در طول چند دهه اخیر، به دنبال حاد شدن مسائل شهرنشینی و پیدایش دیدگاهها و ضرورتهای جدید در عرصه شهرسازی، تلاشهای نظری و عملی وسیعی، در مقیاس جهانی برای سامان دادن به مشکلات کاربری زمین و کاهش عوارض بهره‌گیری نادرست و غیر عادلانه از آن صورت گرفته است. محورهای عمده این کوششها را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:

ـ تلقی زمین به عنوان یک ثروت عمومی و ضرورت توسعه پایدار.

ـ افزایش سهم مالکیت عمومی در اراضی شهری و پیرامون آن.

ـ افزایش حق نظارت عمومی بر استفاده خصوصی از زمین.

ـ کوشش در جلب همکاری بخش خصوصی در عمران زمین.

ـ هدایت اضافه ارزش زمین در جهت منافع و رفاه همگانی.

ـ ذخیره کردن اراضی برای تأمین نیازهای آتی و حیاتی شهروندان.

ـ اولویت دادن به کاربریهای مربوط به تسهیلات و خدمات عمومی.

ـ اصلاح ضوابط و مقررات کاربری زمین در جهت رفاه عمومی.

بدیهی است که نحوه و میزان استفاده از این ابزارها، بستگی به شرایط هر کشور و حتی هر شهر دارد. در واقع برنامه‌ریزی برای کاربری زمین و شکل گیری نظام واقعی آن در هر جامعه شهری، بازتاب تأثیر متقابل عوامل و نیروهای مختلفی است که بر روند تقسیم و توزیع کاربریها و تعیین نسبتها و سرانه‌های آنها دخالت دارند. هر چه زمینه‌ها و پیش شرطهای لازم برای نظارت و هدایت توسعه شهری بیشتر ایجاد شود، امکانات تهیه و اجرای برنامه کاربری زمین، به صورت مطلوب و موفق آماده‌تر خواهد شد.]مهدیزاده،۱۳۸۲٫ص ۲۸۴-۲۸۳[

 

۳ ـ تحول در مفهوم فیزیکی زمین و «کاربری فضا»

تحقیقات جدید در مورد برنامه‌ریزی کاربری زمین حاکی از این است که مفهوم و نحوه استفاده از زمین در نواحی شهری تا حدود زیادی متفاوت از مفهوم عام زمین است. زمین در مقیاس کلان، معمولاً به عنوان «منابع طبیعی» تلقی می‌شود و «کاربری زمین» در واقع به معنای «کاربری منابع» مورد نظر است. اما در مقیاس شهری به جای اینکه زمین را از نظر توان تولیدی خاک و یا معادن زیرزمینی ارزیابی کنند، تأکید بیشتر بر روی توان استفاده از رویه زمین جهت استقرار فعالیتهای گوناگون است. در مورد اول، زمین به گروههایی مثل معدن، کشاورزی، مرتع و جنگل دسته‌بندی شده و توان آن بر حسب محصول زمین سنجیده می‌شود. در حالی که در مورد زمین شهری، زمین به گروههایی نظیر تولید، توزیع، خدمات، مسکن، تفریح، حمل و نقل و فعالیتهای دیگر یک جامعه شهری تقسیم و توان آن به عوامل متعددی بستگی دارد که از آن جمله است مکان و موقعیت آن، محدودیتهای موجود زمین در مناطق شهری و خصوصاً در مراکز شهرها، استفاده بهینه از آن را برای فعالیتهای رقیب مطرح می‌سازد و به خاطر این ملاحظات امروزه معمولاً مفهوم «کاربری زمین – فضا» به جای کاربری زمین به کار می‌رود.  بنابراین برنامه‌ریزی کاربری زمین، فقط تعیین نحوه استفاده تولیدی و مادی از زمین نیست، بلکه فراینده سه بعدی است که با «سامان دهی فضا» و کیفیت محیط مربوط می‌شود. از این نظر، ساماندهی فضا، علاوه بر تأمین نیازهای عملکردی می‌باید به اهداف کیفی انسانی مثل ادراک زیبایی، احساسات هویت فضایی و احساس تعلق به محیط نیز پاسخ گوید. چرا که در نهایت، این گونه عوامل هستند که زمینه «آسایش» و «رضایت» شهروندان را فراهم می‌سازند.

درحال حاضر در کشورهای پیشرفته جهان، زمین به عنوان یک «کالای عمومی» و کمیاب تلقی می‌شود که لازم است نحوه استفاده از آن تحت نظارت عمومی قرار گیرد و از سوء استفاده از آنجلوگیری شود. به همین منظور در این کشورها قوانین زیادی به تصویب رسیده است که هدف و مضمون اصلی آنها، استفاده بهینه و پایدار از اراضی شهری در جهت منافع عمومی در حال و آینده است. برخی از مهمترین مفاد این قوانین به قرار زیر است:

ـ واگذاری مالکیت بخش مهمی از اراضی شهرها به شهرداریها و نهادهای عمومی.

ـ حفاظت شدید از منابع طبیعی، اراضی کشاورزی و محوطه‌های تاریخی و فرهنگی.

ـ نظارت بر فعالیتهای بخش خصوصی در اراضی شهری و حومه‌ای.

ـ جذب بخشی از اضافه ارزش زمین در جهت تأمین رفاه عمومی.

ـ اولویت دادن به کاربریهای مربوط به تسهیلات عمومی و خدمات زیرساختی.

در الگوهای جدید شهرسازی در کشورهای غربی برخلاف الگوی طرح‌های جامع سنتی، اصولاً تعیین تکلیف قطعی برای اراضی شهر در حال یا آینده مورد نظر نیست و به همین دلیل در این طرح‌ها « نقشه کاربری زمین» به معنای دقیق کلمه وجود ندارد. این الگوها معمولاً برنامه کلی کاربری زمین به صورت تدوین اهداف، راهبردها و سیاستهای مختلف در موضوعات مختلف کاربری زمین تعیین می‌شود و تصمیم‌گیری در مورد جزئیات تفصیلی به عهده طرح‌های محلی یا اجرایی (موضوعی، موضعی و موردی) واگذار می‌گردد. برنامه کاربری زمین به صورت قطعی و یکباره تعیین نمی‌شود، بلکه در یک فرایند تدریجی و همکاری متقابل میان سطوح بالا و پایین برنامه‌ریزی و در نظر گرفتن نیازها و امکانات واقعی و مشارکت نیروهای موثر در تحقق آن به اجر در می‌آید. علاوه بر این سیاستهای کلان کاربری زمین با توجه به مجموعه‌ای از شاخص‌های محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی تعیین می‌شود.

 

۴ ـ اولویت‌های جدید در کاربری زمین

با حاد شدن مسائل زیست محیطی، اجتماعی و روانی در شهرهای بزرگ امروزی، نیازهای جدیدی برای شهرها و شهروندان پدید آمده که تأمین آنها تا حدود زیادی به نحوه برنامه‌ریزی شهری و به ویژه سیاستهای کاربری زمین بستگی دارد. در واقع، برای مقابله با افزایش تراکم و ازدحام، سلطه اتومبیل، کمبود فضای باز، کمبود تسهیلات عمومی و امکانات گذران فراغت، لازم است که درتوزیع و تقسیم کاربریها و تعیین سرانه‌ها، برخی اولویتها در نظر گرفته شود. از جمله باید به اهمیت و کیفیت کاربری مسکونی، کاربری تفریحی، کاربری فضای سبز و باز و کاربری حمل و نقل اشاره کرد.

بنا به توصیه نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد« استانداردهای مسکن» نباید صرفاً بر اساس ملاحظات اقتصادی و کالبدی قرار داشته باشد، بلکه باید ابعاد اجتماعی مسکن نیز مراعات گردد. پیشنهادات سازمان ملل متحد در مورد استانداردهای مسکن شامل برخی ملاحظات تازه است که اهم آنها عبارتست از: قابل حصول برای اکثریت، انعطاف‌پذیری، توجه به ابعاد اجتماعی، تعادل میان اجرای کارکردی و نیازهای ساکنان، توزیع عادلانه، مشارکت ساکنان و… .

موضوع مهم دیگر در تحولات کاربری مسکونی،‌ توجهی است که به ضرورت و تقویت واحدهای شهری و نواحی مسکونی با هویت و تسهیلات عمومی وابسته به آنها معطوف شده است. در تجارب جدید جهانی واحدهای شهری به صورت واحد همسایگی و محله دارای ابعادی اجتماعی و فرهنگی است که هدف عمده آن اعتلای کیفیت محیط مسکونی می‌باشد. تحقق این امر به معیارها و راهکارهای جدیدی در عرصه کاربری زمین و سرانه‌ها نیاز دارد.]همان.ص۲۹۲-۲۸۳[

 

۵ـ تحول در ابزارهای اجرایی کاربری زمین

در الگوی طرح‌های جامع – تفصیلی ، مهمترین ابزار اجرایی برنامه کاربری زمین به عهده ضوابط و مقررات منطقه‌بندی بوده است که معمولاً از آن به عنوان «شهرسازی ضابطه‌ای» یاد می‌شود. اما به دنبال انتقادات جدی اجتماعی، کالبدی و مدیریت به ضوابط و اصول منطقه‌بندی، در طول دو دهه گذشته اصلاحات زیادی در آن به وجود آمده است. در حال حاضر، در الگوی طرح‌های ساختاری – راهبردی ، رویکرد برنامه‌ریزان و طراحان شهری نسبت به این موضوع تا حدود زیادی تغییر کرده است. به نظر «پیتر هال» اصولاً عملکرد منطقه‌بندی مغایر با اصول برنامه‌ریزی و طراحی شهری است. دیدگاه رایج در شهرسازی امروز غرب این است که اگر چه ضوابط منطقه‌بندی در ماهیت خود برای حفظ سلامت و هدایت توسعه شهری لازم است اما دیگر نمی‌توان و نباید آن را با همان اصول و روشهای اولیه خود پذیرفت و به کار برد.

اینک ضوابط منطقه‌بندی برای سه عرصه مختلف یعنی «منطقه‌بندی کاربری»،‌«منطقه‌بندی ارتفاعی» و «منطقه‌بندی تراکمی» تدوین می‌شود و از نظر محتوا و روشهای اجرایی نیز از پویایی و انعطاف‌ بیشتری برخوردار است، در ضوابط جدید منطقه‌بندی، موضوعات تازه‌ای مثل تأمین مناطق فراغتی و تفریحی، حفاظت محوطه‌های تاریخی و فرهنگی، تقویت هویت فضایی وکیفیت اجتماعی وارد شده و خیلی بیشتر از قبل به ملاحظات طراحی شهری توجه می‌گردد. از این رو ضوابط جدید منطقه‌بندی بجای دنباله روی از وضع موجود و تثبیت کاربریها به پیش‌بینی و هدایت توسعه و عمران در آینده می‌پردازد و مسئولیت بالاتری در زمینه تأمین زندگی بهتر برای عموم به عهده گرفته است.[Gollion,1984.p188]

به طور کلی امروزه روشها و مقررات جدید منطقه‌بندی ، بسیار فراتر از اهداف اولیه خود به کار می‌رود. در ضوابط جدید منطقه‌بندی، بر خلاف اصل قدیمی جداسازی کاربریها، توجه زیادی به تنوع و اختلاط کاربریها ، انعطاف پذیری، مراعات همجواری ، انطباق با خواستهای محلی ، تشویق مشارکت و توافق و مانند اینها مبذول می‌گردد.

یکی از انتقادات اساسی به طرح‌های جامع ـ تفصیلی، تأکید بیش از حد آنها بر اهداف کالبدی ـ کارکردی و غفلت از اهداف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بوده است. اصولاً تا حدود دهه ۱۹۶۰ مفهوم عام توسعه معمولاً در معنای محدود توسعه کمی(افزایش تولیدملی و درآمد ملی) به کار می‌رفت و در زمینه طرح‌های شهری،‌معمولاً شاخص‌های هزینه منفعت اقتصادی، بیش از هر شاخص دیگر مورد توجه قرار می‌گرفت. اما از اواخر دهه ۱۹۶۰، تحت تاثیر نیازها و آگاهی‌های جدید، مفاهیم اجتماعی نوینی مثل «رفاه اجتماعی»، «کیفیت زندگی» و «عدالت اجتماعی» در قلمرو برنامه‌ ریزی و توسعه عمومی مطرح شده که بازتاب گسترده‌ای در طرح‌های توسعه و عمران شهری و منطقه‌ای پیدا کرده است. با رواج مفهوم رفاه اجتماعی و حمایت آن از طرف سازمان ملل متحد، «برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی» به یکی از محورهای برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده که اهدافی فراتر از برنامه‌ریزی کالبدی را جستجو می‌کند. هم چنین در پرتو نفوذ مفهوم «کیفیت زندگی» رویکرد جدیدی در شهرسازی قوت گرفته است که اهداف برنامه‌‌ریزی شهری، علاوه بر اهداف کالبدی و کارکردی، می‌باید به نیازهای کیفی و روانی مردم در محیط شهری، مثل هویت اجتماعی،‌ آسایش روانی، احساس زیبایی، همبستگی و تعلق اجتماعی و غیره نیز پاسخ گوید. از دهه ۱۹۸۰ به بعد با گسترش مقولات «توسعه پایدار» و «جنبش محیط زیست» توجه به اهداف محیطی،‌ اجتماعی و فرهنگی توسعه و عمران شهری، بیش از پیش تقویت شده و رویه‌های علمی مربوط به آنها توسعه پیدا کرده است.]مهدیزاده،۱۳۸۲٫ص ۲۹۲-۲۹۱[

 

۶ – ضرورت مشارکت بخش عمومی – خصوصی در برنامه‌ریزی شهری

یکی از موضوعات بحث انگیز و پر مسئله در زمینه مشارکت، وجود تعارض میان اهداف، انگیزه‌ها و روشهای برنامه‌ریزی در بخش رسمی و بخش غیر رسمی است. اصولاً طبیعت وظایف و شیوه عمل بخش رسمی و بخش غیر رسمی در عرصه برنامه ریزی متفاوت است. در یک برداشت اولیه به نظر می‌رسد که بخش غیر رسمی و خصوصی مسئول اجرای طرح های توسعه و عمران است و بخش رسمی وظیفه هماهنگ کردن آنها را به عهده دارد. ولی نباید فراموش کرد که یکی از وظایف مهم بخش رسمی تأمین زیرساخت‌های اقتصادی و خدمات اساسی مورد نیاز جامعه است. از این نظر، بخش رسمی، بر خلاف بخش غیر رسمی فقط تابع سود و زیان و شرایط بازار نیست بلکه باید پاسخگوی عموم باشد. برنامه‌ریزی بخش رسمی اولاً می‌باید در چارچوب وظایف و مقررات قانونی عمل کند و ثانیاً با فعالیت نهادهای مختلف درگیر است که هر کدام اهداف و امکانات متفاوتی دارند. از این نظر برنامه‌ریزی رسمی و غیررسمی متعلق به دو دنیای متفاوت است. یکی از روی رضایت تن به خطرپذیری (ریسک) می‌دهد و دیگری به دلیل پاسخگو بودن درمقابل عموم از خطر کردن بیزار است. یکی فرصت طلبانه و دیگری دیوانسالارانه رفتار می‌کند. یکی به دنبال پاداش مالی است و دیگری به دنبال تأمین رضایت عموم و جلوگیری از مصرف بی‌رویه است. با توجه به این ملاحظات شکافی عمیق میان برنامه‌ریزی بخش رسمی و بخش غیر رسمی وجود دارد، که یافتن راههای حل تعارض برای آنها یکی از وظایف مهم برنامه‌ریزی شهری را تشکیل می‌دهد. [Cullingworth,1997.p18]

در طول دو دهه اخیر، به دنبال تغییر نظامهای اقتصادی و سیاسی در جهان و افول قطعی اقتصاد دولتی و برنامه‌ریزی متمرکز از یک طرف و شکست نظریه‌ها و تجارب طرفداران «اقتصاد بازار» و «دولت حداقل» از طرف دیگر، اینک نقش دولت بعنوان «دولت کارآمد و مسئول» در جهت تأمین منافع عمومی در دستور کار و مورد حمایت قرار گرفته است. در حال حاضر هم طرفداران اقتصاد متمرکز دولتی و هم طرفداران سرسخت لیبرالیسم سیاسی و اقتصادی، پذیرفته‌اند که توسعه و عمران در شرایط دنیای امروز،‌ بدون دخالت و نظارت یک دولت کارآمد و مسئول و بدون «مشارکت عمومی» راه بجایی نمی‌برد.]مهدیزاده،۱۳۸۲: ۳۱۰[

 

– منابع و ماخذ:

۱_مهدیزاده، جواد.«برنامه ریزی راهبردی توسعه شهری، تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران». تهران.انتشارات حوزه معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی». ۱۳۸۲٫

 

۲-Cullingworth,J.Barry:”Planning In U.S.A”.Routledge.London.1997.

۳- Azizi,Mohammad mehdi: “Evoluation of Ubran Land Supply Policy in Iran”. Publisher itd.1998.

۴-Azizi, Mohammad Mehdi: “The Prevision of Urban Infrastructure in Iran: An Empirical Evaluation”. Sydney. Department of Urban and Regional Planning Faculty of Architecture.1995.

۵-Badshah,Akhtar:”Our Urban Future”(New paradigms for equity and sustainability).Oxford University Press.1996.

واژگان کلیدی:

زمین شهری ، پارادایم کاربری زمین ، رویکردهای زمین شهری ، ساختار شهری.