پلان معماري ويلا

ازدید همه نور”جزء اساسی و ضروری ساختمان است . که وظیفه آن روشن کردن فضا به منظور قابل رویت ساختن آن است .در هنر ساختمان سازی یا به عبارتی معماری نور یکی از اجزایی است که کنار عناصرو مفاهیم دیگر از قبیل ساختار” نظم فضایی “مصالح” رنگ و …. مطرح می شود و در طراحی به عنوان یک عنصر مجزا باید نقش خود را ایفاکند . ولی واقعیت این است که در بسیاری از موارد در ساختمان سازی و معماری های داخلی به نور بیشتر از یک عامل روشن کننده که باعث کاهش مصرف نور مصنوعی و در نتیجه کاهش مصرف برق  می شود ” نمی نگرند و فقط به مواردی از قبیل این که نور جنوبی و شمالی بر نور شرقی و غربی ارجحیت دارد و در مواقع ناچاری نور شرقی از نور غربی بهتر است “توجه می شود و معماران به صورت کلیشه ای و از روی عادت آن را رعایت می کنند و اگر در ساختمان سازی نیازی به نور پردازی و ایجاد مفاهیم و تاکید هایی توسط نور باشد منحصرا به استفاده از نور مصنوعی می پردازند و با انواع درجات و رنگ های نور مفهوم و طرح خود را اجا می کنند .
در صورتی که با نگاهی به تاریخ معماری گذشته ( تقریبا هر نوع معماری تاریخی ) نور به عنوان یک عنصر مجزا به کار گرفته شده و به نتایج بسیار زیباییهم رسیده اند .

یکی از مهمترین مشخصه های نور طبیعی ” توالی و دگرگونی آن در در طول روز است که باعث حرکت و تغییر حالت در ساعات مختلف می شود . در تاریخ نقاشی توجه به نور در دوره امپر سیونیست ها دیده می شود . هنگامی که نقاشان آتلیه های خود را ترک کردند و در زیر نور خورشید با نور طبیعی مشغول نقاشی شدند . از مشخصات این سبک توجه به رنگ و نور در ساعات مختلف روز و انعکاس رنگ های اشیای مختلف در یکدیگر و تاثیر رنگ های پیرامونی و به کار بردن رنگ های خالص و ناب می باشد . قاعدتا لازم نیست که چنین تحولی در سبک معماری داخلی ما نیز به وجود آید ” با توجه به اینکه ما ساختمان هایی داریم که عنصر نور را به قدری قوی و جذاب در خود به کار گرفته اند که هر بیننده ای را به خود جذب می کند . این مقاله به بررسی نقش نور در معماری و معماری داخلی به عنوان یک جزء سازنده و مفهوم بخش می پردازد و در خاتمه امید بر این دارد که در آینده در ساختمان ها همانند گذشتگان شاهد به کارگیری نور طبیعی به صورت یک عنصر کاملا اثر بخش باشیم

نور و طبیعت
نور طبیعی که حامل انرژی حیات بخش درونی است به عنوان یکی از منابع وجود حیات بر روی زمین محسوب می گردد. علاوه بر آن نور می تواند با رنگ ها و جلوه های متفاوت خود باعث تغییر چهره یک مکان شود زیرا نور در هر یک از فصول سال ” در آب و هواهای متفاوت و یا در هر زمانی از طول روز دارای چهره ای مخصوص به خود می باشد .
ضمنا هر مکانی دارای نور خاصی است که تنها به آنجا تعلق دارد برای مثال در صحرای یک منطقه استوایی تابش به قدری شدید و سایه ها آنقدر کوتاه است که اشیا به چشم بیننده مرتعش و در حال ذوب شدن به نظر می آیند .
به همین ترتیب نور موجود در مناطق کوهستانی ” جنگلی و یا سواحلی نیز دارای ویژگی های مکانی مخصوص به خود و متمایز از سایر مناطق است . زمانی که نور را به داخل فضای ساخته شده هدایت می کنیم در اصل نوعی ارتباط بین ساختمان و محیط خارج از آن ایجاد کرده ایم . بدین وسیله می توان جلوه های متفاوتی از فضای داخلی را که هر یک دارای ماهیت خاص خود از لحاظ ادراک فضایی می باشند ” ایجاد کرد .

نور و بشر
از دوران ما قبل تاریخ همواره اجسام نورانی که تجسمی از یک شی ء زنده را در ذهن بیدار می کردند توسط بشر مورد ستایش و احترام قرار گرفته و مشتاقانه برایشان جشن می گرفتند ” آنها را عبادت کرده و می پرستیدند.
این توجه بیش از اندازه به عنصر نور در اغلب فرهنگ های اولیه بشری و در جوامعی با آداب و رسوم و عقاید مذهبی متفاوت همچنان در طول زمان مشاهده می شود . برخی از جوامع نور خورشید را در تشریفات مذهبی شان به کار می برند و برخی دیگر درخشش اجسام نورانی را به عنوان عامل ایجاد فعل و انفعالاتی رمز آلود جهت دست یابی به حیطه هایی ماورای دنیای زمینی تلقی می کردند.
حتی امروزه در بسیاری از مدارس شرقی که به تدریس یوگا اشتغال دارند برای ایجاد تمرکز ذهنی از اجسام نورانی مانند لامپ ” خورشید “ماه ” بلور و نور آتش استفاده می کنند .
در اغلب ادیان ” نور نماد عقل الهی و منشا تمامی پاکی ها و نیکی هاست و خارج شدن انسان از تاریکی جهل و تابیده شدن نور معرفت در وجودش همواره یک هدف نهایی می باشد . در اثر تابیده شدن نور الهی به درون کالبد مادی ” یعنی جایگاه نفس آدمی است که انسان به رشد و تکامل معنوی می رسد در نتیجه برای نمایش این تمثیل ” در معماری اغلب بناهای مذهبی ” نور به عنوان عنصری بارز و مستقل از سایر عناصر و مفاهیم به کار رفته در ساختمان به کار گرفته می شود به گونه ای که شعاع های آن به طور واضح در داخل کالبد مادی و تاریک حجم قابل مشاهده است . فضاهای عمیق و تاریک کلیساهای قرون وسطی و یا مساجد اسلامی که با عنصر نور مزین شده اند به خوبی قادر به انتقال یک حس روحانی و معنوی می باشند . انسان در چنین فضاهایی که با نوری ضعیف روشن می شوند با مشاهده سایه های مبهم از اشیا و احجام ” در ذهن خود به کامل کردن تصاویر پرداخته و با این عمل به نوعی خلسه فرو می رود که نتیجه آن یک حس نزدیکی به منبع وجود و هستی در درونش بیدار می شود .

دینا صنیعی

طراحی متفاوت مجتمع مسکونی بتنی روککو

مجتمع مسکونی روککو Rokko Housing

نام پروژه : Rokko Housing

معمار : تادائو آندو Tadao Ando

موقعیت بنا : ژاپن – کوبه  Kobe- Japan

زمان ساخت : ۱۹۸۱

معماری “آندو” بیش از هر چیز یادآور مفهوم سکوت در آیین های شرقی است. بدون توجه به مفاهیم سنتی شرق شاید در نگاه اول معماری “آندو” سرد و بی روح به نظر برسد، اما این فضاهای تهی، مملو از خلوص، بی پیرایگی، سکوت و آزادی است.

“آندو” که در هیچ آکادمی معماری تحصیل نکرده است ، معماری خود را تحت تاثیر طبیعت زادگاهش (اوزاکا-ژاپن) می داند و از خورشید، آسمان، سایه و آب، ابزاری برای خلق فضا ساخته است.

زمانی که “آندو” در سال ۱۹۷۰ دفتر معماری خود را تاسیس نمود معماری مدرن توسط معماران بنامی چون “کنزو تانگه” و “آراتا ایسوزاکی” در ژاپن معرفی شده بود، اما “آندو” با گرایشی متفاوت، توانست به خوبی از عهده تلفیق مفاهیم بومی و سنتی ژاپن با معماری مدرن و تکنولوژیک غرب بر می آید و به سرعت تبدیل به یکی از معماران برجسته بین المللی گردد وی در سال ۱۹۹۵ برنده جایزه معتبر پرایتزکر گردید.

مجتمع مسکونی  Rokko که از سه فاز مجزا تشکیل شده است، یکی از مهمترین آثار “آندو” در جهت تعامل ساختمان ها با طبیعت پیرامون است. ساختمان های Rokko1 و Rokko2  در دامنه کوهی با شیب ۶۰ درجه قرار گرفته و در مقطع از شیب زمین استفاده کرده و بین آنها در حدود ۱۵۰۰ متر مربع فضای سبز قرار دارد.

Rokko1  شامل ۲۰ واحد مسکونی است و تمامی ساختمان با مکعب هایی به ابعاد ۷/۵ * ۷/۵ متر ساخته شده، اما تنوع واحدها در اثر ساختار نامتقارن طرح و توپوگرافی نامنظم سایت به وجود آمده است. نحوه قرارگیری ارتباط عمودی اصلی پروژه در شکاف میان واحدها علاوه بر تقسیم کردن پله ها به دو بخش اصلی و اختصاص فضای نیمه عمومی در قلب پروژه سبب شده تا دسترسی واحدها از یکدیگر مستقل بوده و تراس هایی با چشم اندازها و ابعاد متفاوتی حاصل آید. لازم به ذکراست که درها و بازشوهای هر واحد به سبک بازشوهای سنتی ژاپنی بوده و این بازشوها در پلان ها با خطی باریک نمایش داده شده است.

ساختار بتنی بلوک ها سبب شده است تا در انتهای بافت مسکونی با فرم و رنگ خاص معماری سنتی ژاپن ، ساختمان های Rokko جزئی از کوهستان محسوب شود.

بعدها مجتمع مسکونی Rokko  نیز با همین سیما در کنار Rokko1  (با زیر بنایی معادل ۴ برابر Rokko1) و مجتمع مسکونی Rokko3 نیز بالاتر از این دو و با ساختاری متفاوت توسط “آندو” طراحی و اجرا شد.

طراحی شهری بسیار زیبا بر فراز آسمان

برخی بر این باورند که آسمان محدودیتی ندارد؛ پروژه مگاتروپولیس (Megatropolis)   چند ایده جالب را جمع‌ آوری کرد که تأکید آن بر زندگی شهری در در آینده بود.
یکی از این نظرها متعلق به TsvetanToshkov معمار است که شامل یک شهر پیشرو الهام گرفته شده از نیلوفر آبی در بالای آسمانخراش‌هایی است که بشر با آن آشناست: «شهری در آسمان مفهومی از واحه‌ای آرام در بالای شهر آلوده و مگا توسعه‌یافته است که می‌توان از هیاهو، هوای آلوده و گرد و غبار روزانه به آنجا پناه برد.
این طرح از گل نیلوفر آبی الهام گرفته شده که تواناییش در رشد و نمو در بالای آب‌های تیره و کدر معروف است.

کلمه کاروانسرا ترکیبی از کاروان (کاربان) به معنی گروهی مسافر که گـروهی سفر می‌کنند و سرای، به معنی خانه و مکان است. هـردو واژه برگرفته از زبان پهلوی است

کاروانسرا محل یا بنایی است که کاروان را در خود جای می‌دهد. پلان کاروانسراها معمولاً مربع یا مستطیل شکل است، با یک ورودی برجسته عظیم و بلند، و بدون نقش، با دیوارهایی که گاهی اوقات بادگیرهایی در انتهای آن تعبیه شده است

. تحول و گسترش کاروانسراهای ایران در ادوار مختلف بستگی به وضعیت اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و … داشته است.

اساس معماری کاروانسراهای ایران، مانند سایر بناها، تابع شیوه، سنت و سبک رایج زمان بوده است.

با این ترتیب می‌توان پنداشت که کاروانسراهای پیش از اسلام نیز تابع شیوه معماری زمان بوده و معماری خاصی نداشته است.

شیوه معماری، محل و منطقه، مصالح ساختمانی و موقعیت جغرافیائی نقش موثری در ایجاد اینگونه بناها داشته است.

در کاروانسراها اتاق‌های مسافران معمولا پیرامون حیاط ساخته می‌شده و پشت آنها اصطبل قرار داشته که درب ورودی اصطبل‌ها در چهار گوشه داخلی بنا قرار داشته و گاهی در ایوان ورودی حیاط باز می‌شده است.

در دوره صفوی طرح معماری کاروانسراها متنوع شد و علاوه بر کاروانسراهای چهار ایوانی نوع کوهستانی، مدور، هشت ضلعی و کویری بر طبق موقعیت جغرافیائی و مکانی احداث شد.

در دوره‌های زندیه، افشاریه و قاجاریه احداث کاروانسراها به شیوه گذشته ادامه پیدا کرد.

از نظر طرح و نقشه کاروانسراهای دوره یاد شده عموما از نوع چهار ایوانی بوده و از لحاظ مصالح ساختمانی نیز بر خلاف دوره متقدم که از آجر و سنگ بوده اغلب از خشت استفاده شده است.

آثاری که از کاروانسراهای کهن بدست آمده نشان می‌دهد که اتاق‌هائی برای نگهبانان، کاروانسرادار یا مامورین ساخته می‌شده است. ولی کاروانسراهای تجارتی داخل شهرها عموما دوطبقه بودند.

در دو طرف دروازه ورودی داخل کاروانسرا نیز معمولا اتاق‌هائی برای پاسداران و کاروانسرادارساخته می شده است.

معمولا هر کاروانسرا دارای چاه آب و آب انباری است که گاهی در وسط کاروانسرا در زمانی خارج از محوطه جهت تامین آب مورد نیاز مسافران ساخته شده است.

در بسیاری از کاروانسراها بخصوص از دوره صفویه به بعد بخاری دیواری یا مکانی برای بر افروختن آتش تعبیه شده است. محل بخاری‌های دیواری یا در اتاق‌ها ساخته می‌شده یا در محل‌های سر پوشیده.

در کاروانسراهای نوع کوهستانی اهمیت بخاری به حدی بوده که محل وسیعی را برای قرار دادن آتش و بخاری انتخاب می‌کرده‎اند.

مصالح ساختمانی اصلی بنای کاروانسراها در ایران از سنگ و آجر بوده است، در بعضی موارد سنگ ها کاملاً استادانه تراش داده می‌شده و در برخی اوقات از قطعات کوچک سنگ‌های نتراشیده استفاده می‌کردند.

بام‌ها اکثراً مسطح و با شیب کم ساخته می‌شدند و در قسمت‌هائی که اتاق‌های بزرگ دارند سقف‌ها شکل قوسی دارند.

آب باران بوسیله ناودان‌هائی که در روی دیوار خارجی کاروانسرا ساخته می‎شد به بیرون از کاروانسرا هدایت می‌شد.

در دوره اسلامی، معماری کاروانسراهـا از دیدگاه سبک و تنوع نقشه‌ها به اوج شکوفائـی رسید و در مسیر شهرها و روستا ومعابر کوهستانی و نـواحی کویری، کاروانسرا و رباط‌های برونشهـری و در مراکز اقتصادی و راسته بازارها، با ویژگی‌های متفاوت کاربری احداث شدند.

نمـونـه‌های بسیار زیبـا وجالب تـوجه از معماری این گونه بـناها که در سرزمین پـهناور إیـران از کرانه‌های رود ارس تـا سـواحل خلیج فارس بـه یـادگـار مـانـده، مـعـرف ذوق هنـری و مـهارت مـعـمـاران، بنـایـان واستادکارانی است که در ادوار مختـلف و با توجه به نیازهای گونـاگون، باعلاقه فـراوان در طریق تحول، تکامل، زیبـائی و گسترش کاروانسراها به جان کوشیدند.

انواع کاروانسرا:

کاروانسراها به طور کلی به دو دستهٔ اصلی تقسیم می‌شوند:

• کاروانسراهای درون شهری
• کاروانسراهای برون شهری

کاروانسراهای ایران را می‌توان به گروه‌های زیر تقسیم بندی کرد:

• کاروانسراهای کاملاً پوشیده منطقه کوهستانی
• کاروانسراهای کرانه‌های پست خلیج فارس
• کاروانسراهای حیاط دار مناطق مرکزی ایران

کاروانسراهای حیاط دار به انواع مختلف تقسیم بندی می‌شوند:

• کاروانسراهای مدور
• کاروانسراهای چند ضلعی حیاط دار
• کاروانسراهای دو ایوانی
• کاروانسراها با تالار ستون دار
• کاروانسراهای چهار ایوانی
• کاروانسراها با طرح متفرقه

کاروانسراهای سمنان

باستان شناسان ساخت کاروانسراها را به روزگار هخامنشیان نسبت می‌دهند و در همه دوره‌های تاریخی بعد از آن به این کاروانسراها که در مسیر شاهراهها و راه‌های ارتباطی ساخته می‌شده‌اند، توجه بسیاری می‌شده است.

از این رو در ایران و در دوره‌های مختلف تاریخی در اغلب جاده‌ها و به‌خصوص جاده معروف ابریشم بناها و کاروانسراهای زیادی ایجاد شد.
در روزگار صفویان ایجاد کاروانسراهاى درون‌شهرى نیز گسترش پیدا کرد و این کاروانسرها هر یک محل داد و ستد کالاى ویژه‌اى بودند.
به گزارش خبرنگار ایسنا، منطقه سمنان، استان سمنان نیز به واسطه اهمیت و موقعیت سوق‌الجیشی بودنش همواره و در دوره‌های مختلف از وجود کاروانسراهای متعدد که مرکز رونق هر ولایتی در آن دوران بوده‌اند، بی‌بهره نبوده است.
سمنان به عنوان حلقه واسط ری، خراسان و ولایات شمالی ایران در گذشته همواره یکی از مهمترین گذرگاه‌های ایران بوده است و از این رو ساخت کاروانسرا در اقصی نقاط آن در دوره‌های مختلف مرسوم بوده است.
آنچه در ادامه می‌آید معرفی مختصر شماری از این بناهای تاریخی است که اگرچه امروز و در روزگار ما در خاموشی سنگینی روزگار می‌گذرانند، اما در گذشته‌های نه چندان دور شریانهای اقتصاد این جغرافیا بوده‌اند.

کاروانسرای ده نمک:

کاروانسرای ده نمک که در ۴۰ کیلومتری شرقی گرمسار قرار دارد مربوط به دوره صفویه می باشد ، داری سردر ورودی با چهار ایوان و ۲۴ حجره در طرفین و یک شاه نشین می باشد . در جوار آن آب انباری که تقریبا سالم است و یک یخچال قدیمی وجود دارد ، از دیگر قسمتهای این کاروانسرا می توان به شترخوان زیبای دور کاروانسرا ، برجهای دیدبانی چهارگانه بیرون از کاروانسرا و بار انداز در چهار گوشه آن نام برد.

این کاروانسرا در تقسیم بندی کاروانسراها از نوع حیاط دار می باشد که  حیاط مرکزی‌اش بیانگر معماری ایرانی آن است.

یخچال قدیمی این کاروانسرا متاسفانه به دلیل بی‌توجهی تفریبا از بین رفته است و به زباله دانی تبدیل شده است

کاروانسرای ده نمک چندسال پیش مرمت شده و به بخش خصوصی بعنوان مکان پذیرائی شده بود به همین دلیل کلیت کاروانسرا حفظ شده است ولی در حال حاظر تعطیل می باشد. اتاق‌های کاروانسرا به ۲ دسته تقسیم می‌شوند. اتاق‌هایی کوچکتر هستند و  مشخص است مورد استفاده مسافران عادی بوده و یک بخش دیگر اتاق‌هایی به شکل سالن که مقامات از آنها استفاده می‌کردند.

با توجه به شرایط جغرافیایی خاص این کاروانسرا بسیاری از علاقه‌مندان رصد و نجوم  از این کاروانسرا برای رصد ستاره‌ها استفاده می‌کنند

در دامنه شمالی کوههای البرز دو بنای قدیمی وجود دارد که یکی به نام کاروانسرا و دیگری قلعه‌ای است با خشت و چینه بنام محلی قلعه گبری که کاروانسـرای ده نمک یکی از بناهای تاریخی مهمی هستند که پا بر جاست و نشانه بارز عظمت ایران در گذشته و نماینده خلاقه معماران عصر خود بشمار می‌روند.
این کاروانسرا که در ارتفاع ۱۰۲۱ متری بنا شده که بر سر راه قدیمی و تاریخی جاده سنگ فرش بطرف کاروانسرای کویری کاشان و خراسان بنا شده و کاروانسرا از نوع چهار ایوانی است و در قسمت جنوبـی آن تالاری وجود دارد به نام شاه‌نشین.
این کاروانسرا که چهارگوش(مربع) است، بنای آن از آجرهای خطایـی ساخته شده که دارای ۲۴ حجره با یک اطاق حدودا ۳ در۲ که جهت اسکان مسافران در تابستان و زمسـتان از آن استفاده می‌کرده‌اند. اندرون بنا محوطه بزرگی است که گرداگرد آن دارای اطاقهای کوچک و یک درب بدون روزن با پوشش آجری مشهود است و در قسمت شمالی آن یک صـحن بزرگ با طاق مشاهده می‌شود. در قسمت پشت ساختمانهای درون حیاط به صورت غلام گردشی طویله‌های بزرگی برای چهار پایان و مکانی برای خواب و پخت و پز دیده می‌شود.
نکته مهم و قابل توجه اینکه آب مورد نیاز ساکنان این کاروانسرا بوسیله آب انبارهایی که در کنار جاده قرار داشته، مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این ساختمان جالب و شگفت‌انگیز است و بنای آن از شاهکارهای عصر خود بشمار می‌رود. کاروانسرا مربوط به دوران صفـویه بوده و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
در بدنه داخل ایوان ورودی از قسمت جنوب جای کتیبه تاریخی است که توسـط سودجـویان اموال فرهنگی به سرقت رفته است. درضلع غربی کاروانسرا یک یخچال قدیمی نیز وجود دارد.

قصر بهرام:

کاروانسرای “قصر بهرام”، متعلق به عهد صفویه است که از دیوارهای بلند با چهار برج نیم دایره تشکیل شده است. این کاروانسرا به دستور شاه عباس صفوی و بر سر سه راهی قدیمی و تاریخی کاروان ‌روی کویری اصفهان، خراسان و مازندران بنا شده است. قصر بهرام از سنگ ساخته شده و چهار ایوان و ۲۴ حجره دارد.
شترخوانها یا اصطبل‌های این کاروانسرا به گونه‌ای تعبیه شده که کاملاً در پشت اتاقها قرار می‌گیرند. بنای بیرونی قصر بهرام چهارگوش و دارای چند برج با دو دروازه شمالی و جنوبی است و روکار آن از سنگ‌های بزرگ آهکی صیقل شده سفیدرنگ است که از کوره‌های مجاور آورده شده‌اند. اطراف این قصر شش برج بنا شده و سر درِ آن، سنگ بزرگ یک پارچه است. در کنار مدخل قصر، سنگ‌هایی قرار داده بودند که پاشنه درِ ورودی در سوراخ آنها می‌چرخید.
درون بنا محوطه بزرگی است که گرداگرد آن ۲۰ اتاق کوچک و یک در بدون روزن با پوشش گچی قرار گرفته است. نکته مهم و قابل توجه در این بنا، نحوه تهیه آب موردنیاز ساکنان آن بوده است. آب به وسیله دو مجرای روی هم که مجرای زیرین از لوله‌های سفالین و دیگری مانند نهری سنگی از تخته سنگ‌های سفید یکپارچه ساخته شده بود، به بنا منتقل می‌شد.
این آب مصرفی از چشمه شاه دامنه سیاه کوه به استخرهای بزرگ مقابل بنا منتقل می‌شد. ساختمان این نهر آب، برای بینندگان بسیار جالب و شگفت‌انگیز است و بنای آن یکی از شاهکارهای عصر خود به شمار می‌رود. این بنا که در دوره صفویه تعمیر اساسی شد، به بنای شاه ‌عباسی معروف شده است. این بنای تاریخی به شماره ۱۰۵۹ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.

کاروانسرای آجری نو:

این کاروانسرا در بازار سرپوشیده شهر دامغان واقع شده و از پیشینه تاریخی برخوردار است. کاروانسرای آجری در واقع دو کاروانسرا است که کاروان سرای آجری نو شامل دالان و محوطه مربع شکلی وسیعی است که دور تا دور آن اتاق‌ها و حجره‌های تجاری قرار گرفته و یک دستگاه کارخانه پنبه ‌پاک‌کنی مربوط به قبل از جنگ جهانی اول در آن کار گذاشته شده است.

کاروانسرای آجری کهنه:

این کاروانسرا از دیگر جاذبه‌های تاریخی دامغان است که در بازار اصلی شهر دامغان واقع شده و در دالان ورودی آن حجره‌های تجاری قرار گرفته است. در گذشته افراد و تاجرها بار و مال‌التجاره خود را در آن جا قرار می‌دادند. قبل از انقلاب روسیه این کاروانسرا مرکز تجاری بوده است.

کاروانسرای تومانیاس:

بنای کاروانسرای تومانیاس در خیابان مزار(شهید صدیق) در منطقه شاهرود واقع شده است.

کاروانسرای سپنج:

بنای کاروانسرای سپنج در ۵۰ کیلومتری شمال میامی، جاده خراسان – شاهرود قرار دارد.

کاروانسرای الهاک:

بنای کاروانسرای الهک به دوره صفویه مربوط می‌شود. این کاروانسرا در جاده شاهرود – سبز وار واقع شده است.

ایوانکی:

استان کویری سمنان به واسطه موقعیت محلی و وجود راههای مواصلاتی بین شرق و غرب ایران و همچنین مسیر جاده ابریشم که از چین، تبت و افغانستان می‌گذشته و به خراسان و سپس حد فاصل کویر و رشته کوههای شمالی متصل می‌شده، دارای محل‌هایی برای توقف و استراحت کاروانها بوده است. از معروف‌ترین این کاروانسراها، کاروانسرای ایوانکی در ‪ کیلومتر ۸۲ جاده تهران به گرمسار و یک کیلومتری جنوب روستای ایوانکی است. این کاروانسرا در سمت شمال غربی بخش ایوانکی واقع شده و از بناهای دوره صفوی است

ساختمان این کاروانسرا از سنگ و آجر بنا شده و دارای تزیینات آجرکاری است. فرم کاروانسرا از نظر معماری چهار ایوانی است. این کاروانسرا که دارای پلانی مربع شکل است، بصورت شمالی – جنوبی بوده و ورودی آن از ضلع جنوبی بناست. ایوانها بصورت عریض اما کم ارتفاع قرار گرفته‌اند که از لحاظ بصری بنا را مستحکم و استوار می‌‌نمایاند. کاروانسرای ایوانکی که دارای تزئینات آجرکاری کم بوده، در قسمت پیشانی ایوانها قرار گرفته است.

از جمله زیباییهای این بنا ایجاد تقارن درکل بنا است. حجره‌های دور تا دور حیاط و قسمت بیرونی در قاب آجری زیبایی قرار گرفته که جلوه‌های خاص به بنا بخشیده‌اند. کاروانسرای صفوی ایوانکی به شماره ۱۷۶۳ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.

کاروانسرای عین‌الرشید:

کاروانسرای عین‌الرشید یکی از سه کاروانسرای منطقه سیاه کوه است که از نظر اندازه کوچکتر از کاروانسرای قصر بهرام بوده و مصالح به کار رفته در آن را سنگ برای پی‌ها و سکوها و آجر برای سقف‌ها و دیوارها تشکیل می‌دهد که با دقت فوق‌العاده در کنار هم چیده شده و سقف کاروانسرا در طول زمان به شدن آسیب دیده و فرو ریخته است. چشمه بزرگ پر از آب شیرین بین کاروانسرا و پست نگهبانی شکارگاه واقع شده که آب آن از طریق جویی که هنوز هم آثار آن باقی است، به باغ درون حصار کاخ می‌رفته تا درختان و گل‌ها را سیرآب کند.
تاریخ بنای این قصر به درستی مشخص نیست. بنای عین‌الرشید از خارج ۸۶ متر طول و حداکثر ۴۷ متر عرض دارد و مشتمل بر دو حیاط بزرگ است که حیاط اصلی ۵۲٫۵ متر طول و ۴۷ متر عرض دارد. احتمالاً این کاخ از بناهای وابسته به جاده سلطنتی اصفهان، فرح‌آباد و بهشهر است. کاروانسرای عین‌الرشید جزء اقامتگاههای میان راهی است که به دستور شاه عباس اول صفوی در مسیر اصفهان به مناطق شمالی به ویژه فرح آباد ساری احداث شده است. این کاروانسرا با نقشه چهار ایوانی دارای چهار برج مدور و نیم برجهایی در حدفاصل جبهه‌های شمالی، جنوبی و غربی با روزنه‌هایی است که علاوه بر تأمین نور مورد نیاز برج‌ها به عنوان تیرکش نیز مورد استفاده بوده و جنبه دفاعی داشته است.
کاروانسرای عین‌الرشید گرمسار در دو کیلومتری شمال قصر شاه عباسی(قصر بهرام) و در قسمت میانی فاصله دریاچه نمک و کویر بزرگ قرار گرفته است. این کاروانسرا به شماره ۴۰۴ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.

کاروانسرای میامی:

این بنا از جمله کاروانسرهای صفوی است که در مرکز شهر میامی، واقع در ۶۵ کیلومتری شرق شاهرود واقع است. پلان کاروانسرا به شکل مستطیل بوده و مساحت ان ۵۲۵۰ متر مربع است. ورودی بنا از سمت شمالی بوده و در قسمت ورودی هشتی وجود دارد که با زیبایی هرچه تما‌م‌تر اجرا شده است. در وسط کاروانسرا حیاط مستطیل شکل و در پیرامون حیاط ایوانچه‌ها و اطاقها و در پیرامون حیاط (پشت اطاقها و ایوانها ) شترخوانها قرار دارد.
ورودی شترخوانها از چهار کنج حیاط است، در دیواره خارجی بنا روزنه‌هایی جهت هدایت نور به داخل شتر خوانها تعبیه شده است. فرم پلان کاروانسرا چهار ایوانی است که این ایوانهای رفیع در چهار سمت حیاط قرار دارند. در جداره خارجی دیوار ضلع شمالی رواق‌هایی جهت سکنای موقت تعبیه شده است. در سر درب ورودی کتیبه حجاری شده زیبایی وجود دارد که تاریخ ساخت کاروانسرا و نام بانی و معمار آن درج شده است.

کاروانسرای ده‌ملا:

این کاروانسرا از جمله کاروانسراهای شاه عباسی است که در مجاورت جاده شاهرود به دامغان (۲۲ کیلومتری غرب شاهرود) قرار دارد. این مجموعه چهار ایوانی دارای ۲۴۰ حجره است . این بنا دارای ایوانهایی در مقابل هم و شاه‌نشین است و مانند سایر کاروانسراهای دوره صفوی در پشت حجره‌‌ها باربندهایی برای نگهداری احشام وجود دارد.

کاروانسرای صدرآباد:

این بنا در شرق شاهرود و در کیلومتر ۱۵۵ جاده شاهرود – مشهد قرار دارد. این بنا از جمله کاروانسراهای دوره صفوی است که در محور تهران – مشهد احداث شده‌اند. فرم این کاروانسرا مستطیل شکل و از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی بوده و مساحت آن بالغ بر ۳٫۵۰۰ متر مربع است.
ورودی کاروانسرا از ضلع شمالی است و یک دالان درب ورودی را به حیاط مرکزی متصل می‌کند و در طرفین دالان دو راه پله مارپیچ امکان دسترسی به پشت بام را مقدور می‌کند. حیاط مستطیل شکل کاروانسرا در مرکز واقع شده و پیرامون آن اطاق‌ها، ایوانچه‌ها و در پشت اطاق‌ها، شترخوانها در پیرامون کاروانسرا قرار دارند. در چهار گوشه کاروانسرا چهار برج وجود دارد و نیز در جداره خارجی دیواره ضلع شمالی ۱۲ رواق جهت اسکان موقت تعبیه شده است.
از جمله تزئینات این بنا آجرکاری‌های سقف دالان ورودی بوده و شالوده این بنا از آجر ختایی است. این بنا در اثر نزولات جوی و بی‌توجهی نسبت به مرمت و نگهداری آن در سالهای گذشته آسیب‌های جدی و فراوانی دیده است. عمده این آسیب‌ها به سقف شترخوانها و پایه‌ها و پی دیوارها وارد شده که نیازمند تخصیص اعتبار کلان و مرمت اساسی است. همچنین افرادی که در سالیان گذشته نزدیک این بنا ساکن شده‌اند، الحاقاتی را بوجود آورده‌اند که باید این الحاقات حذف و بنا به حالت اولیه باز گردانده شود.

کاروانسراهای میاندشت:

یکی از زیباترین مجموعه‌های تاریخی استان سمنان کاروانسراهای میاندشت است که شامل سه کاروانسرا و سه آب انبار است. کاروانسرای شمالی صفوی بوده و از معماری جالبی برخوردار است و حجره‌ها مشابه سایر کاروانسراها گرداگرد حیاط مرکزی ساخته شده‌اند. شاه‌نشین زمستانی در ضلع شمالی و شاه‌نشین تابستانی در ضلع جنوبی قرار دارد. این کاروانسرا دارای چهار ایوان است و باره‌بندها در پشت حجره‌ها قرار دارد. دو کاروانسرای دیگر مربوط به دوره قاجار است که در سطح وسیعی ساخته شده و کاروانسرای میانی دارای آب انباری بوده که آب آن خود جوش است و در وسط حیاط قرار دارد.
کاروانسرای جنوبی سردر بسیار زیبایی دارد و دارای حجره‌های متعددی است که احتمالاً مورد استفاده مسافرین متاهل با خانواده‌شان قرار می‌گرفته است و باید به خاطر داشت که این مجموعه در یک زمان چند هزار مسافر را در خود جای می‌داده و پاسخگوی نیازهای آنان از جمله آب بوده است.
این بنا در بیرون دارای آب انباری خودجوشی است. این مجموعه در ۱۰۵ کیلومتری شرق شاهرود در مسیر جاده شاهرود – تهران واقع شده و مرمت‌های انجام شده در بنا شامل استحکام بخشی لازم، دوخت و دوزهای لازم در کاروانسرای صفوی، سبک کردن بامها و دوغاب ریزی طاق‌ها و پوشش با بتون سبک در کاروانسرای صفوی، آجر فرش ضلع غربی کاروانسرای میامی، مرمت سکوهای مربوطه و حجره‌های مجموعه‌، پی‌بندی مخزن آب انبار شماره یک و مرمت‌های مربوطه، گشودن دیوار حجره و باره بند و درآوردن یک سوئیت از تلفیق سه حجره، تعبیه یک تخت دو نفره در ارتفاع ۲٫۲۵ متری یکی از حجره‌های حیاط جنوب غربی است. این بنا در شهریور سال ۱۳۳۶ به شماره ۱۴۳۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

کاروانسرای عباس‌آباد:

این بنا از جمله بناهای دوره صفوی است که در روستای عباس آباد و در ۱۳۵ کیلومتری شرق شاهرود واقع شده و مساحت ۸۵۰۰ و پلان آن مستطیل‌شکل است. فرم بنا از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است. حیاط آن در وسط و اطاقها و ایوانچه‌ها در پیرامون حیاط قرار دارند. در پشت اطاقها شترخوانها در چهار جهت واقع است. در چهار گوشه کاروانسرا چهار برج وجود دارد.
ورودی برج‌ها از داخل شترخوانهاست و کاروانسرا دارای دو ورودی بوده که ورودی اصلی آن در ضلع شرقی است. دسترسی به پشت بام که از طریق راه پله‌های طرفین ایوانهای شرقی و غربی تعبیه شده، امکانپذیر است. این بنا به لحاظ فرم پلان، بزرگی و تزئینات آجرکاری و کاربندی‌های ایوانچه‌ها و… دیدنی است.

مدل های رقابتی

تعدادی از نظریات برنامه ریزی شهری که در قرن بیستم میلادی به وجود آمده بودند (نسبت به سایر نظریات) برتری یافتند و بسته به محبوبیت و طول عمر خود بر ظهور و تجربه چشم انداز شهری تاثیر گذاشتند. هدف اولیه برنامه ریزی شهری در میانه قرن بیستم جامعیت بود. یک بازشناسی روز افزون در رابطه با وابستگی متقابل ابعاد مختلف یک شهر سبب درک این موضوع می شود که کاربری، حمل و نقل و مسکن نیاز دارند که در ارتباط با یکدیگر طراحی شوند. تحولات رشته های دیگر به ویژه علم مدیریت و پژوهش های اجرایی بر برنامه ریزان آکادمیک که به دنبال ساخت دقیق یک متد جهانی- که تحت عنوان مدل عقلانی نیز شناخته شده است- بودند، تاثیر نهاد، که بدین وسیله متخصصان گزینه های پیشنهادی را در رابطه با تعدادی اهداف تعیین شده مورد ارزیابی قرار می دهند و سپس راه حل بهینه را از میان آن ها انتخاب می کنند. مدل عقلانی در مجموع مدلی سلطه طلب بود، اما این روش علمی برای اتخاذ سیاست های عمومی به سرعت توسط منتقدان به چالش کشیده شد؛ آن ها باور داشتند که نتایج انسانی تصمیمات برنامه ریزی نمی تواند به طور منظم مورد ارزیابی و اصلاح قرار گیرد.

الگوی مدرنیستی که شامل تخریب گسترده و بازسازی-بر طبق نظر و هدایت برنامه ریزانی بیگانه با افکار عموم-بود، هم از لحاظ ذهنی و هم در واقعیت تحت حملات شدیدی قرار گرفت. مهم ترین منتقد رویکرد مدرنیستی، جین جیکوبز(Jane Jacobs)، متخصص شهری بود. او در کتاب خود، مرگ و زندگی در شهرهای بزرگ امریکایی (The Death and Life of Great American Cities -1961) به نحو طعنه آمیزی مراکز شهری احیا شده و پروژه های مسکونی را تحت عنوان باغشهر درخشان توصیف می کند (اشاره کنایه آمیزی به ایده برج در پارک لوکوربوزیه -اشاره به ایده شهر درخشان لوکوربوزیه- و ایده ضد شهری ابنزر هوراد یعنی باغشهر). جیکوبز علیه عملیات پاکسازی وسیع به منظور از میان بردن بافت پیچیده ی اجتماعی شهرها و تحمیل یک نظم غیر انسانی بر آن ها را مورد انتقاد قرار داد. وی به جای اینکه به تراکم بالای جمعیتی به عنوان یک تهدید نگاه کند، آن را به عنوان یک فاکتور مهم برای سرزندگی شهری مورد توجه قرار داد. او تاکید کرد که یک زندگی خیابانی سرزنده، شهرها را جذاب می کند و تنوع کاربری و گروه های جمعیتی را به عنوان یک ارزش بنیادی در کنترل توسعه شهری مورد تشویق قرار داد. بر طبق دیدگاه جیکوبز تنوع شهری به توسعه پایدار کمک می کند، در حالی که ساختار شهری یکنواخت به بهره برداری ناپایدار می انجامد، که این امر در منتهای درجه در شهرهای چوب بری یا معدنی که پس از اتمام منابع با ارزش مضمحل می شوند، مشهود است. این تنها جیکوبز نبود که به این امر انتقاد می کرد. در اوایل دهه ۱۹۶۰ حرکت های اجتماعی شهری در زمان اوج خود با جابجایی های ناشی از طرح های بزرگ مقیاس مدرنیستی به مخالفت برخاستند. در شهرهای ایالات متحده و اروپا تلاش برای از میان بردن خانه های تحت سکونت با مخالفت شدیدی روبرو شد. در کشورهای در حال توسعه کوشش های دولتی برای تخریب سکونتگاه هایی که ساکنان آن ها را بدون پرداخت هزینه ای غصب کرده بودند، سبب واکنش اعتراضی مشابهی شد.

در پایان قرن بیستم، برنامه ریزی ارتدکسی در ایالات متحده و اروپا از استدلالات جیکوبز استفاده کرد. تاکیدات جدیدی برای باز زنده سازی بناهای موجود، حفاظت تاریخی، استفاده تطبیقی مجدد از ساختارهای فرسوده، توسعه با کاربری مختلط و شهر بیست و چهار ساعته انجام گرفت(یعنی محدوده هایی که طیف گوناگونی از عملکرد ها فعالیت تمام وقت را ممکن می نمایند). بیشتر پروژه های کنونی با وجود اینکه برخی اوقات شامل تخریب مساکن تحت سکونت یا ساختمان های تجاری است، ولی به طور فزاینده ای به سوی ساخت و ساز در زمین های خالی یا متروک مانند کارگاه های راه آهن، تجهیزات بندری از رده خارج شده و محدوده های کارگاهی مترو گرایش یافته است. با این حال در کشورهای در حال توسعه ایده های مدرنیستی دوره های پیشین هنوز به طرز قابل توجهی حفظ شده است. برای مثال در چین، آماده سازی المپیک ۲۰۰۸ پکن شامل جابجایی عمده ی جمعیت شهری به منظور ساخت راه ها و تجهیزات ورزشی بود و به همین ترتیب محدوده های تجاری جدید با ساخت بناهای بلند-بر طبق مدل عملکردی که لوکوربوزیه مبدع آن بود(۱)- توسعه یافتند.

برنامه ریزی معاصر

مسیر هایی که برنامه ریزی در ابتدای قرن بیست و یکم پیمود با یک مدل منفرد در رابطه با یک فرایند تکرار پذیر و یا یک نتیجه مطلوب مطابقت نمی کرد. در اروپا و ایالات متحده مدل مشارکتی- که ساکنانی را که تحت تاثیر فرایند برنامه ریزی مناطق خود بودند در بر می گرفت- در برخی شهرها مورد توجه قرار گرفت، البته نه در سایر شهرها. ایده برنامه ریزی مشارکتی با وجود اینکه در سایر نقاط جهان گسترش یافته ولی در پذیرش با محدودیت مواجه است. عموما اینکه تا چه اندازه برنامه ریزی در یک مکان شامل مشارکت عموم است، درجه ی دموکراسی مقبول در آن مکان را نشان می دهد. در جایی که دولت اقتدار گراست برنامه ریزی نیز به همان ترتیب اقتدار گرایانه است. با یک چارچوب مشارکتی تر نقش برنامه ریز از یک متخصص به یک میانجی میان گروه های مختلف و یا سهامداران تغییر می یابد. این تغییرِ نقش مورد تایید نظریه پردازانی است که از ایده عقلانیت ارتباطی حمایت می کنند. هر چند منتقدان این دیدگاه استدلال می کنند که این فرایند ممکن است خلاقیت را فرونشاند یا به سهولت به پیشبرد خواسته های کسانی که بیشترین قدرت را دارند کمک کند و به نتایجی در تضاد با خواست عموم بیانجامد. همچنین این منتقدان می اندیشند که مخالفت ساکنان با برنامه ی توسعه ای (NIMBYism) (2) و وتوی آن ها-در برابر هرگونه ساخت و سازی که گمان می کنند ارزش املاک آن ها را پایین بیاورد- ممکن است مانع ساخت مسکن ارزان قیمت و تسهیلات مورد نیاز عموم شود.

در مجموع، طیف بسیار متنوعی از انواع پروژه ها که برنامه ریزان بر روی آن ها کار می کنند، عدم اجماع بر روی فرایند ها، و اهداف و رویکردهای گوناگون اتخاذ شده در شهر و کشورهای مختلف سبب تنوع بسیار زیادی در برنامه ریزی شهری معاصر شده است. با این وجود، اگرچه اصول اولیه ی جدایی مطلق کاربری ها هنوز در بسیاری از مکان ها غالب است، ولی گرایش قابل توجهی نیز به سوی توسعه کاربری مختلط به ویژه در رابطه با فعالیت های مکمّلی چون خرده فروشی، سرگرمی ها و مسکن در مراکز شهری وجود دارد.

تغییر اهداف

اگرچه اهداف مشخص برنامه ریزی مانند حفاظت زیست محیطی همچنان دارای اهمیت است، تاکید بر اهداف گوناگون دستخوش تغییراتی شده است. به طور خاص برنامه ریزی توسعه اقتصادی، به ویژه در شهرهای قدیمی که از کاهش تولید رنج می برند مورد توجه قرار گرفته است. برنامه ریزان مسئول توسعه اقتصادی بیشتر شبیه مدیران اجراییِ کسب-که درگیر بازاریابی هستند-عمل می کنند: آنها شهر خود را برای سرمایه گذاران بالقوه ترقی می دهند و به جای سلامت و مطابقت توسعه کالبدی با طرح جامع، آن را با هدف جذب سرمایه و پتانسیل کار آفرینی مورد ارزیابی قرار میدهند. این برنامه ریزان برای دستیابی به موافقت نامه های توسعه ای، با سازندگان و شرکت هایی که به تجارت محلی کمک خواهند کرد کار می کنند. به ویژه در ایالات متحده و بریتانیا، نهادهای برنامه ریزی به تشویق توسعه اقتصادی می اندیشند و درگیر مذاکرات با توسعه گران بخش خصوصی شده اند. در بریتانیا این امر میتواند شامل داد و ستد مجوز برنامه ریزی برای منفعت برنامه ریزی یا سایر منافع جامعه باشد. به بیان دیگر ممکن است توسعه گران به جای فراهم نمودن سرمایه، تسهیلات و یا سایر منافع برای جامعه مجاز به ساخت باشند. در ایالات متحده زمانی که ساختمان با مقررات منطقه بندی مطابقت کند مجوز خاصی مورد نیاز نیست، به همین دلیل معاملات معمولا شامل انواع یارانه های دولتی است. موافقتنامه های توسعه ایِ متداول شامل اعطای زمین، بخشودگی مالیات یا تخفیف مقررات برای توسعه گران املاک در ازای تعهد به سرمایه گذاری در یک منطقه یا فراهم نمودن امکانات رفاهی است. نیز یک موافقتنامه میتواند میان شهر و یک شرکت خصوصی باشد که بر طبق آن شرکت به ازای امتیازات گوناگونی موافقت میکند که به یک ناحیه انتقال یابد یا در آن باقی بماند. بسیاری از موافقتنامه های این چنینی جنجال ایجاد می کنند، به ویژه اگر یک شهرداری برای توسعه پروژه ای دست به تملک اجباری و گرفتن زمین خصوصی بزند.

جنبش برنامه ریزی در اواخر قرن بیستم-که با نام های متفاوت شهرسازی نوین، رشد هوشمند یا نوسنت گرایی خوانده می شود- توسط دیدگاه های آلترناتیو خود در رابطه با توسعه ی حومه اذهان عمومی را جذب کرده است. این جنبش پس از بازتاب واکنش منفی عمده در مقابل پخشایش شهری، تراکم ترافیک درون شهری و زمان طولانی رفت و آمد ساخت نوینی را به ارمغان می آورد که در آن مسکن، محل کار و خرید در مجاورت یکدیگر قرار می گیرند، رفت و آمد پیاده تشویق می شود، توسعه در پیرامون گره های ترافیکی سنگین را تشویق میکند و انواع مساکن را با هم ترکیب می کند. در بریتانیا پرنس چارلز (Prince Charles) از طریق حمایت خود از پوند بری(Poundbury) -شهرجدیدی با ظاهر سنتی در دورست(Dorset)- پشتیبانی قوی برای برنامه ریزی نوسنت گرایی گردید. در ایالات متحده که رشد بی وقفه در پیرامون کلانشهرها روی داده است، اقداماتی مشابه به صورت نواحی محدود با توسعه ی از پیش اندیشیده شده در میان پراکندگی و پخشایش ظهور یافتند. اگرچه تاثیر اولیه جنبش بر توسعه حومه های جدید شهری بوده است، ولی بر توسعه مجدد نواحی قدیمی تر بریتانیا و ایالات متحده نیز تاثیر گذاشته است. میدان پاتر نوستر(Paternoster Square) در لندن در مجاورت کلیسای سنت پل و تعدادی از طرح های امید ششم (HOPE VI schemes) (3) در ایالات متحده (ساخته شده تحت یک برنامه فدرال که پروژه های مسکن دولتی را تخریب کرد و آن ها را با توسعه هایی که برای سطوح مختلف در آمد قابل استفاده بود، جایگزین کرد) در مطابقت با ایده های نو سنت گرایی یا نو شهرسازی ایجاد شده اند.

تکثر گرایی جدید

اصول جهانی در خصوص برنامه ریزی مناسب، به طور روز افزونی به عنوان نتیجه ی روندهای مختلف تقسیم بندی شده اند. اول اینکه بحث های فکری در برابر روش “یک طرح برای همه مناسب است” توفیق یافته است. توافق اولیه بر سر شکل توسعه ی منظم که متضمن جدایی کاربری ها و ساخت استاندارد در مسیر مدرنیسم بود، توسط حساسیت به تفاوت های محلی و تمایل بیشتر به نیروهای دموکراتیک جایگزین شده است. دوم اینکه این امر به رسمیت شناخته شده است که علیرغم اینکه اجرای استاندارد ها مطلوب است، بسیاری از مکان های دارای منابع کافی برای دستیابی به آن نیستند. در جهان در حال توسعه بازارها و سکونتگاه های غیر رسمی که پیش تر توسط برنامه ریزان تقبیح می شدند، اکنون به نظر می رسد که اغلب برای ارضای نیاز های جوامع فقیر اجتناب ناپذیر هستند. برنامه ریزان در این بافت ها تحت تاثیر نهاد های کمک های بین المللی به طور فزاینده ای تلاش می کنند بجای اینکه سکونتگاه های غیر رسمی و بازارهای خیابانی را به اسم پیشرفت حذف کنند آن ها را ارتقا بخشند. سوم، نیروهای سیاسی پیوند یافته با بازار آزاد برنامه ریزان را مجبورمیکند تا به دنبال راه حل های مبتنی بر بازار برای حل مشکلات باشند، مانند آلودگی و فراهم نمودن خدمات عمومی. این امر به جای یک رویکرد صرفا نظارتی منجر به خصوصی سازی تسهیلات و امکانات دولتی و مبادله ی حقوق برای توسعه زمین و خارج نمودن آلودگی می شود.

برنامه ریزی در خاستگاه خود یک فرض پذیرفته شده داشت که شهری که به طرز خوبی طراحی و به شیوه ی جامعی برنامه ریزی شده باید از نظر اجتماعی بهبود دهنده باشد. به بیان دیگراین فرض به جبر محیطی گرایش داشت. اهداف برنامه ریزی متعاقبا معتدل تر شده است و این باور که محیط کالبدی می تواند به شدت رفتار اجتماعی را تحت تاثیر قرار دهد کاهش یافته است. با این وجود برنامه ریزی به عنوان تمرین و نظم بر سیاست های عمومی- به عنوان ابزاری برای تولید یک محیط عادلانه تر و جذاب تر- متکی است، نه تغییر بنیادین رفتارهای انسانی، ولی با این حال به بهبود کیفیت زندگی تعداد زیادی از مردم نیز کمک می کند.

پانوشت

1. Corbusian model
2. NIMBy مخفف اصطلاح Not In My Back Yardاست. این اصطلاح برای توصیف مخالفت ساکنان با طرح های پیشنهادی و توسعه های جدیدی در مجاورت محل سکوتنشان اتفاق می افتد به کار می رود. برخی اوقات خود ساکنان مخالف نیز Nimibies خوانده می شوند. http://en.wikipedia.org/wiki/NIMBY
3. امید ششم یک طرح بزرگ متعلق به وزارت مسکن و توسعه شهری امریکاست که بدترین پروژه های مسکن عمومی را به صورت توسعه هایی برای اقشاری از سطوح مختلف در آمد تجدید حیات می بخشد. فلسفه این برنامه بر اساس شهرسازی نوین و ایده فضای قابل دفاع است. http://en.wikipedia.org/wiki/HOPE_VI

مقاله به صورت زیر ارجاع داده شود:

1. MLA Style: “urban planning.” Encyclopædia Britannica. Encyclopaedia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2010.
2. APA Style: urban planning. (2010). Encyclopædia Britannica. Encyclopaedia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica.

منبع : سوزان س.فین اشتاین ترجمه ی زهره دودانگه – سایت انسان شناسی و فرهنگ

بانک ملت ۳۰۰۰ شعبه در ایران دارد. از آنجا که بانک‌ها برای بازسازی نمای ساختمانشان در رقابت هستند، در ژانویه ۲۰۰۹ مدیر بانک ملت ازمعماران کامران افشار نادری، حبیبه مجدآبادی، علیرضا مشهدی‌میرزا و همکاران برای طراحی نمای شعب بانکش درخواست همکاری نمود. وی نمای اولین شعبه‌اش را برای برآورد نتایج جامعه شناختی، فنی و بصری چنین ایده‌ای تغییر داد.
پس از بحث و مشورت با کارشناسان مشتری، طراحان یکی از شعب اصلی بانک در خیابان ویلا در تهران را برای تغییر نمای ساختمان انتخاب کردند.
این پروژه آزمایشی می‌بایست قابلیت انعطاف برای استفاده در زمینه‌ها و ابعاد مختلف را دارا باشد. به همین دلیل، طراحان هیچ اشاره‌ای به ساختمان‌های اطراف نکردند. آنها یک فرم همگن با تأثیر گرافیکی بالا خلق کردند که قادر به جذب و حل هرگونه تنوع موقعیتی نظیر طرح ساختمان، درها، ATM، عناصر ساختاری و تجهیزات امنیتی بدون برهم زدن ظاهر بنا می‌باشد.

الگوی این بنا بر پایه ساختار ساده اصل هندسی است که اولین بار بر روی کاغذ A4 کشیده شد. کاغد به چند خط موازی برش داده شد؛ سپس نوارها در محور طولی با زوایای مختلف تا شدند. برای ایجاد طرح اولیه نما از ورقه‌های مسی آنتی‌اکسیدان استفاده شد.

رنگ مسی می‌تواند فضای خاکستری و پوشیده از مه غلیظ شهرهای بزرگ ایران را کمی تغییر دهد. ورقه‌های آلومینیومی ورقه‌های مسی را استحکام می‌بخشند و پروفیل‌های فولادی به عنوان زیرساخت، نما را به ساختمان متصل می‌سازد. پشت نمای مسی پنجره‌های ضد سرقت و پرده فولادی جمع‌شو به عنوان آخرین محافظ به کار رفته است.

دسترسی به بانک از بخشی از نماست که با یک اهرم دستی بالا و پایین می‌رود. سیستم مکانیکی بر اساس قرقره و پارسنگ‌ها به اپراتورها این اجازه را می‌دهد که به راحتی و با دست بخش بزرگی از نما را بالا یا پایین بکشند.

خانه‌ها و بناهای تاریخی بسیاری در شهرهای مختلف استان سمنان قرار دارند که شماری از آنها نیز در ردیف آثار تاریخی استان به ثبت ملی رسیده‌اند. معماری این بناهای تاریخی گنجینه‌هایی هستند که اگرچه از گذشته‌ها آمده‌اند، اما می‌توانند دیروزهای فرهنگ و هنر این سرزمین را در گیر و دار روزهای پرشتاب امروز به فرداهای نیامده‌مان پیوند دهند. آنچه در پی می‌آید معرفی مختصر شماری از این معماری خانه‌ها، معماری کوشک‌ها و معماری بناهای تاریخی است که در ادامه می‌خوانید:

خانه‌ها و بناهای تاریخی، برگهای روشنی از تارخ هستند که روایتگر صفحاتی از زندگی اجتماعی، آداب، سنن و هنر معماری این سرزمین‌اند. خشت خشت این خانه‌ها و بناها ناگفته‌هایی از گذشته‌های دور به سلامت از هزارتوی تاریخ گذرانده‌اند و با خود به دنیای امروز ما آورده‌اند. هر کدام از این ناگفته‌های معماری می‌تواند ما را به بخش‌ها و صفحاتی از دیروزمان پیوند دهند.

معماری عمارت چشمه‌علی

چشمه علی در ۳۵ کیلومتری شمال دامغان قرار دارد و از قدیم الایام یکی از نقاط پر جاذبه بوده است. این محل با صفا در قدیم گردشگاه فرمانروایان و سلاطین بود، به طوریکه پادشاهان اولیه ایل قاجار علاوه بر توجه به شهر دامغان، چشمه علی را نیز مورد توجه قرار دادند. به همین جهت آقامحمد خان قاجار و فتحعلی شاه قاجار در محل چشمه، ساختمانهایی زیبا بنا نهادند.

معماری بنای چشمه علی شامل دو قسمت است، یکی عمارت قراول‌خانه که بنایی خشتی است و معماری صفوی دارد و در زمان آقامحمدخان قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفت و دیگری بنایی دو طبقه و آجری است که شالوده سنگی دارد و در داخل یک دریاچه طبیعی قرار گرفته است. این بنا مربوط به دوره فتحعلیشاه است. این پادشاه که در دامغان متولد شده بود، هر ساله ایامی را به عنوان تعطیلات در کنار این چشمه می‌گذراند.

در داخل استخری که آب چشمه علی پس از گذشتن از دل سنگ‌ها وارد آن می‌شود، ساختمان دو طبقه‌ای با پلان تقریباً مستطیل و در دونما ساخته شده است که به آن ساختمان فتحعلیشاهی می‌گویند. نمای شمالی دارای دو ستون زیبا با پوشش چوب است. بنا دارای درها و پنجره‌های متعدد به خارج بوده که به جهت متنعم شدن هر چه بیشتر از فضای دل انگیز بیرون ساخته شده است. در ساخت این بنا از ملات ساروج که از استحکام مناسبی برخوردار است، استفاده شده است.

منطقه چشمه علی دامغان در شمال شهر دامغان و حدود ۳۰ کیلومتری این شهر و در بین روستاهای آستانه و کلاته رودبار واقع گردیده است.

معماری بنای آقامحمد خانی:

در مقابل استخر دوم واقع و به صورت دو طبقه ساخته شده است. در این بنا طاق نماهای زیبای جناغی و تزئینات مقرنس کاری آجری به چشم می‌خورد. بخشی از ایوانها و راهروهای آنها با گچ پوشیده شده و مصالح بکار رفته در این ساختمان از خشت بوده که بعدها با آجر مرمت گردیده است.

خانه باقری:

در ضلع غربی میدان امام(ره) ساختمانی وجود دارد که یکی از خانه‌های زیبای گرمسار است. این خانه به صـورت خانه باغ در دو طبقه با تزئینات فراوان ساخته شده است. شالوده بنا از خشت خام و نمای آن با آجرهای نامنظم به اشکال مختلف تزئین شده است. این ساختمان در دو طبقه و طبقه اول توسـط پنج پله به اشکوب اول هدایت می‌شود. طبقه دوم این بنا که سقف آن با تیرهای چوبی و کاهـگل پوشانده شده، بازسازی شده است.

قبل از اینکه به بیوگرافی کامل این ساختمان پرداخته شود، اشاراتی به چگونگی ساخت و محل ساخت آن می‌‌کنیم.

ساختمان مورد نظر که در گذشته در وسط یک باغ مشجر قرار داشته است، به طول و عرض۳۰۰ * ۲۸۰ متر مربع بوده و در قسمت ضلع شمال شرقی قرار دارد. اطراف آن دیوار بلندی با چینه و گل به ارتفاع ۳٫۱۰ متر به صورت دیوار معروف شتری(کوهانی ) که بقایای آن در محوطه شمالی، بوده، وجود دارد، در وسط باغ یک ساختمان متروکه و درخت کاجی که به علت تفکیک نمودن زمینهای مجاور توسـط شهرداری و مالک به فـروش رفته، وجود دارد، ولی با توجه به اینکه اثـر مذکور(ساختمان فعلی) یکی از بناهای با ارزش این شهرستان است، سازمان میراث فرهنگی اقدام به نگهداری و تصرف آن کرده و در حال حاضر محل فعلی اداره میراث فرهنگی شهرستان گرمسار است.
این ساختمان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و طبقه دوم که دارای یک درب ورودی از قسمت شـرق داخل کوچه محل رفت و آمد بوده است، به پله‌های ۳۰ سانتی مشرف می‌شود. شالوده بنا از خشت خام و سردرگاه اطراف دربها و پنجره‌ها از چوب بلند به جای تیرآهنی استفاده شده، ولی نمای آن با آجر خطایی تزئین شده است.

قطر دیوار در طبقه دوم ۱۰۰ سانتیمتر ولی داخل آن به علت گردش هوا کاملاً باز است، بنابراین می‌توان گفت که کل دیوارهای طبقه دوم به جز محل الحاق ستونهای آن تو خالی است. طبقه دوم دارای یک هـال بزرگ و دارای چهار اطاق ۴ * ۳ که متصل به هال است، هم‌چنین درب شمالی ورودی به طبقه دوم و یک پله به ارتفاع ۴۰ سانتیمتر ایجاد شده است که بیشتر در تابستانها از آن استفاده می‌شود.
به علت موقعیت جغرافیایی بنا طوری ساخته شده که دارای پنجره‌های متعدد است که در تابستان یا دیگر فصول سال از هر طرف می‌توان استفاده کرد. طبقه اول با وارد شدن از درب شمالی با ایجاد فضایی به دو راهرو به حـال وارد شده و در آنجا به اطاق ۴ * ۳ شرقی و۴ * ۳ غربی متصل است، به طوری که فرم معماری از نوع اطاق با طبقه دوم فرقی نمی‌کند، ولی از نوع ساخت بنا و مصالـح بکار رفته در طبقه اول با آجرهای خطایی و بندکشی با گچ خاک مشاهده می‌شود.
داخل حال بزرگ و اطاقهای دیگری با آجرهای تراشیده شده کاربندی تزئین شده به چشم می‌خورد و در قسمت غرب داخل اطاق یک اطاق سفید کرده معمولی وجود دارد که به علت تخریب آن توسط مالک با تیرآهنـی پوشش داده شده است. در طبقه دوم در کنار اطاقهای دو و یک بادگیر دیده می‌شود که به جهت تهویه هوا تعبیه شده است.
محوطه آن داری یک حوض قدیمی است که توسط مالکان سیمان کاری شده و کف آن توسط آجرهای خطایی ۱۵* ۱۵ با گل آهک فرش شده است.
در قسمت غرب آن دیوار قدیمی وجود دارد که با بررسی‌های بعمل آمده مشاهده شده است که حمام خزانه بوده که دارای یک مخزن آب گرم و یک مخزن آب سرد و همچنین دارای یک کوره جهت گرم کردن آب از آن استفاده می‌شده که این بنا در حال حاضر توسط میراث فرهنگی و گردشگری در حال بازسازی و تعمیرات است.

معماری خانه میررحیمی:

این بنا در محله بالا محله دامغان قرار دارد، درب ورودی آن روبروی خیابان خندق قرار دارد، دارای حیاط وسیع با یک درخت توت قدیمی است. پنجره‌های این ساختمان و ورودی آن در طرف شرق واقع شده شامل دو ورودی با طاق هلالی قمی است، یک ردیف پنجره بر روی ورودیها در قسمت بالا به صورت سرتاسری زده شده که دارای طاق جناغی تند است. در معماری این بنا، یکی از ورودی‌ها که در سمت جنوب شرقی واقع شده به آشپزخانه و اطاق تالار مانند راه می‌یابد و یک ورودی نیز در قسمت شمال شرقی است که به وسیله یک پاگرد به اطاق و از آنجا به اطاق تالار مانند و اطاق پشت سر اطاق اولی راه پیدا می‌کند.
اطاق اولی دارای طاقچه‌هایی در زیر سقف است که ساده و بدون تزئینات است. اطاق پشت آن هم دارای چنین طاقچه‌هایی است، اما دارای تزئینات گچبری است. زیباترین قسمت این خانه اطاق تالار مانند آن است که پلان آن به شکل چلیپاست و تمامی طاقچه‌ها و طاقنماها دارای تزئینات گچی بسیار زیباست که شامل گل و گیاه – پرندگان و حیوانات و همین طور نقوش هندسی است. علاوه بر آن سقف وسط اطاق و سقف سمت شرق و غرب اطاقی که کمی پایین‌تر از سطح سقف وسط اطاق قرار گرفته همگی دارای گچبری به شکل و طرح قالی است.
در دو گوشه سمت شرق این اطاق دو درب قرار دارد که یکی به صورت کمد استفاده می‌شود و دیگری راه پله‌ای دارد که به طبقه دوم اطاق پشت اطاق اولی راه می‌یابد و اکنون به صورت انباری مورد استفاده است. این اطاق تالار مانند دارای دو درب درقسمت شمال و جنوب است که یکی به اطاق اولی و دیگری به آشپزخانه راه دارد.
این خانه دارای مجموعه وسیعی بوده که اکنون قسمت اعظم آن به صورت ساختمانهای جدید بنا شده و فقط این قسمت باقی مانده است.

معماری خانه ابراهیمی:

این خانه در ابتدای محله امام و روبروی کتابخانه عمومی شماره یک اداره ارشاد قرار گرفته است. ورودی آن به صورت سه طاق هلالی است که وسطی بزرگتر از دو طاق طرفین و فاقد درب است. پس از آن هشتی قرار دارد که در دو ضلع انتهای هشتی دو در وجود دارد. معماری این خانه به شکل اندرونی و بیرونی ساخته شده که یکی از درها به اندرونی و دیگری به بیرونی راه می‌یابد. ابتدا قسمت بیرونی آن که شامل یک بادگیر قدیمی است و بعد از در داخل هشتی وارد راهرو شده و به وسیله دوپله در داخل حیاط راه می‌یابد.
در سمت راست راهرو دو اطاق که یکی کوچک و دیگری بزرگ بوده و دارای پله است، قرار داشته و در زیر اطاق بزرگ آب انبار قرار دارد. در سمت چپ راهرو داخل حیاط اطاقی است که جهت آشپزی و به عنوان آشپزخانه استفاده می‌شود. یک عدد بادگیر نیز دارد که در اطاق بزرگ محل آن تعبیه شده است. قسمت بیرونی آن به وسیله دری از داخل هشتی به حیاط راه پیدا می‌کند، در کنار در ورودی آب انباری بوده که فعلاً مسدود است. در قسمت شمال حیاط اطاقهایی قرار دارد که اطاق وسطی دارای سقف گنبدی است. این اطاق به وسیله دو راهروی به هم راه پیدا می‌کنند، یعنی از طرف حیاط به وسیله پله به راهرو و در قسمت راهرو دو در وجود دارد.

در سمت راست به اطاق کناری و در سمت چپ به اطاق وسطی راه دارد و راهروی دومی نیز به وسیله پله از حیاط وارد راهرو می‌شود و یک در نیز در طرف راست به اتاق وسطی راه دارد و درب سمت چپ به اطاق کناری این دو اطاق از لحاظ ارتفاع کمتر از اطاق وسطی است، یعنی از حیاط برای ورود به اطاقهای اطراف اطاق وسطی توسط پله راه دارد، این دو اطاق دارای سقف مسطح و دو اتاق دیگر بر روی این اطاقها ساخته شده و این دو اتاق را به صورت دو طبقه در آورده است. راه ورود به اتاقها طبقه بالا توسط راه پله انتهای راهروها امکانپذیر است. در زیر اتاق وسطی نیز زیرزمین قرار دارد. داخل اتاق وسطی طاقچه‌هایی گچبری شده وجود دارد کلاً قسمتی از آنها با گل پوشیده شده است.

معماری خانه لطفی:

این بنا شامل قسمتهای مختلفی است که عبارتند از حیاط بیرونی، اندرونی، حیاط پشت حیاط اندرونی، خانه مستخدمین و اصطبل که هرکدام شامل بخشهایی است. قسمت ورودی حیاط بیرونی از طرف بالا محله است که در انتهای دیوار دارای تزئینات آجری بوده و بر روی دیوارهای طرفین در ورودی طاقنماهای تزئینی ایجاد شده است. در دو طرف در ورودی دو طاقنما که بالای آنها دو طاقچه مانند مربع شکل است، ایجاد شده و در طاقنمای وسطی که وسیعتر استف در ورودی قرار گرفته است. در پشت در ورودی هشتی واقع شده که دارای طاقنماهایی با طاق گهوارهای است که در یکی از این طاقنماها راهرو به طرف حیاط می‌رود و به وسیله دو پله وارد حیاط می‌شود.

در سمت چپ راهروی ورودی اطاقی قرار دارد که پنجره‌ای به حیاط باز می‌شود. در قسمت ورودی راهرو از سمت حیاط در جنب آن طاقنمایی قرار دارد و بعد از آن اتاق دیگری ایجاد شده است. از همان اتاق که در قسمت راهرو است، دری به خانه صدیق باز می‌شده که فعلاً مسدود است، سپس حیاط واقع شده که شامل درختان و حوضی در وسط است. در سمت روبرو ورودی ساختمان دو طبقه ساخته شده که طبقه اول آن زیرزمین و طبقه دوم آن که توسط پنج پله به آن راه می‌یابد که شامل ایوان که چهار ستون گچی با سرستونهای گچبری شده زیبا است و اتاق وسطی وسیعتر و بنام پنج دری خوانده می‌شود. از طریق زیرزمین حیاط اندرونی به حیاط‌های دیگر راه پیدا می‌کند.
به این صورت که ابتدا به محل مستخدمین سپس از طریق هشتی بخش اندرونی به حیاط اندرونی راه می‌یابد. حیاط اندرونی که خود شامل در ورودی جداگانه هشتی راهروی ورودی که به وسیله دو پله به حیاط راه می‌یابد، است و این بخش در قسمت اصلی به وسیله سه پله به آن راه پیدا می‌کند و شامل ایوانی با دو ستون گچی با سرستونهای گچبری شده است. در انتهای ایوان سه اتاق قرار دارد که از یکی از اتاقها به صورت آشپزخانه استفاده می‌شده، خانه‌های حیاط اندرونی نیز به صورت دو طبقه ساخته شده که طبقه اول زیرزمینی است. در طرف سمت راست ایوان نیز اتاقهایی قرار دارد که به وسیله سه پله از حیاط به این اتاقها راه پیدا می‌کند.

در پشت دیوار قسمت ورودی حیاط اندرونی دیگری قرار دارد که شامل حیاط آب انبار و یک اتاق است که به وسیله سه پله از حیاط به آن راه پیدا می‌کند و باز در کنار این حیاط اندرونی محلی جهت اسکان مستخدمین است که خود شامل اتاق و حیاط است و همانطور که قبلاً گفته شده از محل مستخدمین به حیاط بیرونی به وسیله راهروی زیرزمینی راه پیدا می‌کند و از دری که در هشتی حیاط اندرونی قرار دارد، برای ارتباط با حیاط اندرونی و حیاط اندرونی دیگر استفاده می‌شده است. در کنار حیاط اندرونی اصلی اصطبل جهت بستن اسبها قرار دارد که دارای سقف گنبدی به صورت شش گنبد کوچک است. بنای فوق مربوط به شجاع لشکر که در دوره قاجاریه حاکم دامغان بوده، است هم اکنون به عنوان اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دامغان مورد استفاده قرار گرفته است.

معماری خانه رجبی(برج بادگیر):

این بنا متعلق به اواسط قاجار است و در قسمت جنوبی سمنان در محله اسفنجان و در نبش میدان ابوذر(پاچنار) واقع است. بنا متعلق به خانواده رجبی(کلانتر وقت سمنان ) بوده است. بنا دارای یک حیاط مرکزی و باغچه و فضاهایی به شرح ذیل است. یک راهرو طولانی هم از هشتی به حیاط متصل است. اتاق‌های تابستانی دارای بادگیر و رو به شمال است و اتاق‌های زمستانی رو به غرب و در دو طبقه و با ارتفاع کم قرار دارد تا زودتر گرم شوندف این قسمت حدود ۷۰ درصد تخریب شده است.

اتاق‌های شمالی و رو به جنوب در زمستان مورد استفاده قرار می‌گرفته است و اتاق‌های رو به شرق در غرب بنا واقع است که در بهار و پاییز استفاده می‌شده است. از نظر تزئینات و فرم بنا قسمت جنوبی و شرقی و غربی از موقعیت برتری برخوردار بوده و نمای قسمت شمال بنا ساده‌تر است. این بنا دارای یک بادگیر بلند و منحصربفرد در روی قسمت جنوبی است که از روی سقف قسمت تابستان نشین بیرون آمده است. این بنا در تاریخ ۱۳۵۷/۹/۱۲ به شماره ۱۷۸۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

معماری خانه ابراهیم‌خان(کاخ ملاده):

این بنا که به شکارگاه ملاده نیز معروف است، در روستای ملاده و ۵۵ کیلومتری شمال شرقی سمنان و درمکانی بسیار خوش آب و هوا قرار دارد. این خانه در یک باغ مصفا ساخته شده و ساختمان قراولخانه یا عمارت کلاه فرهنگی درگوشه دیگری از باغ قرار گرفته است.

معماری عمارت و باغ امیر:

یکی از بناهای زیبای شهر سمنان عمارت باغ امیر است که در محله باغ فردوس، خیابان میرزا بزرگ شیرازی، کوچه باغ امیر واقع است. این بنا در شمال شهر تقریباً در زمان ساخت خارج از شهر سمنان ساخته شده، به طوری که خانه بر بلندای سردر ورودی باغی مصفا و با چشم‌انداز کارخانه ریسمان ریسی بنا شده است. این بنا دارای دارای دو نما یکی رو به غرب و ورودی مجموعه و دیگری رو به شرق و رو به باغ است.
در تزئینات نما از کاشی هفت رنگ استفاده شده است. در کنار این سردر یک خانه اعیانی با دو ایوان رو به جنوب و غرب وجود دارد. در نمای این بنا در روی ایوانها ستونهایی گچی با تزئینات جالبی به چشم می‌خورد، که این ستونها در داخل چوبی هستند تا سازه سقف را نگه دارند و تزئینات گچی روی آن به نما جلوه و زیبایی خاصی بخشیده است.
لازم به ذکر است که متاسفانه باغ این بنا به کلی نابود شده و بجز درختان حیاط جنوبی چیزی باقی نمانده است. این بنا در دی ماه سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۱۴۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

معماری خانه محمدیه(تدین):

یکی از خانه‌های قدیمی مربوط به اواسط قاجار بوده که در شهر سمنان ساخته شده است و از یک حیاط بیرونی و یک حیاط اندرونی و مطبخ و غیره تشکیل یافته است. معماری ساختمان بیرونی دارای دو ورودی یکی از کوچه شمالی و دیگری از راهروی اصلی بنا منشعب می‌شود و دارای دو اطاق بزرگ اصلی و دو اطاق تقریباً فرعی در دو ضلع غرب و شرق ساخته شده است. این بنا دارای زیرزمین مناسبی بوده که در نوع خود از زیبایی خاصی برخوردار است. زیرزمین این بنا با طاق قوسی سنتی و پنجره‌های مشبک ساخته شده و در اطاقهای اصلی دارای سقف مطبخ و قاب بندی چوبی است. ساختمان اندرونی نیز از یک راهرو طویل که بازدید کننده را به حیاط مرکزی هدایت می‌کند و در حیاط بیرونی در وسط راهرو و رو به شمال است و انتهای این راهرو با یک زاویه ۹۰ درجه و حرکت متقابل بدون دید و منظر از بیرون بداخل حیاط و اصل و در حیاط مرکز یک مهمانخانه و شش اطاق کوچک(خواب) در دو طبقه برای استفاده زمستانی در ضلع شمالی بنا و دو اتاق فرعی زمستانی در ضلع شرقی حیاط (رو به غرب و آفتابگیر) و دو اتاق رو به شرق در ضلع غرب برای استفاده در بهار و پاییز و یک مهمانخانه بزرگ زیرزمینی، حوضخانه و دو اتاق و… مطبخ در ضلع جنوبی و رو به شمال ساخته شده است، این قسمت حوضخانه و بادگیر بزرگی دارد. این بنا در تاریخ ۱۳۵۷/۹/۱۲ به شماره ۱۷۸۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

معماری خانه عطاردی:

پس از عبور از کوچه‌های تنگ و پر پیچ و خم قدیمی‌ترین محله شاهرود یعنی شبدری که بوی صفا و سادگی و گاه آشها و نانهای سنتی که دیر زمانی است دیگر از سفره‌های خانه‌های شاهرودی‌ها رخت بر بسته، همچنان به مشام می‌رسد، به خانه عطاردی‌ها می‌رسیم که در مجاورت باروی قدیم شهر در ابتدای کوچه رزازان واقع شده، خانه‌ای زیبا که روزگاری نه چندان دور شاهد جریان زندگی چندین خانوار در کمال صحت و آرامش در کنار هم بوده که این روزها کمتر شاهد چنین اشتراکات قومی و اجتماعی هستیم. مساحت خانه تاریخی عطاردی۵۴۰ مترمربع و شامل دو بخش اندرونی و بیرونی است.

معماری خانه عطاردی ، فضاهای خانه شامل سر در ورودی، دالان، انباری، بالاخانه، حیاط بیرونی، اتاق‌های میهمان، حیاط اندرونی، اتاق‌های نشیمن، مطبخ، آب انبار، تنورخانه و سرویس بهداشتی است. شالوده بنا از خشت خام و پوشش سقف چوب پوش است. این خانه دارای ورودی ساده بوده که با یک دالان نسبتاً طولانی وارد حیاط کوچک ساختمان می‌شود. این خانه دارای تزییناتی بسیار ساده بوده و فقط دارای نماسازی به وسیله اندود کاهگل با دم‌گیری گچی است. این بنا در سال۱۳۸۱ و به شماره ۷۶۲۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و هم اکنون در حال مرمت است.

معماری قصر حرمسرا:

در یک کیلومتری جنوب شرقی قصر شاه عباسی یا قصر بهرام در گرمسار یک بنای دیگر صفوی به چشم می‌خورد که حرم سرا نامیده می‌شود و ظاهراً در هنگام مسافرت خاندان سلطنتی، حرم سرا و در سایر مواقع محل سکونت شکارچیان سلطنتی بوده است.

معماری ساختمان دارالحکومه:

ساختمان دارالحکومه سمنان یکی از آثار دوران قاجاریه است که در جنوب شهر و در میدان ابوذر غفاری(پاچنار) واقع شده است. بنای دارالحکومه را به دوره فتحعلی شاه قاجار و پیش از زمان حکومت حاجی بهمن میرزا بهاءالدوله پسر فتحعلی شاه در سمنان نسبت می‌دهند. قبل از این که ساختمان ارگ دولتی سمنان در شمال شهر ساخته شود، دارالحکومه سمنان در جنوب شهر و در همین بنا که امروز به خانه کلانتر معروف است، واقع شده بود.

معماری خانه طاهریان:

یکی از جاذبه‌های دیدنی شهر سمنان وجود خانه‌های قدیمی آن با قدمت بیش از ۱۰۰ سال است. این بناهای تاریخی به علت رونق تجارت در شهر سمنان به ویژه در دوران قاجار محله‌های جدید در این شهر شکل گرفته‌اند که در آن افراد متمکن خانه‌هایی زیبا و دیدنی احداث کردند که در حال حاضر این خانه ها به مجموعه‌ای از خانه‌های تاریخی شهر مبدل شده و نماد معماری دوران قاجار محسوب می‌شود. یکی از این خانه‌های تاریخی بسیار زیبا، خانه طاهریان است. این خانه تاریخی در خیابان ابوذر و کوچه شهید محمد علی مهدوی در فاصله کمی از خانه رجبی قرار گرفته است.

خانه طاهریان که متعلق به دوره قاجاریه بوده و قسمت اعظم آن مرمت شده در تملک سازمان میراث فرهنگی است. این خانه دارای ورودی بسیار زیبایی است که با یک هشتی کوچک و چند پله به حیاط مرکزی راه می‌یابد. خانه دارای دو حیاط بوده که حیاط اصلی ابتدا و حیاط فرعی در پشت خانه قرار داشته و در گوشه‌ای از آن مطبخ خانه قرار گرفته است. با توجه به معماری قسمت پشتی خانه مشخص می‌شود که حیاط نیز فضای سبز یا باغی بوده است.
عمده تزیینات این خانه شامل آجر کاری سر در ورودی و نما خانه و گچکاری دیواره‌ اتاق‌هاست. از جمله زیبایی‌های این خانه می‌توان به استفاده از قوس‌های فراوان فضاهای مختلف اشاره کرد. خانه تاریخی طاهریان که به شماره ۳۱۰۹ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.

معماری عمارت دختر ناصرالدین شاه:

در بخش امیرآباد دامغان در مقابل قلعه، عمارتی وجود دارد که نمای ظاهری آن با نقش و نگارهای آجری تزیین شده است. اهالی منطقه این بنا را به دختر ناصرالدین شاه قاجار نسبت می‌دهند که زمانی به آن جا تبعید شده بود. نمای اصلی بنا دارای ایوان ورودی و دو ایوان طرفین و ایوان نشمین در بالای سر در با سقفی چوب نما است.

معماری قصرهای سیاه کوه:

در دامنه شمالی ارتفاعات سیاه کوه در جنوب گرمسار، بناهای متروکی دیده می‌شوند که بومی‌ها به آن قصر می‌گویند. این مجموعه از قصرهای شاه عباس، عین‌الرشید و حرمسرا تشکیل شده است. این قصرها نمایانگر قدرت معماری و عظمت و شکوه گذشته این دیار بوده و مهم‌ترین و بزرگترین آنها قصر شاه عباس نام دارد.

معماری قصر شاه عباس(قصر بهرام):

بزرگترین قصر از ساختمان‌های سیاه کوه قصر شاه عباس نام دارد که بین عین‌الرشید و چشمه‌شاه ، بر سر راه قدیمی و تاریخی کاروان ‌روی کویری اصفهان – کاشان – خوار (گرمسار) و خراسان قرار گرفته است.

معماری قصر عین‌الرشید:

قصر عین‌الرشید گرمسار در دو کیلومتری شمال قصر شاه عباسی(قصر بهرام) و در قسمت میانی فاصله دریاچه نمک و کویر بزرگ قرار گرفته است.

طراحی خلاقانه  دوش مارپیچ زیبا و ظریف ما را به یاد صدف های دریایی کنار ساحل می اندازد.
با این منحنی بزرگ، هم آب با ملایمت از دوش می ریزد و هم وسیله ای برای حفظ آرامش و راحتی شما است.
در ضمن اگر شدت آبی که از لوله می آید زیاد باشد،پرده حمام دور دوش مارپیچ از ریختن آب به اطراف جلوگیری می کند.
این دوش خلاقانه زیبای مارپیچ  ترکیب شده با عنصر آرام بخش آب، فضایی سبک و آرام ایجاد می کنند

و این دقیقاً همان چیزی است که هنگام دوش گرفتن و دور کردن استرس از خود نیاز دارید.

اگر می خواهید به دکوراسیون داخلی منزلتان کمی خلاقیت اضافه کنید، به لامپ هایی که ابتکار یک طراح ایتالیایی با نام “سابرینا فوسی” می باشد، توجه فرمایید.
این ایده از سایه چراغ خواب الهام گرفته شده است.
هدف از طراحی این چراغ خواب کاهش حجم، طراحی مجدد خطوط محیط و ایجاد سایه شمایلی مدرن است.
حبابی در وسط قرار داده شده و خطوط منحنی رنگی در اطراف آن شکل یک چراغ خواب را به خود گرفته اند.

طراحی شهری چیست ؟

یک شهر درست مثل یک تابلوی نقاشی است ،با این تفاوت که به اندازی نصف یک اثر هنری به طراحی آن پرداخته می شود ،و برای نصف دیگر آن می بایست این اثر را مانند یگ گیاه دانست که نسبت به شرایط محیط زیست خود نیاز به قواعد رشد و قوانین دارد.(فریتس شوماخر)
طراحی شهری فرآیندی است که به شکل‌دهی فیزیکی بافت‌های مختلف شهری و روستایی منجر می‌شود. طراحی شهری با رویکرد ساختارگرایی به ایجاد اماکن متعدد می‌پردازد. این فرآیند طراحی ساختمان‌ها، فضاها و چشم‌اندازها را در برمی‌گیرد و نهایتا جریانی را به راه می‌اندازد که به عمران و آبادی شهرهاکمک می‌کند..

تعریف طراحی شهری:
طراحی بخشی از هنر سازمان دادن فضای کالبدی است که با رشته های مختلف علمی و هنری مانند برنامه ریزی شهری ,معماری و منظر سازی ,مهندسی فنی ,مهندسی ترافیک و حمل و نقل روانشناسی ,جامعه شناسی واقتصاد سر و کار دارد و در عین حال با سیاست و فرهنگ نیز ارتباط پیدا می کند.پس می بینیم که دامنه ی فعالیتش بسیار گسترده است.
اگر گفته ی مانوئل کستل را بپذیریم که برنامه ریزی عین سیاست است شاید بهتر بتوان حوزه ی فعالیت شهری را مشخص کرد .به نظر جف لوید طراحی شهری حلقه ی پیوند دهنده ی معماری , معماری منظر, مهندسی به صورت گسترده و برنامه ریزی وبلاخص برنامه ریزی شهری است.این نظریه ای که امروز هم از اعتبار خود برخوردار است.
در تعاریف بالا ما به دنبال جوهر و مفهوم طراحی شهری هستیم چیزی که در شرایط جامعه ی ما نیز مفید واقع می شود . طراحی شهری فعالیت جدیدی نیست . بحثهای فراوانی از قدیم وجود داشته مبنی بر اینکه با شکل گرفتن فضای خصوصی زندگی بشر فضای عمومی نیز شکل گرفته , زیرا انسانها می خواسته اند با هم رابطه داشته باشند و به محض آنکه انسان پا ازفضای خصوصی بیرون می گذارد و در فضای عمومی قرار می گیرد حضور طراحی شهری در تاریخ کالبدی او آغاز می شود.
گستردگی فعالیت طراحی شهری نشان می دهد که این فعالیت مانند یک طرح معماری یا طراحی یک پارک نیست که با طرح مشخصی شروع شود یا پایان پذیرد. یک کار معماری معمولا در جایی شروع می شود و خاتمه می یابد , یک میدان به عنوان عنصری از سازمان فضایی شهر در طول تاریخ تکوین می یابد , دگرگون می شود ,تغییر می کند و یا مدام عوض می شود . چنین فضایی می توانداز عهد باستان شروع شود , وسطی را پشت سر گذارد , رنسانس را ببیند و امروز هم بتواند در آن فعالیت و زندگی کند.
دشواری پیش بینی آینده ایجاب می کند که طراحی شهری انعطاف پذیر باشد , بتواند خود را با حرکات ونوسانات و تصمیم گیری ها تطبیق دهد ,اصلاح شود و به قولی مدارا کند.

حرفه‌ای جدید:
طراحی شهری یکی از جدید‌ترین حرفه‌هاست که بیش از ۲۵ سال از عمر آن نمی‌گذرد. بیشتر آن چه که طراحان شهری ارایه می‌کنند، (طراحی بافت‌های مسکونی) دستاورد حوزه‌های شغلی دیگر است. در واقع طراحی شهری یک رویکرد چندگانه نسبت به سایر مشاغل دارد.

رسالت عمومی:
همزمان با شکل‌گیری صنف طراحان شهری، معماران، شهرسازان، طراحان فضای سبز، مهندسان راه، هنرمندان و طیف وسیعی از مشاغل وفاداری خود را به این حوزه «طراحی شهری» اعلام کردند.در واقع رسالت این حوزه‌ها تغییر روند شکل‌دهی فضاهای پیرامونی بود. از جمله مباحث چالش برانگیز میان این حوزه‌ها عبارت‌ بودند از:
الف) معماران باید سوای از طراحی ساختمان‌ها، با موقعیت مکانی بناها هم در ارتباط باشند.
ب) شهرسازان هم باید با شکل فیزیکی توسعه و گسترش شهرها ارتباط داشته باشند.
ج) طراحان فضای سبز هم باید در ابتدای فرآیند طراحی شهری به بررسی و فهم درست از مناطق مورد نظر دست یابند.
د) مهندسان راه هم باید به جای تمرکز روی مباحث ترافیکی، از مهارت‌های خود در ایجاد فضاهای دلپذیر (چه برای سکونت و چه برای مشاهده صرف) استفاده کنند.

چه اقداماتی در دستور کار طراحان شهری قرار دارد؟
۱ _ وسعت دید دادن به فضای شهری _ استفاده از ابتکارهایی چند در تولید و بازتولید محیط‌های پیرامونی
۲ _ طراحی فضاهای ساخته شده _ از کل شهرها و حومه‌های آنها گرفته تا خیابان‌ها و میدان‌ها ارایه نظرات خود بر چگونگی عمران و احیای شهرها
۳ _ تحقیق و تفحص پیرامون مناطق مورد نظر و ساکنان آنها در نظر گرفتن بافت فیزیکی، سیاسی، اقتصادی و روان‌شناسی حاکم بر آن مناطق
۴ _ تحت تاثیر قرار دادن مردم با ابتکارات خود، کمک به آنها در اتخاذ تصمیم‌هایی مناسب و ‌آموزش آنها جهت ایجاد مکان‌های مطلوب
۵ _ توسعه سیاستگذاری‌های نوین پیرامون ساخت و سازهای شهری
۶ _ مشاور گروهی _ کمک به مردم برای برعهده گرفتن نقش‌هایی پیرامون سازندگی و طراحی حومه‌ها
۷ _ ارایه تصاویر گرافیکی _ از طراحی‌های کلی و تکنیکی گرفته تا استفاده از آخرین دستاوردها در طراحی‌های کامپیوتری

…

جدیدترین دریاچه مصنوعی تهران در پارک  چیتگر  

دریاچه مصنوعی چیتگر در شمال‌غرب شهر تهران و در منطقه ۲۲ شهرداری این شهر قرار دارد.
این دریاچه از شمال و شرق به محور چهار باغ و از جنوب و جنوب غرب به پارک جنگلی چیتگر و از غرب به بافت مسکونی منطقه ۲۲ شهرداری تهران محدود می‌باشد.
سابقه طرح ساخت دریاچه مصنوعی چیتگر به نخستین طرح جامع تهران که پیش از انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۴۷ تدوین شد، بازمی‌گردد.
اما از آن زمان تاکنون بسیاری ساخت چنین دریاچه‌ای را رویا می‌دانستند. با این وجود موضوع ساخت دریاچه چیتگر در برنامه جامع دوم و سوم تهران نیز تکرار شد و در دوره اخیر شهرداری تهران، بالاخره برای نخستین بار و در این چند سال شهرداری تهران برای ساخت تنها دریاچه مصنوعی پایتخت شکل گرفت.
عملیات اجرایی ساخت دریاچه چیتگر در فضایی به وسعت حدود ۱۴۰ هکتار واقع در شمال پارک جنگلی چیتگر در محدوده شمال غرب پایتخت با سرعتی مضاعف دنبال می‌شود.

دریاچه چیتگر از بارش‌های فصلی و آب موقت رودخانه کن و روان آبهای تهران بهره می‌برد و می‌تواند در تعدیل هوای پایتخت و افزایش رطوبت هوا کمک کند.
این دریاچه با مساحت حدود ۳۵۵ هکتار و گنجایش ۳۵ میلیون مترمکعب آب در طرح جامع و طرح تفصیلی مصوب منطقه ۲۲ گنانجده شده است. همچنین این دریاچه به‌عنوان یک وسعت بزرگ آبی می‌تواند سفره‌های زیرزمینی تهران در غرب را سیراب کند. شهری که آرام آرام سفره هایش رو به تخلیه رفته با اجرای این پروژه عظیم می‌تواند از احتمال فرو نشست خاک جلوگیری کند.
این دریاچه مصنوعی که منبع تلطیف هوا در حوزه غرب تهران به شمار می‌رود در کنار پارک جنگلی چیتگر می‌تواند اثرات بسیار مطلوبی در کاهش آلودگی هوا داشته باشد.
با توجه به بافت پیچیده و ناهمگون و افزایش تراکم روزافزون جمعیت، شهر تهران با افزایش آلودگی بیش از حد استانداردهای بین‌المللی مواجه گردیده که در این راستا به دلیل وزش بادهای موسمی از سمت غرب به شرق همواره محیط بکر و دست‌نخورده شمال‌غرب تهران مورد توجه مسئولین واقع گشته است.
پارک چیتگر با مساحت تقریبی ۹۵۰ هکتار از دیرباز مرکز جذب جمعیت جهت گذراندن اوقات فراغت ساکنان شهر تهران بوده‌اند ولی به دلایل عدم استقرار کاربری‌های تفریحی مناسب و امنیت استفاده، بهره‌برداری دائمی از آنها میسر نبوده است.
به علاوه پیش بینی دریاچه مرکزی با مساحت حدود ۳۵۵ هکتار و گنجایش ۳۵ میلیون مترمکعب آب در طرح جامع و طرح تفصیلی مصوب منطقه ۲۲، به عنوان یک گستره آبی تغذیه کننده سفره‌های زیرزمینی و منبع لطیف هوا در حوزه غرب تهران از یــک طرف و در ترکیب با پارک جنگلی چیتگر با عملکرد گردشگری در سطح فرامنطقه‌ای شهر تهران از طرف دیگر پتانسیل‌های قابل بررسی در بازگشت سرمایه را دارا خواهد بود.

اهداف شکل‌گیری دریاچه مصنوعی چیتگر:
بالا بردن توان اکولوژیکی منطقه از طریق ایجاد و ارتقاء قابلیتهای تفریحی تفرجی
جلب توریسم و سرمایه گذاری بخش خصوصی و ایجاد اشتغال و …
کمک به رشد و توسعه اقتصادی
ایجاد چشم انداز های زیبا، دل انگیز و منحصر به فرد برای منطقه
امکان کاهش خطرات ناشی از طریق هدایت روانابهای سطحی بر دریاچه
تغذیه سفره های آب زیرزمینی
تلطیف هوای منطقه ۲۲ ، حوزه غرب و شهر
پاسخ به برخی نیازهای فیزیولوژیکی و روانی شهروندان

مشخصات دریاچه چیتگر:
حجم مخزن ۱۱- ۹.۵ میلیون متر مکعب
مساحت محدوده دریاچه بر اساس طرح تفصیلی ۳۳۰ هکتار
مساحت مخزن دریاچه حدود ۲۲۰ هکتار
تراز تاج سد: ۱۲۶۹ متر
طول تاج: ۷۳۰ متر
عرض تاج: ۱۲ متر
تراز نرمال دریچه: ۵/۱۲۶۷ متر
حجم دریاچه پشت سد: ۵/۶ میلیون متر مکعب
سطح دریاچه: ۱۳۸ هکتار
طول دریاچه: ۱۶۵۰ متر
طول دایک دور دریاچه: ۴۸۸۰ متر
تراز تاج دایک دور دریاچه: ۱۲۶۹ متر
حجم خاکبرداری: ۸۶۹،۰۰۰ مترمکعب
حجم بتن ریزی: ۱۰،۷۰۰ مترمکعب
رماتوربندی: ۹۸ تن
قالب بندی: ۴۷،۰۰۰ متر مربع
آسفالت: ۱۷۳،۸۰۰ متر مکعب

منابع تأمین آب دریاچه:
حدود ۸۰% از محل آب رودخانه کن و ما بقی از روان‌آب‌های حوزه میانی و سطحی منطقه تأمین می‌شود.

تأثیرات زیست محیطی:
با توجه به موقعیت قرار گیری دریاچه و جهت باد غالب شهر تهران (شمال غرب – جنوب شرق)
نقش دریاچه چیتگر در نفس گیری تلطیف هوا و بالا بردن رطوبت شهر تهران خصوصاً در منطقه غرب آن حائز اهمیت است
تاثیرات مثبت در جهت ارتقاء شرایط اکولوژیکی منطقه
امکان استفاده از آب دریاچه برای تأمین بخشی از آب مورد نیاز آبیاری پارک چیتگر و فضای سبز حاشیه آن

جاذبه‌های تفریحی – توریستی:
ایجاد فضای تفریحی متفاوت با سایر مکانهای تفریحی حوزه غرب تهران
ایجاد محیطی زیبا و دلنشین برای گردشگران منطقه ای و فرا منطقه ای
ایجاد محیطی مناسب برای ورزشها و بازیهای آبی
ایجاد یک مجموعه کامل و متنوع تفریحی – توریستی با توجه به قرار گیری در مجاورت پارک چیتگر ، محور تجاری ،اداری و خدماتی چهار باغ ، مجموعه ورزشی آزادی و پارک ارم
ایجاد چشم اندازهای زیبا و متنوع با توجه به عناصر عملکردی درونی و بیرونی دریاچه

مزیت‌های اقتصادی – اجتماعی:
ایجاد محیطی سالم جهت پر کردن اوقات فراغت
اشتغالزایی حاصل از خدمات جنبی
درآمدزایی ناشی از رونق صنعت توریسم
ایجاد ارزش افزوده منطقه به خصوص در کاربریهای اطراف دریاچه

موقعیت دریاچه چیتگر:
موقعیت دریاچه در منطقه ۲۲ چنان است که فضای شهری منطقه کاملاً آن را احاطه نموده. بطوریکه دریاچه از شمال و شرق به محور چهار باغ و از جنوب و جنوب غربی به پارک جنگلی چیتگر و از غرب به بافت مسکونی منطقه محدود می‌باشد.