راندو چيست

گروه مهندسین ایران معماری با مدیریت آرشیتکت آرتورامید آذری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر: ۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

مقایسه فرم وشکل

فرم و خلق فضا

فرم را می‌توان زبان فضا دانست؛ چرا که آنچه را معماران در فضا می‌خواهند بیان کنند را با توجه به فرم بیان می‌کنند به همین دلیل فرم دارای اهمیت ویژه‌ای در آفرینش فضا است. اهمیت فرم را می‌توان در دوره معاصر جست‌وجو کرد یا به نوعی از زمان جدایی دو هنر نقاشی و مجسمه‌سازی از معماری، معماران برای ایجاد نوعی استقلال، به فرم اهمیت دادند، اما این مطلب گویای این نیست که فرم در معماری گذشته دارای اهمیت نبوده در واقع دنیای درونی و خاص هر فرد تا ابراز نگردیده از طرف مخاطبان مورد نقد قرار نمی‌گیرد که این ابراز را می‌توان در معماری، تحت عنوان فرم بیان داشت که اتصالی درونی را بین ناظر و فضا به وجود می‌آورد در واقع می‌توان فرم را زبانی یا واسطی برای انتقال مفهوم فضا به انسان بیان نمود که به عنوان ابزاری کار‌آمد در اختیار طراحان و معماران قرار دارد.

مقایسه فرم وشکل (مبانی نظری معماری)

خصیصه اصلی هر معماری را می‌توان تولید فضا برای زندگی تعریف نمود و مسلما درک هر‌فضا با توجه به تفکرات فرهنگی و اعتقادی هر منطقه، متفاوت است که در واقع این فضا‌ها را فرم‌هایی تشکیل می‌دهند که بتوان آنها را مکان نامید تا از طریق مکان به درک فضا نائل آیند. در واقع پیدایش فرم در معماری را می‌توان در رابطه مستقیم فرهنگ و اعتقاد مردم دانست که تحت اشکال، جهت، رنگ و جنسیت خاصی تعریف می‌گردد که با کمک این چهار عامل، موفق به نمود فضا در بعد فیزیکی و کلید ورود به فرهنگی است که این فضا را تولید می‌کنند. در واقع فرم را می‌توان نمود فیزیکی تفکرات و سنت انسان‌هایی دانست که به تولید فضا اقدام نموده‌اند پس با درک درست از فرم تولید شده می‌توان به درک صحیح فضا نزدیک شد. ” در زیباشناختی فرم یا صورت تظاهر حسی وواضح یک شئ است واین بیانی است که خود را در معرض قضاوت قرار می دهد .فرم یاصورت در طبیعت مستند هستند یعنی متأثر از محتوای خود هستند. پس از صورت از پیش داده شده است ونمی توان به میل خود آن را تغییر داد.” (گروتر)

آدورنو می گوید : ” صورت چنانچه از خود لفظ پیدا ست فرم یک چیز است وخود آن چیز اجازه ندارد به تکراربی مورد خود منجر شود .”در ادامه گروتر میگوید:” شکل دادن یعنی پردازش اشکال واین بدان معنی است که فرم به گونه ای انتخاب شود که با محتوا وایده طرح تطابق داشته باشد . براین اساس شکل پردازی صوری با توجه به فرم ، وابسته به عوامل گوناگون است. به عنوان مثال فرم یک گشودگی در یک دیوار بایستی تابع جنس وساخت دیوار نیز باشد :گشودگی در یک دیوار آجری احتیاج به قوس دارد .در حالی که در دیواری از فولاد وشیشه گشودگی زاویه دارد مناسب تر به نظر می رسد. .فرم یا صورت متأثر از محتوا است به قول آدورنو : ” میزان موفقیت زیباشناختی تابعی است از میزان موفقیت فرم در انتقال محتوا .”” فضا به وسیله عناصری که آن را محدود کرده اند مشخص یا اصطلاحاً تعریف می شود. این عناصر وارتباطشان با یکدیگر هستند که شخصیت یک فضا را می سازند وبه فضا فرم می دهند. اگر بخواهیم نظم در دنیای بی نهایت وسیع فرم ها بوجودآوریم به ناچار اولین قدم تقسیم فرم ها به دو دسته فرم های باقاعده وفرم های بی قاعده است. ( فرم درمعماری، حسین شیخ زین الدین، شماره ۱، ص ۱۶۶ )

فرم های بی قاعده

فاقد ساختار است .این فرم قابل پیش بینی نیست وبه این دلیل بدیع است .اما به دلیل اینکه هر پیام بدیعی  نیز بایستی در ارتباط با پیام های قبلی باشد واگر اینطور نباشد برای ما قابل درک نیست،  ما فرم های بی قاعده را بر اساس قانون تجربه در ارتباط با فرم های نظیرش که برای ما شناخته شده هستند می بینیم یا به عبارت دیگر تصویری را در ذهن ما تداعی می کنند .فرم های بی قاعده بیننده را وادار به خیال پردازی می کند هرچه فرم عرضه شده به بیننده غیر عادی تر باشد ،بیننده بیش تر در دنیای خاطراتش به دنبال چیزی می گردد که با این فرم غیر عادی قابل قیاس باشد .فرم های با قاعده به ما مجال ساده کردن می دهند ولی فرم های آزاد قابل ساده کردن نیستند بلکه محتاج تداعی هستند .فرم های باقاعده دارای اطلاعات معنایی بیشتری بوده ولی فرم های بی قاعده دارای اطلاعات زیبا شناختی بیشتر. فرم مفهومی است ذهنی وبرای اینکه بتواند وجود داشته باشد احتیاج به چیزی است که بتواند ان فرم را نشان دهد .وقتی صحبت از انواع  فرم می کنیم بایستی از خود بپرسیم فرم چگونه قابل شناسایی است . فضا چیزی سه بعدی وطبیعتاًٌ شکل آن نیز سه بعدی است . عناصر تعیین کننده فضا لااقل از نظر احساسی معمولاً سطوح ۲بعدی هستند که به نوبه خود عناصرتعیین کننده آنها خطوط هستند ( فرم درمعماری، حسین شیخ زین الدین، شماره ۱، ص ۱۶۶۹

فرم های با قاعده

تابع قوانین هندسی هستند .پیام این فرم ها دارای حشوزیاد است .چراکه  قابلیت پیش بینی در آنها زیاد است .ذهن می تواند با اطلاعات بسیار کمی این فرم ها راتکمیل وبازسازی کند .فرم های باقاعده دارای استخوان بندی یاساختار هستند ،قواعد فرم ها رابطه بین تک تک اجزاء هر فرم را مشخص کرده اند .ادرات شکل یا جستجوی ساختار- که می تواند مثلاً یک محور تقارن یا طول های متشابه اضلاع یا زوایا یا کانون ها وغیره باشد – آغاز می شود .ساختار به ندرت برخطوط تشکیل دهنده شکل منطبق است واغلب بالا فاصله قابل تشخیص نیست چراکه اغلب فاقد نقاط وخطوط است .معهذا در فرایند ادراک شکل ساختار می تواند از تمامی خطوط تشکیل دهنده شکل مهمتر باشد.  فرم درمعماری، حسین شیخ زین الدین، شماره ۱ صفحه ۱۶۶

خط : خط در معماری ، خطوط به عنوان حدود سطوح  مطرح می شوند . این خطوط محدود کننده گاه کمتر وگاه بیشتر از گویا یی برخوردار هستند .در معماری یونان خط به روشنی قابل دیدن است .در سبک باروک خط چنین اهمیتی ندارد .حتی گاهی اوقات نمی توان متوجه آن شد .گروتر میگوید :”هرسبک معماری از نظر فرم فضائی گویای یک محتوای ذهنی است .در طرح معماری بر حسب نوع آن چه که ساختمان بایستی بیان کننده آن باشد کمتر یا بیشتر از خطوط افقی و عمودی استفاده شده است.” پیت موندریان ارتباط بین خط راست و خط منحنی را چنین بیان می کند: ” خط راست به معنی نمونه متکامل خط منحنی است اگر چه که دوم تطابق بیشتری با طبیعت دارد .”در بین خطوط منحنی می توان دو نوع انحناء را از یکد یگر تشخیص داد : خط منحنی با قاعده یا هندسی مثل سهمی یا قسمتی از یک دایره و منحنی بی قاعده .خط و سطح مکمل یکدیگرند،تأکید بریکی از اهمیت دیگری می کاهد وبه عکس . پاول کله صحبت از خط فعال می کند که سطح را غیر فعال می سازد ونیز خط غیر فعال که سطح را فعال می کند .

سطح صاف : خط خمیده ای که دوسر آن به هم برسند محیط یک شکل را تشکیل می دهند .براساس نظریه شکل وزمینه چنین خطی را،یک شکل می بینیم واقع برروی یک زمینه .سطح در معماری نقشی کاملاً بارز به عهده دارد .سطح به صورت دیوار ونما اغلب عنصر محدود کننده فضا است .معماری از هر نوع که باشد نیازمند سطوح است وهم نیازمند خطوطی که این سطوح را محدودکنند. در هم رفتن خطوط وپنهان کردن مرزها باعث بوجود آمدن نوعی ابهام است واز طریق این تظاهر به تغیرات، تنش وتحرک ایجاد می شود.” (گروتر))

سطح منحنی : “یک سطح می تواند برروی یک صفحه خمیده قرار بگیرد. برحسب نوع وجهت خمیدگی انواع مختلفی از سطوح مقعر یا محدب ویا گنبدی شکل وغیره بوجود می آیند .خمیدگی در سطح ایجاد تحرک می کند.وگذشته از آن سطح خمیده در ارتباط نزدیکتری با فضای محاط برخود قرار می گیرد .برحسب اینکه سطح خمیده برجسته یا گود باشد خود را در مقابل فضای محاط برخودش قرار می دهد ویا اینکه آن را در برمی گیرد یا به عبارت دیگرپس زننده   بودن یا دعوت کننده بودن را القاءمی کند. درحالت اول سطح خمیده نقش قالب رادارد ودر حالت دوم نقش فضا را .درمقایسه سطح مقعر ومحدب بایستی گفت که سطح محدب نقش غالب رادارد یعنی اگر اجباری در انتخاب سطوح برای بیننده باشد بیننده سطح محدب را انتخاب می کند. فرم مقعر جایگزین شکل می شود وفرم محدب زمینه را تشکیل می دهد.

دایره : فرم دایره از همه طرف ارزشی   همگن دارد این بدان معنی است که دایره جهت نمی شناسد . کارل گوستاویونگ به این نتیجه رسیده است که دایره ومربع فرم های اولیه ای هستند که به عنوان مظاهر کمال وسادگی در رویاها دیده می شوند . دایره نه آغاز دارد ونه پایان .حرکتی است بی پایان که همواره به نقطه ی آغازش برمی گردد. دایره تصویری است از خورشید وماه وبه این دلیل همواره دارای ارزشی نمادین بوده است . در معماری یونان باستان فرم دایره نسبتاً نادراست،  از فرم دایره بیش از هر چیز در ساختن تئاتراستفاده شده است .در معماری روم باستان دایره فرم غالب است ، که البته در پلان کمتر ودر سطوح عمودی وبصورت قوس خیلی بیشتر است.

بیضی: بیضی دارای دو جهت است که یکی از آن دو غالب است .در شکل بیضی تحرکی است که در دایره نیست .

کره : حد نهایت تقارن ، کاملترین نوع نظم وبیشترین تنوع ، همگی در یک کره جمع اند. دارایساده ترین فرم است وخطوط بیرونی آن دلپذیر می باشد ومستعد ترین است برای بازی با نور .فرم ناب واصیل کره برای نمایاندن هر نوع شکوه وجلال  مناسب است .خواص اصلی کره بسته بودن  ، جهت نداشتن وآرامش است .

مربع : مثل دایره همیشه دارای ارزش نمادین بوده عدد چهار گویای چهار جهت آسمان است .دارای دوجهت است که هیچ جهتی غلبه ای برجهات دیگر نداشته .

مستطیل : دوجهت اصلی با یکدیگر هم ارزش نیست .برای ادراک بصری یک مستطیل بهترین حالت مستطیلی است که طول آن ۶۳/۱ برابر عرض آن باشد .یعنی میزانی که در برش طلایی تعیین شده است .وقتی که میزان کمتر از این باشد مستطیل یک مربع نامتناسب به نظر می آید واگر بیش از این باشد طول فوق العاده آن برای ما چشمگیر است واگر طول آن بیش از دوبرابر عرض آن باشد چشم ما  آنرا دیگر مستطیل نمی شناسد .مستطیل مورد استفاده ترین فرم در معماری است وفرم های مدور، مربع وبی قاعده در مقابل آن استثنا بنظر می رسد .

مثلث : ادراک بصری مثلث بستگی زیادی به استخوان بندی ساختار آن دارد در بین تمام فرم های باقاعده مثلث بی قاعده ترین است .

هرم : به عنوان یک شکل حجیم از نظر ادراک بصری ما یکی از فرم های اصلی است .هرم از نظر احساسی  دارای یک نوع دوگانگی خاص است :از طرفی ما سنگین تر شدن توده فزاینده هرم را – هر چه از بالا به پایین می آییم – احساس می کنیم ازطرف دیگر هر سطح هرم به طور چشمگیرهرچه بالاتر برویم جمع تر وجالب تر می شود .این دونیروی متقابل ایجاد تنش شدیدی می کنند که هرم را به یکی ازپر تحرک ترین فرم هامبدل می سازد .

شش ضلعی : به عنوان عنصر فرم پردازی درپلان استفاده می شود. امکان کنار هم چیدن وایجاد یک بافت قابل توسعه برای شش ضلعی بیشتراز دایره است . در موقع نظاره یک ساختمان مکعب شکل از مقابل احساس عمق از بین می رود به این معنی که ما فقط جبهه ساختمانی را که یک سطح است می بینیم .در مورد یک جسم استوانه شکل ما عمق رااحساس می کنیم.اما از آنجا که دایره فاقد جهت است ،درواقع اصلاً جبهه ای وجود ندارد.اما وقتی که ساختمان شش یا هشت ضلعی باشد از طرفی عمق ساختمان قابل درک است واز طرف دیگر ساختمان مشخص ومرئی باقی می ماند.

شکل درمعماری، سیدمحسن حبیبی، شماره ۱، صفحه ۳۴

انتخاب فرم

وظیفه معمار این است که به مدل ذهنی ایی که براساس عملکرد بوجود آمده فرم بدهد .فرآیند طراح همواره شامل فرم یابی نیزهست .این فرم یابی تحت تأثیر عوامل مختلفی است .فیزیک ساختمان ،نوع استفاده ، آب وهوا ،محیط ، سازه وسبک و…معماری را می توان در مفهوم وسیع آن حتی تا حد انجام وظیفه پایین آورد واین می تواند تا جایی برسد که در واقع معماری را جامع شناسان و روانشناسان انجام بدهند .برای بیان هر محتوا معنوی نیز بایستی فرم بصری متناسب وقابل ادراکی پیدا کرد وچنین است که نیاز به زبان فرم ها احساس می شود .” (گروتر)

( فرم درمعماری، حسین شیخ زین الدین، شماره ۱، ص ۱۶۶

احساس فرم

انسان با مشاهده یک چیز در وهله اول ،بدون آنکه از آن شناختی داشته باشد،ذهنیتی خاص در ذهنش ایجاد می شود، او این ذهنیت را با تجربیات قبلی خود آمیخته تا به احساسی خاص نسبت به آن چیز برسد، به عبارت دیگر همیشه ما اول از عینیت به ذهنیت واز ذهنیت به احساس می رسیم .مثل وقتی که وارد شهر جدیدی می شویم چون قبلاً آنجا را ندیده ایم ، فقط باچشم نگاه می کنیم بدون آنکه هیچ ذهنیتی از آن داشته باشیم. ولی همیشه یک تجربیاتی از جاهایی که قبلاً دیده ایم راداریم ،پس این تجربیات در ذهنیت ما تأثیر می گذارد. تمام این عوامل در کل مارا به احساسی خاص نسبت به آن شهر می رسانند.این موضوع در مورد فرم ها هم صدق می کند ،ما وقتی که شکلی را می بینیم فکری خاص در ذهن ما نقش می بندد این شکل رادرذهن تجزیه می کنیم وآنرا با شکلهای پایه موجود می سنجیم این ادراک یک ذهنیتی در ذهن ایجاد می کند ،بطور کلی همیشه باید یک ذهنیتی ایجاد شود تا فهم ازفرم شکل گیرد، که این ذهنیت یک احساس از آن شکل به ما می دهد .” ادراکی که ما از هرچیز داریم تنها نتیجه دریافت وتجزیه وتحلیل اورگانهای حسی نیست  سه عامل مهم دیگر نیز در این فرآیند نقش اساسی دارند:

الف- وضع روحی انسان در آن لحظه وحال وهوای محیط در زمان ادراک.

ب- خلق وخوی شخصی که چیزی است نقش گرفته وساخته شده از تمامی تجربیات وقایع گذشته شخص بیننده .

ج- عوامل موروثی وزمینه اجتماعی – روانی یعنی عواملی که نه از طریق یاد گرفتن بوجود آمده اند ونه از راه تجربه.” (لنگ )

هر شئ براساس ارزش زیباشناختی که دارد در ذهن اثری خاص می گذارد این تداعی در ذهن به عوامل گوناگونی مانند شخص ناظر وضعیت شئ وعملکرد آن بستگی دارد .

سانتایانا سه گونه ارزشهای بیانی یا تداعی کننده را تحت عنوان زیبا شناختی ، عملی ،منفی نام برده است .ارزش زیباشناختی : دریافت تداعی زیبایی شئ یا اثر توسط مشاهده گراست .ارزش عملی : بیان سودمندی یک شئ یا اثر است این ارزش از بیان کارکرد شئ حاصل می شود .ارزش منفی :از شوکه شدن ،وضعیت غیر منتظره ،ترسیدن یا تجربیات نا خوش آیند دیگر بوجود می آید.

لذت بخش بودن هر فرم بر اساس ارزشی که دارد و پیامی که منتقل می کند. این لذت در هر شرایطی    می تواند به صورتهای گو نا گون ادراک شود.مولس ساختمان و منظر را  ترکیبی از اجزایی می داند که هر کدام پیامی را منتقل می کنند .لذت بخش بودن پیام وابسته به ساختار آن است .مولس معتقد است که هر چه پیام منظم تر باشد مفهوم تر و لذت بخش تر است و هر چه کثرت معانی بیشتر باشد محیط لذت بخش تر است و احساس نظم به وجود آمده نیز باقی می ماند .برلین معتقد است که میزان انگیختگی یک فرد با ادراک او از جالب بودن محیط همبستگی دارد ، سطح انگیختگی وابسته به ساختار محیط ، شخصیت انگیزش و نیازهای فردی است.در کل لذت وقتی بوجود می آید که شرایط نا سازگار رفع شده باشد یاسطح مطلوبی از انگیختگی بدست آمده باشد .سطح مطلوب انگیختگی وقتی بوجود می آید که از هنجارها یاسطوح انطباق پذیری مطلوب عدول شده باشد .

لذت بصورت های مختلف ادراک می شود ما می توانیم از دیدن فرمی پیچیده احساس لذت کنیم ویا با دیدن فرمی متعادل .در کل انسان بعضی ازاین سازماندهی ها را می پسندد. تحقیقات روانشناسی و اکو لوژکی اخیر نشان می دهد که حیوانات وانسان (شامل کودکان ) در میدان بصری خود شکلهای پیچیده را ترجیح می دهند .جان لنگ در کتاب آفرینش  نظریه های معماری می گوید که برای رسیدن به پیچیدگی دوراه حل وجود دارد :یکی از طریق ابهام (به مفهوم چند معنایی نه مشخص نبودن معانی ) ودیگر بااستفاده از محیطهای متنوع وغنی که از یک منظر به طور کامل دیده نشوند ،به طوری که در عین آشکار کردن خود ویژگیهایی رمزی داشته باشد .شکل های پیچیده تر به تعمق ودقت بیشتری نیاز دارند .در پیچیدگی های زیاد ونظم کم ،بویژه وقتی محیط با روشنایی خیلی زیاد یاخیلی کم مبهم شده باشد ،شفافیت کم می شود ومحیط ناخوش آیندبه نظرمی رسد. راپاپورت معتقد است که فرم های غنی ،روشن وپیچیده عموماً باری مردم دوست داشتنی هستند .عدم تعادل تأثیرات متناقض برگیرنده می گذارد که نتیجه آن چیزی جزء احساس عدم اطمینان نخواهد بود .به غیر ازادراکی که انسان بصورت کلی از فرم های محیط دریافت می کند اجزاءتشکیل دهنده فرم ها نیزبه نوعی احساس خاصی را به انسان القاء می کند بطور مثال ” خط راست به عکس خط منحنی اثری مشخص وانعطاف ناپذیر در ذهن می گذارد وخط مستقیم حتی نیاز ندارد که در تمام طولش مرئی می باشد .در هر نوع ادراک بصری خطوط افقی وعمودی برخطوط مایل رجحان دارند ، چون اثر تحریکی آنها کمتر است .تعداد عضلاتی که حرکت نگاه مارا درجهت بالا وپایین ممکن می سازند دو برابر عضلاتی است که در موقع حرکت نگاه در جهت چپ وراست بکار گرفته می شوند.در مورد سطوح نیز این صدق می کند .” در سطح افقی – دست کم در یک نگاه – تمام جهات افقی هم ارزشند ودعوت به حرکت آزاد وارتباطات انسانی می کند .در حالی که در جهت قائم مفاهیمی مانند سلسله مراتب یا رقابت را تداعی می کند. جسمی که  گسترش افقی داشته باشد برروی زمین آرمیده است در دید ما گسترش عمودی شاخص از گسترش افقی است. یک مربع را وقتی ماواقعاً بصورت مربع احساس می کنیم که پهنایش کمی بیشتر از ارتفاعش باشد .از نظر احساسی جسمی که در طرف چپ میدان دید قرار داشته باشد سبکتر وکوچکتر از همان جسم به نظر می رسد که در سمت راست باشد . در کل فرم های با قاعده وساده سنگین تر از فرمهای پیچیده به نظر می رسند. وقتی که یک شکل در داخل یک ترکیب با ساختار مجموعه قابل تطبیق باشد وشکل بصورت منفرد وجدا افتاده نباشد بلکه به کلیت ترکیب وابسته باشد سنگین تر است. فرم های ساده وبخصوص متقارن متعادل تر از دیگران هستند.بدون توجه به جنس ،بعضی از فرم ها راکه مداوم وقوس دار باشند ،نرم وبقیه راکه گوشه دارو شکسته است را سخت احساس می کنیم .ما از طریق احساس شهودی که از فرم بدست آورده ایم می توانیم فضایی را که فرم در آن قرار دارد را درک کنیم .در کل به عقیده جیوردانو برونو” فضا از طریق آنچه در آن قرار دارد درک می شود وبه فضای پیرامون یا فضای مابین تبدیل می گردد. ( فرم درمعماری، حسین شیخ زین الدین، شماره ۱، ص ۱۶۶)

درک یک فرم در کنار فرم های دیگر

ارتباط فرم ها از لحاظ ترکیب بندی وچیدمان ،خود موجب ایجاد فرمی نامرئی می شود این فرم در هر ترکیب بندی فرق کرده وبه تناسب آن تأثیری راکه بر انسان می گذارد متفاوت است .مثلاً فرم نامرئی که از کنار هم قرار دادن چند شئ هم اندازه بدست می آید با فرم نامرئی که از کنار هم قراردادن یک شئ بزرگ در کنار یک شئ کوچک بدست می آید ،فرق دارد. یا فرم نامرئی راکه از ترکیبات ساده چند فرم بدست می آید با فرم نامرئی که از یک سری فرم پیچیده بدست می آید متفاوت است .اینها همه تأثیرات مختلفی بر احساس انسان می گذارد .در بعضی مواقع این فرم نامرئی به انسان احساس یکنواختی ، خستگی ،بعضی مواقع آرامش ودر بعضی مواقع شعف وهیجان می دهد .این احساسات همه از همان فرم نامرئی یا همان خطوط ترکیب بندی بدست می آید این همان حس پنهانی است که ازدیدن یک اثر معماری که متشکل از چندین شکل وفرم در کنار یکدیگر است به بیننده دست می دهد .درکل احساسات ما برای یک بنا نه تنها به نوع فرم استفاده شده در آن مربوط است بلکه به نور ، رنگ ،باد،سایه وذهنیتهای مانیز بستگی دارد . اینکه نوری که الآن به یک بنا تابیده شده از شرق ،غرب ،جنوب یاشمال است ویااینکه آیا این نور ها برای ما آزاردهنده ویا خوشایند است در نوع احساس ما به بنا اثر می گذارد. به طور مثال شاید بنا با فرم های خاص خودش ثابت باشد ولی با وجود نور آزار دهنده آن ،احساس ناخوشآیندی نسبت به بنا به ما دست دهد .مطمئناً با تغییر آن نور به نور دلخواه احساس ما نیز تغییر خواهد کرد .در مورد رنگ نیز همینطور می توان با رنگهای سرد آرامش را در بنا به مشاهده گر القاء کنیم یا بارنگهای گرم هیجان را ویا باکنتراست های شدید رنگ ،تنش وتوهم را ایجاد کنیم .وتأثیرات باد هم بربنا برنوع احساس ما اثر می گذارد که آیا این باد به دلخواه ما است یا موجب اذیت ما   می شود .ایجاد باد در بعضی از اقلیم ها امر بسیار مهمی است بطوری که کاملاً برقرار دادن ما در منطقه آسایش در رساندن حس خوشایندی از فضا نقش دارد .در نتیجه ما می توانیم با درک کل فضا با توجه به هدف خود ونتیجه ای که بنا باید به آن برسد ،با شناختن فرم ها ونوع ترکیب بندی ، ازفرم های بخصوصی استفاده کنیم ولی نباید عواملی چون فرهنگ ،ذهنیت  ، نور ورنگ را ازنظر دور کنیم ( فرم درمعماری، حسین شیخ زین الدین، شماره ۱، ص ۱۶۶

مولفه‌های فرم:

نیروهای سایت: پروفسور رادلف آرنهایم عقیده دارد که نیروها با کنترل و تاثیر خود باعث کنار هم قرار دادن پدیده‌های بصری می‌شود. نیروهایی که زندگی ما را گسترش می‌دهند و باعث رشد آن می‌شوند و بیان کننده توازن، اختلاف، رشد، حرکت، تنش یا فعل و انفعال میان پدیده‌ها می‌شوند. او با توجه به نیروهایی که بیان هنری را تحت تصرف خود دارند؛ بیان می‌کند که کار هنری، تنها پدید آوردن یک تصویر متوازن و متعادل نیست.

… تاثیر زندگی یک فعالیت جهت‌دار است نه یک تاثیر محدود، بنابراین کار هنری دارای توازن و هارمونی، یک الگوی منتج از نیروهایی است که متعادل، منظم و یکتا هستند. (رادلف آرنهایم، هنر و ادراکات بصری، لندن، صفحه ۳۶۸)

– پروفسور ونتورت تامپسون با توجه به روش تکثیر سلولی اندام‌ها بیان می‌کند که سلول‌های قرار گرفته در نقطه رشد بر اثر حالت و خصوصیات شخصی خود رشد نمی‌کنند بلکه آنها توسط سیستم دربرگیرنده خود کنترل می‌شوند. این عوامل رشد با توجه به فرم اندام‌ها و نیروهایی که به اندام وارد می‌شود، تکثیر سلولی را کنترل می‌کنند. در معماری حالت مشابهی وجود دارد و فرم‌های معمارانه با توجه به شخصیت نیروهای زمینه پیرامون و به منظور پاسخگویی به آن‌ها به وجود می‌آیند. فرم ساختمان‌ها از بعضی عوامل مثل چشم‌اندازها، مسیر حرکت خورشید و راه‌های مجاور تاثیر می‌پذیرد، هم‌چنین سایر عوامل سایت از قبیل تپه‌ها، دره‌ها و رود هم چون نیروهایی هستند که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بر روی فرم تاثیر می‌گذارند. (ونتورت تامپسون، درباره رشد فرم، کمبریج، ۱۹۶۱، ص ۱۰۲)

فرم‌های مرکزی و خطی: سازماندهی‌های مرکزی هم چون کره و مکعب میان نیروها تعادل برقرار می‌سازند. بر خلاف سازماندهی‌های خطی که یک نیروی غالب دارای انرژی و جهت مشخص وجود دارد. فرم‌های مرکزی بیانگر استواری و سکون هستند. ولی فرم‌های خطی نشانگر تحرک و فعالیت هستند. مثلاً ویلاکاپرا، آندره پالادیو دارای یک فرم مرکزی و متقارن است خانه روبی، فرانک لویدرایت دارای گستره دو فرم خطی درون یک ارتبط تغییر مکان یافته است. (لوکوربوزیه، تجزیه و تحلیل فرم، جعفری اچ بیکر، ص ۶)

پویایی فرم:

-مائوریس دسائوسمارز درباره پویایی چنین می‌نویسد:

نقطه ساده‌ترین واحد به شمار می‌رود و نه تنها موقعیت را نشان می‌دهد، بلکه به واسطه انرژی انقباض و انبساط درونی خود ناحیه پیرامون را فعال می‌سازد. زمانی که دو نقطه وجود دارد، سنجش پدید می آید و بر وجود جهت دلالت می‌کند. انرگی ناشی از تنش مابین این دو نقطه، فضای میانی را متاثر می‌سازد. خط را می‌توان زنجیره‌ای از نقاط متصل به یکدیگر محسوب نمود. خط موقعیت، جهت و انرژی درونی خود را داراست، انرژی برای سفر در طول خود؛ انرژی که در دو انتها بیشتر می‌شود، به سرعت اشاره می‌کند و فضای پیرامون را به تحرک وا می‌دارد. فعل و انفعال میان سطوح عمودی و افقی، مقدمه و اصول تضادهای تعدیل کننده را تشکیل می‌دهد. خطوط عمودی بیانگر کشش نمادین نیروی جاذبه به خطوط افقی بیانگر سطوح نگهدارنده است.                                                                                                               حضور این دو نوع خط در کنار یکدیگر، احساس رضایت بخش و عمیقی را تولید می کنند. به این دلیل که سمبلی از تجارب انسانی در مورد تعادل کامل – ایستادن بر روی زمین- محسوب می‌شوند. خطوط مورب یک حرکت جهت‌دار و قوی را ایجاد می‌کنند؛ پویایی که برآیند تمایل ناخودآگاه این تعلیق دارای تعادل به سوی سطح افق یا عمود است.

(مائوریس دسائوسمارز، طراحی پایه: پویایی فرم، استودیو ویستا، لندن، ۱۹۶۴، ص ۲۲-۲۰)

سیستم‌های مرکزی:

انتظام‌های معمارانه سیستم‌هایی هستند که بخش های مختلف را در پیرامون یک ایده موضوعی بنیادین سازماندهی می‌کنند هندسه به عنوان طبیعت ساختاری و ذاتی عمدی، بیانگر سازماندهی و نظم سیستماتیک فرم معمارانه است. سیستم‌های مرکزی، شامل گونه چرخشی- که اغلب به صورت فرم‌های فره فره‌وار بیان می شود- گونه تجمیع فرم‌ها و سیستم‌های طبیعی هستند. سیستم مهیا سازنده یک نظم فرای محدودیت است؛ سیستم‌ها امکان رشد را فراهم می‌آورد، یک قطعه غزل گونه پدید می‌اورند و قادرند تا تضادها و پیچیدگی‌های بی‌پایانی را در برگیرند. مثلاً سیستم چرخشی، خانه آرتور هورتلی، فرانک لویدرایت، سیستم صلیبی، خانه وارد ویلیتز، فرانک لویدرایت. (لوکوربوزیه، تجزیه و تحلیل فرم، جعفری. لچ بیکر، ص ۸)

سیستم‌های خطی:

سیستم‌های خطی امکان توسعه در طول محور راایجاد می‌کنند. این سیستم‌ها قابلیت تکرار و توسعه ریتم‌ها را دارند و حرکت مهم‌ترین خصیصه این نوع فرم محسوب می‌شود. مثلاً سیستم خطی توسعه مسکونی دانشگاه سنت اندروز، جیمز استرلینگ، ۶۸-۱۹۶۴).

(لوکوربوزیه، تجزیه و تحلیل فرم، جعفری اچ. بیکر ص۹)

فرم در کارهای لوکوربوزیه:

-لوکوربوزیه فرم را با هدف بیان مفاهیم به کار می‌برد. ابعاد نمادگرایانه‌ای و تفاسیر منحصر به فردسی را مطرح می‌کند که به صراحت قابل تشخیص نیستند. در طول دهه ۱۹۲۰، جسم پردازی‌های مجسمه‌وار او به روح زمان اشاره می‌کند. در حالیکه انتزاع مبتنی بر بی‌قاعدگی دهه ۱۹۳۰ و بهره‌گیری از فرم‌های مجسمه‌وار کارهای متاخر او به طبیعت اشاره می‌کند و بیانگر احساسات و عوامل متافیزیکی است. لوکوربوزیه مکرراً قطعات افقی و عمودی را به کار می‌برد؛ که کوششی برای بیان یک ایده عالی به نظر می‌رسد. رفتار اغلب فرم‌ها، ماهیت ساده شکل را حفظ می‌کنند. در نتیجه ساختاری فشرده ناشی از تجمع فرمها و قطعات به وجود می‌آید. رفتار نمایشی و جسورانه فرم‌ها قطعه مانند، نشانه بارز سبک شخصی لوکوربوزیه است. در نقاشی‌ها و معماری او، منحنی‌ها در تنش با شبکه خطوط عمود بر هم یک مغادزله قدرتمند را به نمایش می‌گذارند.

(لوکوربوزیه، تجزیه و تحلیل فرم‌ها، جعفری. اچ بیکر، ص ۳۶۰)

فرم‌های فرفره‌وار و حلزونی:

بعد از دهه ۱۹۰۲، توجه لوکوربوزیه به سوی فرم‌های ارگانیک و بیولوژیک جلب شد؛ او این فرم‌ها را برای تغییر جریان بی‌روح زمان خود به کار برد. موزه رشد نامحدود او از رشد مارپیچ حلزون‌های دریایی الهام گرفته بود. استفاده از یک ورودی مرکزی باعث می‌شد که بازدیدکنندگان در طول مارپیچ به سوی فضای خارجی حرکت کنند. چرخش درون این سیستم، با بهره‌گیری از یک شبکه خطوط عمود بر هم سازماندهی شده بود. با ساختن موزه‌هایی در احمد آباد و توکیو، عناصر چرخان حول یک نقطه اتکا (یک نورگیر صقفی هرمی شکل، نقطه اتکای موزه توکیو را شکل می‌دهد) این ایده اجرا شد. گالری‌های پیرامونی موزه توکیو دارای یک حالت چرخشی فرفره وار هستند.

(لوکوربوزیه، تجزیه و تحلیل فرم‌ها، جعفری اچ. بیکر ص ۳۴۵)

خانه سیتر وحان:

در طراحی این خانه لوکوربوزیه از دو فرم استفاده کرده است.

۱) فرم اولیه                                                                        ۲) فرم خالص

– فرم اولیه: فرم مکعب مستطیل به دو فرم مکعب تقسیم شده است: (طول هر یک اندکی بیشتر از عرض آن‌هاست). یک مکعب، محدوده نشیمن دارای ارتفاع دو برابر نسبت به سایر فضاها و مکعب دوم محدوده استراحت منزل را در بر می گیرد. اتاق خواب اصلی به داخل محدوده نشیمن دید دارد و در طبقه زیرین آن، آشپزخانه و غذاخوری قرار دارد. دو اطاق خواب دیگر در طبقه بالاتر قرار گرفته‌اند و دارای یک تراس پشت بام هستند. بر خلاف ویلاهای اولیه که تقارن آن‌ها را کنترل می‌کرد و شکل سطوح بسیار مهم بود؛ خانه سیتروهان عناصر متقارنی را در درون یک ترکیب‌بندی انتزاعی و نامتقارن قرار می‌دهد عملکرد متفاوت پله خارجی و پله مدور داخلی، محدوده وسیع نشیمن و جایگیری آشپزخانه و غذاخوری در محدوده خصوصی در نظر گرفتن عملکردها و ایجاد ترکیب‌بندی‌های زیبا و ارضا کننده، از مهم‌ترین خصوصیات این خانه به شمار می‌رود.

– فرم خالص: فرم خالص، عناصر عملکردی را با وضوح و صراحت به نمایش می‌گذارد؛ و دارای حالت خطی و نامتقارن است عناصر اصلی هم چون پلکان خارجی، پله مدور، سقف مسطح و طبقه اول در یک موازنه پویا یا دیگر عناصر قرار گرفته‌اند. جهت فرم توسط حالت پله‌های خارجی و سقف معرفی و تقویت می‌شود.

(لوکوربوزیه، تجزیه و تحلیل فرم‌ها، جعفری اچ. بیکرص۹۳-۹۱)

شکل

یکی ازابزارهای فکری اولیه ای که به بررسی (( ریشه ها وگرایش های نظری معماری)) می آید، شکل است. شکل که ما عجالتا آن را دربرابر (( فرم)) که یکی ازمقوله های اساسی نظریه پردازی درادبیات معماری معاصرجهانی به شمارمی آید، قرار می دهیم- امروزه، بیش از واژه های مترادف ومتشابه دیگری که در زبان وادبیات ایران رواج دارند، بر ذهن ها نشسته است وایفای معنایی می کند که ما به شناختش نیاز داریم.

شکل که ما امروز به (( کسرش))، در عوض فتح آن تلفظ اش می کنیم)، یکی از واژه هایی است که در زبان غنی وریشه دارما، به گونه ای کم یا بیش رسا، کارنقل مطلب مفهومی رابه عهده دارند ازمیان آن واژه ها، بی اولویتی خاص، باصورت، تمثال، چهره، قالب، ظاهر، تصویر، نقش، قواره، وجه، هیبت روبه روی می شویم. وبرگزیدن شکل ازمیان این ها ونهادن آن دربرابر فرم که در زبان روزمره ما هر روزبیشتر نوشته می شود ودرگفتارمی آید، بیش ازهرچیز زاده از نیازمندی مابه روشنی وشفافی بیان است واین، درسایر محفل های علمی – ادبی جهان نیز رواج دارد. ( ریشه ها وگرایش های نظری معماری، دکترفلامکی، ۵۰

یکی ازیادداشت های اولیه ای که درباب شکل (فرم) باید عرضه شود وبرانگیزاننده کاوش های بعدی ما باشد، این است که بدانیم شکل را به مثابه موجودیتی ثبات یافته وتغییرنایافتنی می دانیم یاجزاین، به تصویری که روبه روی ماست به مثابه شکلی درحال، درشرایط زمانی محدودی که درآن بماند! می نگریم و، حتی اگرعنوان نکنیم، قائل به ماندگاری اش درطول زمان نیستیم. چنان که به تفصیل بیشترخواهیم دید، هرشکلی می تواند هم نمایانگرویژگی هایی گذرا ودگرگون شونده در طول زمان باشد وهم نشان دهنده مجموعه مشخصه هایی که ثبات یافته وماندگاربه نظرمی رسند.به سخن دیگر، شکل می تواند چندان تکامل یافته به نظر رسد ونمایانگرمشخصه های اندازه یی، رنگی،ترکیبی، وتناسباتی صلب شود، که ماندگاری خود را به ما القاء کند ویا برعکس، دگرگونی مشخصه هایی نظیرآنچه آوردیم چندان محسوس باشد وبه چشم آید که ما- علی رغم دریافت هویتی قابل تعیین وتعریفی که ازآن توانیم داشت- بر ناپایداری اش نظر دهیم. شکل ( یا فرم) در زمان های دیگر نیز، معنا ومفهومی چندان متقن نداردو، برحسب این که (( داده شده)) دانسته شود ویا بیننده بتواند وجود مشخصه هایی در حال دگرشدن را درآن مشاهده کند، به اشاراتی جانبی وتکمیلی مجهزمی شود. وشکل هرچیزخاصی، هرآینه ازدیدگاهی که هواداریا معتقد برعلیت ویا تعین است تفسیرشود، به بیانی متفاوت معرفی می شود تامگرچندی ها وچونی هایش بازشناسی ونمایانده شوند.از دیدگاه ما شکل سوای اینکه تنها راه ممکن برای انتقال مفهومی خاص ازسوی آفریننده برای بهره وری کننده است،ازمجموعه مشخصه هایی برخوردار است که به آن توان کارآیی می بخشد، به سخن دیگر، برای تمام آدمیان، شکل تنها وسیله بازگو کردن مفهوم است وشکل- به این قصد- نمی تواند دارای شالوده ای معین نباشد. گفتیم که آنچه در جهان اندیشه یی و در دل خود داریم را ازطریق آفریدن شکل وتنها ازاین طریق می توانیم بگوییم. ودرتوضیح این اصل واثبات آن به فاصله ای که میان هرفرآورده هنری وسازنده آن وجود داردمی توانیم بیاندیشیم، جایی که هرآنچه در ذهن سازنده وجود دارد، تنها آن گاه که بتواند به بیرون راه یابد، هست می شود وجزاین صامت است وهیچ.

هرگونه ابزاری اما، که بتواند راه اتصال میان جهان ذهنی هر فرد با جهان فکری هر انسان دیگری راباز کند، بی توجه به جنس ونوع آن، ازاولین لحظه ای که متظاهرمی شود به بعد، نمی تواند فاقد شکل باشد. شکل، تعیین رمز وراز می کند، شکل، بعدهای ذهنی را می نمایاند، شکل احساس های درک شده وبه غوطه برده شده رابه زبان می آورد، شکل، به همدلی های انسانی وبه دلبستگی های عاطفی اشارت می دهد، وشکل راه فشردن دست دل ها را می نمایاند.شکل، درگفتار ونوشتار، استعاره وتغزل پیشه می کند، شکل، درنمایاندن تمایلات فردی وشخصی هرفردی به سایرین، برمشترکاتذهنی آنان متکی است وبر هرانگیزه اجتماعی به صورت کم یا بیش آشکار تکیه می کند، شکل، به کمک صوت( چه ازحنجره برآید، چه ازترکیب رنگ ها به دلخواه)، تعیین رابطه می کند، شکل، درآراستن صحنه های رقص وآواز، چه درمحفل نمایش چه درمحفل هنر، تمایل ها را هستی می بخشد. نکته دیگری که لازم است اشاره به آن شود تا نمایان گردد که جای قابل توجهی را دراین بخش از گزارش مان را اشغال می کند، ویژگی شالوده یی بودن/ شالوده داشتن است، این نکته چندان مهم است که زیربنای مطلب به شمارمی آید. شکل هرآفریده هنری دارای ساختار ونیزشالوده ای معین است، ساختار شکل، به آن توان ارتباطاتی می بخشد وشالوده آن، دگرشدن های پیاپی شکل در طول زمان را میسورمی دارد، دگرشدن هایی که هم می توانند شکل رابمیرانند وهم برعکس- سبب ماندگاری اش شوند. . ( ریشه ها وگرایش های نظری معماری، دکترفلامکی، ۵۳         

ساختارشکل

شکل هرچیزی، چهره ای است که هرگونه دست ساخته انسانی وهربخشی ازطبیعت- به هربعدی که باشند- را به ما می نمایاند و دارای اندم خاصی است. اندام هرشکل را چگونگی جای گرفتن اجزای سازنده آن به دست می دهن، اجزایی که با یکدیگر رابطه هایی معین ومشخص دارند، رابطه هایی که در سطح ها و در تناسب ها، در فرورفتگی ها وبیرون زدگی ها، درنرمی ها و در زبری ها، در تندی ها و درملایم شدن رن گها، به ترتیب وتناسب هایی خاص متظاهر می شوند. شکل هرچیزی از دست ساخته های انسانی، کمال خود رایک باره نمی یابد و، آن گاه که به چنین مرتبتی نیز دست یافت، ثابت اش نگه نمی دارد زیرا نمی تواند دگرگون نشود. ازمیان دست ساخته های انسانی، آن ها که کم ترتغییرپذیرمی نمایند، قرآورده های صنعتی اند،اشیایی که روند تولیدشان حکایت از دگرگونی هایی نظم یافته وحساب شده دارد ونقطه ی پایانی تولیدشان نیزنمایانگر آخرین شکلی نیست که دارا خواهند بود. واین که چگونه، مجموعه رابطه هایی که گفتیم سازنده اندام شکل اند، پس ازاین نقطه پایانی نیز دگرخواهد شد، سرفصل مطالعات پردامنه ای را به وجود آورده که زیر عنوان (( مرمت)) قرار می گیرد. شکل پیوسته دگرمی شود واین دگرشدن، سبب ها ونیزآهنگ اش را معمولا درون خود بنا یا ماهیت وذات آن دارد.این مجموعه داده ها که تنها دریک ((آن)) ثابت جلوه می کند، ازآن جا که ازمنطق یا لوژیک ساختمانی خاصی پیروی می کند، ساختارشکل به شمارمی آید.ساختار، به معنای موجودیت شبه ساختمانی برپانگه داشته شده وبرپانگه دارنده تمامی رابطه هایی است که میان اجزاء متفاوت وتکمیل کننده شکل، به نظم وترتیب خاصی برقراراند.نکته دیگر قابل ذکراین است که شکل به عنوان چیزی که در دگرگونی مدام فهم می شود ( و در لحظه به بازشناسی ستاتیک اش می پردازیم) وعناصر یا اجزاء اش به نسبت های خاص وپیوسته مرتبط با یک دیگر ومشروط از مرتبت هایی زمانی- مکانی دیده شده ناد، معرفی می شود.به سخنی که آمد، هرشکل را دارای ساختار وشالوده ای خاص آن می شناسیم ودرتبع ازاین، دگرشدن مدام فرم رایکی ازشاخص های اصلی اش می دانیم. در حقیقت، اندیشسیدن به این گونه، منبعث ازشناخت شکل به عنوان یافته ای لحظه یی وگذرا از طول روند ساخته شدن وبه هست درآمدن یک شی ء است، یافته ای که وجه برونی یا ظاهری و موقتی مجموعه ای از رابطه هایی است که میان اجزاء سامان یافته ومکان یافته درچهرچوبی یگانه برقراراند.

( ریشه ها وگرایش های نظری معماری، دکترفلامکی، ۵۵

شکل و معماری

شاید در نگاه اولیه به کلمه شکل و فرم هر دو به یک مفهوم به نظر آیند که در واقع به این صورت نمیباشد ودر مفاهیم با هم امتفاوتند هر چند که همیشه باهم و همراه هم هستند .لوی کان در این باره می نویسد۳۲ : «فرم با شکل یکی نیست ، شکل به طرح مربوط است اما فرم به نمایش گذاشتن اجزاء جدائی ناپذیر می پردازد» طرح را به آنچه اطلاق می کنند که به معرض دید قرا دادن (فرم)می خواهد به ما بگوید واقعیت م یبخشد و آدرنو نیز در باره فرم می گوید۳۳ :« فرم چنانچه از خود لفظ پیداست فرم یک چیز است و خودآن چیز اجازه ندارد به تکرار خود منجر گردد »شاید شکل رابتوان دستعور العمل استفاده فرمها در ارتباط آنها با یکدیگرتعریف نمود.

شکل را می توان جزوه دسته مواردی دانست که در معماری توسط علم ریاضیت و علم معنا تعریف می گردد(۱ در واقع آغاز هر شکل را از نقطه می دانند که با تبدیل آن به دونقطه م یتوان به خط دست یافت و در گستر ش خط به اشکال اقلیدسی و با دوران آن به دایره و کره رسید که نمادی از عالم می باشد. اشکال را از لحاظ ریاضیت دارای تناسباتی دراضلاع هستند که بهترین این تناسبات را تناسبات طلائی می دانند. که در مجموعه از متناسبی از اعداد صحیح و تصاعدی هماهنگ از از قرار  اعداد ۲۱،۱۳،۸،۵،۳،۲،۱،۱و …به دست می آید که مجموع دو عدد متوالی عدد بعدی را تعریف می کند۳۴ . اما تنها این اعداد طلائی در مقیاس و تناسبات دخیل نیودند بلکه مهمترین عامل تاثیر پذیر در مقیاس را می توان به انسان نسبت داد که چرا که اشکالی که در معماری استفاده می گردید خود برای کاربری انسانی تعریف می گردید که براساس در معماری گذشته مقیاسهای همچون وجب ، پا ، قدم و… به وجود آمد که بعدها بر اساس این مقیاسها تعریفی در اشکال نیز بدست آمد مثلا انسان ۶ پا یا هشت وجب بوده و … که در طراحی اشکای کابردی بس فراوان دارد که باعث اهمیت اعداد خاص نیز در معماری می گردد .اما مسلمل شکل را با هندس در ریاضیات می توان تعریف کرد هندشه اشکالی که خود با عالم عرفان و معنا درگیر است به نوعی که از گسترش خطوط با ۳ خط مثلث و ۴ مربع ایستا و از گسترش مربع بع اطرا ف با ۵ مربع چلیپا مهمترین انگاره ایرانی و مکعب ۶ خطیکه بی جنبش ترین شکال است بدست می آید.

« کعبه رمزی برونی دراین عالم مادی از آن حضوری که به چشم نمی آید ، که در عالم الهی ماوراء دارد، همچنانکه جسم رمزی است برونی دراین عالم مشهود است از دل که به چشم نمی آید چرا که از عالم غیب است و اسن عالم مرئی مادی است وسیله ای ست برای عروج بدان عالم نا مرئی معنوی بزعم آنکه خداوند بر او فتح باب کرد»

شکل در معماری ما حرکتی است ازنقطه به خطوط و اشکال اقلیدسی و نهایت دایره و کره می شود که در آن مربع برگرفته از عالم چهار گانه طبایع که بر اثر نفس و عقل به ذات الهی می رسد که حرکت است از مربع با واسطهایی چون مثلث و خطوط که به دایره رسد و نهایت دایره که به کره و که خود نقطه ای در این جهان بیش نیست تبدیل می گردد که نقطه همان ذات الهی است .

از سطور بالا چنین می توان نتیجه گرفت که که شکل در معماری ایرانی حرکتی است از عالم ماده به ذات الهی که با استفاده از مفاهیم و تفکرات در کنار هم به فرم تعالی می یابد و به نوعی اشکال در معماری ایرانی را میتوان بر اساس الهلم تفکر گسترش ذات الهی تبدیل آن به عالم و هستی است که کنار هم قرار میگیرند وبه وجود می آیند

( فرم،شکل،گشتالت، جهانشاه پاکزاد شماره ۱، ۱۳)

گروه مهندسین ایران معماری با مدیریت آرشیتکت آرتورامید آذری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر: ۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

نقشه پهنه بندی اقلیم تهران

مطالعات اقلیمی

تقسیمات اقلیمی ایران

به منظور استفاده در معماری، شرایط اقلیمی ایران را به ۴ منطقه، سرد و گرم و خشک، معتدل و گرم و مرطوب تقسیم نموده اند.

البته تقسیمات اقلیمی ایران را به لحاظ معماری به ۶ منقطه تقسیم کرده اند در بررسی هایی که به طور مقدماتی در زمینه گروه بندی اقلیمی شهرهای ایران از نظر عملکرد حرارتی ساختمانهای معمولی انجام شده است این شهرها را به شش گروه اقلیمی تقسیم شده اند. معیار این تقسیم بندی عملکرد حرارتی عنصار مختلف ساختمانی و نحوه کنترل نهایی فضاهای داخلی ساختمان بوده است. این تقسیمات عبارت اند از :

۱- اقلیم سرد

۲- اقلیم معتدل و مرطوب

۳- اقلیم نیمه بیابانی

۴- بیابانی شدید

۵- خیلی گرم

۶- خیلی گرم و مرطوب

۴ – ۳ – اقلیم استان تهران

تهران از نظر آب و هوایی، غیر از نواحی کوهستانی شمالی که اندکی مرطوب و معتدل است، کلاً گرم و خشک است. حداکثر دمای ثبت شده در تهران ۴/۳۹ درجه و حداقل آن ۴/۷- درجه سانتی‌گراد و میانگین ماهانه حداکثر ۲۹ و حداقل ۱/۰ درجه می‌باشد.

بر ساختار کُلی اقلیم تهران  سه عامل جغرافیایی وجود دارد که در آب و هوای استان نقش مؤثری دارند. این عوامل عبارتند از: رشته کوههای البرز در شمال، ورزش بادهای باران زای غربی و دشت کویر در جنوب استان.عامل ارتفاع در آب و هوای استان تهران نقش اساسی دارد. به همین جهت با کاهش ارتفاع از شمال به جنوب دما افزایش می یابد. اما میزان بارندگی کمتر است. متوسط بارش در کوههای بخش شمالی استان، بیش از ۵۰۰ میلی متر است ولی به سمت نواحی جنوبی کاهش می یابد و در حواشی دریاچه نمک قم به ۱۰۰ میلیمتر میرسد. در این استان فصل بارندگی از مهر تا اسفندماه است. میزان بارندگی در دیماه به حداکثر میرسد ولی در اوایل بهار کم است. معمولاً در ماههای مرداد و شهریور باران نمی بارد.گرمترین ماههای سال، خرداد ، تیر، مرداد و سردترین آن، آذر، دی و بهمن است. بطور کلی میتوان نتیجه گرفت که با افزایش دما، بارندگی کم میشود و حتی قطع میشود. باد غالب در این استان باد غربی است این بادها هرگاه شدت بگیرند، هوای آلوده را از تهران خارج می کنند. البته امتداد کوههای البرز بین تهران و کرج تا حدود زیادی بادهای غربی را به سمت شهریار منحرف می کند و مانع تخلیه کامل آلودگی میشود. مگر آن که شدت باد زیاد باشد.پس از باد غربی، مهمترین باد در فصل تابستان از سمت جنوب و از داخل کویر به سمت شهر تهران می وزد و هنگام وزش، موجب انتقال گرمای هوای کویر و حمل گردوغبار آلود گی به سمت شهرهای استان میشود. جریان هوای دیگری که در محدوده استان تهرام می وزد، نسیم کوه به دشت و برعکس است. این بادها چون ملایم و آرام می وزند، قدرت پراکنده کردن مواد آلاینده را ندارند ولی روزها، این مواد را با خود به طرف شمال تهران حرکت می دهند. مواد آلاینده پس از برخورد با کوههای بخش شمالی استان در آنجا را که می مانند و شبها با وزش نسیم کوه به سمت دشت، از شمال به جنوب سرازیر میشوند.

فصل سرما در تهران معمولاً از آذرماه شروع می‌شود و بیش‌ترین دمای سال را در اواسط تابستان (مردادماه) دارا می‌باشد. کوه‌های اطراف تهران مانع بسیار مؤثری در نفوذ توده ‌هواهای مختلف هستند. به همین سبب هوای تهران از آرامش و سکون بیش‌تری نسبت به مناطق مجاور خود برخوردار است؛ به عبارت دیگر واقع شدن کوهستان از سمت شمال و دشت‌های حاشیه کویر از سمت جنوب و جنوب شرقی سبب ایجاد یک جریان خفیف و آهسته هوا از دشت به کوه در طی روز و از کوه به دشت در طول شب می‌گردد.

متوسط میزان بارندگی در سطح شهر تهران کم بوده و به مقدار ۳۱۶ میلی‌لیتر در طول سال اندازه‌گیری و تعداد روزهای یخ‌بندان آن نیز ۳۶ روز در سال ثبت شده است.

شهر تهران به وسیله دو رودخانه اصلی کرج و جاجرود و نیز تعدادی رودخانه‌های فصلی دیگر مشروب می‌شود، در واقع حد طبیعی فضای جغرافیایی تهران به واسطه این دو رودخانه مشخص می‌گردد.

رودخانه کرج پرآب ترین رود دامنه‌های جنوبی البرز است که از باران‌های فصل سرد و ذوب شدن برف‌های مناطق کوهستانی تأمین می‌شود و در ۴۰ کیلومتری غرب تهران از کانون آبگیر خرسنگ کوه سرچشمه می‌گیرد.

رودخانه جاجرود نیز از کوه‌های کلون بسته، که جزو بلندی‌های خرسنگ کوه است، سرچشمه می‌گیرد؛ که این دو رود مجموعاً قسمت عمده آب مصرفی شهر تهران را تأمین می‌کنند. تهران هم‌چنین دارای شمار زیادی قنات و آبراه است ولی به رغم داشتن منابع آبی فراوان به دلیل رشد بی‌رویه جمعیت و بارندگی کم در برخی دوره‌ها با مشکل کمبود آب روبه‌رو می‌باشد.

۴ – ۳ – ۱ – توزیع مکانی بارش در استان تهران

میزان بارندگی در سطح شهر تهران عمدتاً کم بوده و به مقدار ۲۴۵٫۸ میلیمتر در طی سال اندازه‌گیری و تعداد روزهای یخبندان (با دمای زیر صفر) آن نیز ۳۶ روز در سال ثبت شده‌است (۱۳۷۶). در یک دوره ۴۵ ساله بیشترین دمای تهران ۴۳ درجه سلسیوس و کمترین دمای آن ۱۵- درجه سلسیوس گزارش شده‌است. میانگین رطوبت نسبی هوا در تهران ۴۰٪ و در شمیران ۴۶٪ بوده‌است. باد غالب تهران غربی (۲۷۰ درجه) و متوسط سرعت آن ۵٫۵ متر بر ثانیه‌است. شب‌ها نسیم خنکی موسوم به نسیم توچال از کوه به پایین می‌وزد (باد کوه) و روزها برعکس نسیمی از سمت دشت می‌وزد (باد دشت.

۴ – ۳ – ۲ – دما

میانگین دمای تهران ۱۷ درجه سانتیگراد است این میانگین به ۶/۲۲ درجه در تابستان و در زمستان به ۵/۱۱ درجه سانتیگراد می رسد. حداکثرحداقل دما ۴۴ درجه در تابستان و ۸/۱۴ درجه سانتیگراد زیر صفر در زمستان است.

جدول ۴ – ۱ – آب و هوای تهران در ماه های مختلف سال

۴ – ۳ – ۳ – بادهای تهران

چگونگی وزش بادهای استان تهران با موقعیت جغرافیایی و چهره? کلی عوارض آن، ارتباط نزدیکی دارد؛ جریانات عمومی هوا در این استان تابع بادهای غربی است. امتداد عمومی این جریانات با جهت کلی کوههای البرز تقریباً موازی است و به همین سبب تأثیر این کوهها بیشتر به صورت کاهش سرعت متوسط باد در دره‌ها و کوهپایه‌های جنوبی ظاهر می‌گردد. پیشروی دامنه‌های جنوبی ارتفاعات شرق کرج سبب انحراف وزشهای سطحی این جریانات به سوی برخی از قسمتهای دشتهای جنوبی مانند شهریار می‌شود و افزایش نسبی سرعت باد را در این نقاط پدید می‌آورد.

گاه سرعت وزش باد در تهران به ۷۰ کیلومتر در ساعت نیز می رسد. اما میانگین سرعت وزش باد بسیار کمتر است

۴ – ۳ – ۴ – مشخصات اقلیمی تهران

تهران در حد فاصل منطقه کوهستانی و دشت قرار دارد. سه عامل در اقلیم تهران نقش موثری دارد. رشته کوه البرز، بادهای مرطوب غربی و وسعت استان .

در واقع رشته کوه البرز آب و هوای تهران را معتدل کرده‌است . در شمال تهران، آب و هوا معتدل و کوهستانی و در نقاط کم ارتفاع نیمه خشک است . بارش معمولاً در زمستانها زیاد است . فصل سرد از ماه آذر شروع می‌شود، اما در نقاط کوهستانی کمی زودتر آغاز می‌گردد . فصول سرد سه یا چهار ماه طول می‌کشد . در اسفند ماه از سرمای هوا رفته‌رفته کاسته می‌شود و در اواخر فروردین هوا با سرعت بیشتری گرم می‌شود و در اوایل خرداد هوا نسبتاً گرم است .اقلیم استان تهران در نواحی کویری و جنوب گرم و خشک، در نواحی پایکوهی سرد و نیمه مرطوب و در نواحی مرتفع سرد همراه با زمستان‌های طولانی است. گرم‌ترین ماه‌های سال در مرداد و شهریور بادمای متوسط ۲۸ تا ۳۰ درجه و سردترین ماه سال دی ماه بادمای یک درجه سانتی گراد گزارش شده‌است. دمای شهر تهران در زمستان معتدل و در تابستان گرم است.

بخش شمال تهران و شمیرانات در تابستان نیز معتدل است. بیشترین بارش سالانه در ماههای‌زمستان روی می‌دهد.

به‌طور خلاصه می‌توان گفت: در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفته‌است. سه عامل جغرافیایی در ساخت کلی اقلیم استان تهران نقش موثری دارند: کویر یا دشت کویر: مناطق خشک مانند دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک استان سمنان که مجاور استان تهران قرار دارند، از عوامل منفی تاثیر گذار بر هوای استان تهران هستند و موجب گرما و خشکی هوا، همراه با گرد و غبار می‌شوند. رشته کوه‌های البرز: این رشته کوه‌ها موجب تعدیل آب و هوا می‌شود. بادهای مرطوب و باران زای غربی: این بادها نقش موثری در تعدیل گرمای سوزان بخش کویری دارند، ولی تاثیر آن را خنثی نمی‌کنند. استان تهران را می‌توان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد: اقلیم ارتفاعات شمالی: بر دامنه جنوبی، بلندی‌های البرز مرکزی در ارتفاع بالای ۳۰۰۰ متر قرار گرفته و آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با زمستان‌های بسیار سرد و طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند و توچال است. اقلیم کوهپایه: این اقلیم در ارتفاع دو تا هزار متری از سطح دریا قرار گرفته و دارای آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیر و زمستان‌هایی به نسبت طولانی است. آب علی، فیروزکوه، دماوند، لواسان، سد امیر کبیر و طالقان در این اقلیم قرار دارند. اقلیم نیمه خشک و خشک : با زمستان‌های کوتاه و تابستان‌های گرم، در ارتفاعات کم تر از ۱۰۰۰ متر واقع شده‌است. هر چه ارتفاع کاهش می‌یابد، خشکی محیط بیشتر می‌شود. ورامین، شهریار و جنوب شهرستان کرج در این اقلیم قرار گرفته‌اند. هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است. تهران در مرز شرایط جوی بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن به موقعیت بری بیشتر از وضعیت اقیانوسی است.

آب و هوای تهران متأثر از کوهستان در شمال و دشت در جنوب است. غیر از شمال تهران که تحت تأثیر کوهستان آب و هوای آن تا حدی معتدل و مرطوب است، آب و هوای بقیه شهر کلا گرم و خشک و در زمستان‌ها اندکی سرد است. مهم‌ترین منبع بارش در این شهر بادهای مرطوب مدیترانه‌ای و اطلسی هستند که از سمت غرب می‌وزند. رشته کوه البرز همجون سدی به نحو موثری از نفوذ بسیاری از توده‌های هوا جلوگیری می‌کند در نتیجه باعث شده‌است که هوای شهر از از یک سو خشک‌تر و از سوی دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد.^[۱]

از نظر فصلی، هوای تهران در زمستان تحت تاثیر سامانه پرفشار شمالی (سیبری) قرار دارد. این تاثیر باعث شده‌است که در این فصل هوا در قسمت‌های مرکزی و جنوبی معتدل و در قسمت‌های شمالی شهر سرد باشد، به طوریکه در این قسمت‌ها دمای هوا در زمستان بارها به زیر صفر می‌رسد. همچنین در این فصل به دلیل پدیده وارونگی هوا میزان آلودگی جوی بالاست. در تابستان‌ها عامل مهم سیستم کم‌فشار حرارتی کویر مرکزی است که سبب می‌شود هوا گرم و خشک باشد. (۱)

نقشه پهنه بندی اقلیم تهران

۴ – ۳ – ۵ – نقشه پهنه بندی اقلیمی تهران

قسمت شمالی تهران که کوهپایه های البرز را شامل می شود دارای اقلیم سرد و قسمت میانی و جنوبی تهران دارای اقلیم نیمه بیابانی می باشد.

۴ – ۳ – ۶ – گروه اقلیمی نیمه بیابانی (تهران)

این منطقه در نقشه پهنه بندی اقلیمی ارائه شده با رنگ زرد نشان داده شده است. در این نقشه آن را اقلیم معتدل نام برده. اما برای تفکی آن از اقلیم معتدل و مرتوب حاشیه خلیج فارس آن را اقلین نیمه بیابانی  نیز می نامند. این گروه مناطق کوهپایه ای کشور به طور کلی اراضی حد فاصل مناطق مرتفع (کوهستانی) و مناطق کویری را در بر می گیرد. به همین دلیل دارای شرایطی نیمه کویری است که عمده ترین ویژگی آن نوسان دمای هوا است.

در اکثر نقاط واقع در این اقلیم ، متوسط حداقل دمای هوای در سردترین ماه سال زیر صفر و متوسط حداکثر آن در گرمترین ماه سال بالاتر از ۳۵ درجه است.

با توجه به نقشه فوق و استقرار دو اقلیم سرد در مناطق شمالی تهران و نیمه بیابانی در مناطق جنوبی، برای طراحی در هر یک ضوابط خاصی ارائه شده است.

۴ – ۳ – ۷ – ضوابط طراحی در اقلیم گرم و نیمه بیابانی

در این مناطق، به دلیل آنکه میزان بارندگی سالانه بخار آب مورد نیاز جهت رطوبت هوا را تامین نمی کند، هوا به طور کلی خشک است. معدل دمای هوای سردترین ماه سال در این مناطق بین ۱۸ و۳- درجه سانتی گراد ومعدل دمای هوا در گرمترین ماه سال بیش از ۱۰ در جه سانتی گراد است. در این مناطق زمستان کوتاه است ولی ممکن است حدود یک ماه یا بیشتر زمین یخ بسته یا پوشیده از برف باشد.

دو اصل کلی برای طراحی اقلیمی در مناطق گرم و خشک عبارت است اند از :

۱- جلو گیری از تاثیر هوای گرم در فضاهای داخلی مجموعه

الف. طراحی مناطق نیمه محافظت شده در خارج بنا

ب. استفاده از پوشش گیاهی برای خنک کردن محوطه

ج. استفاده از گیاهان در کنار دیوارهای خارجی ساختمان

د. استفاده از بام و دیوار دو جداره جهت تهویه در داخل پوسته ساختمان

ه. استفاده از پوسته‌های دو جداره جهت جابجایی حرارت

۲- محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب در مواقع گرم سال

الف. طراحی محوطه

ب. ایجاد سایه برای پنجره‌های رو به آفتاب تابستان

ج. شکل و جهت دادن به بدنه ساختمان به منظور کاهش اثر آفتاب تابستان

د. کاهش انعکاس زمین و سطوح بیرون از پنجره‌های رو به آفتاب تابستان

ه. تأمین سایه برای دیوارهایی که رو به آفتاب تابستانی هستند.

ی. ایجاد سایه برای پنجره‌های رو به آفتاب تابستان

۴ – ۴ – تغییرات اقلیمی بوجود آمده در سالهای اخیر در استان تهران

مطالعه دکتر علیجانی، استاد اقلیم شناسی دانشگاه تربیت معلم که نتایج آن در همایش چالش‌ها و راهبردهای زیست محیطی کلانشهر تهران در مردادماه سال جاری منتشر شد، نشان می‌دهد اقلیم تهران طی دوره ۴۷ ساله گذشته تغییر کرده است. نتایج این پژوهش که با استفاده از آمار ایستگاه هواشناسی مهرآباد در دوره آماری ۱۹۶۱ تا ۲۰۰۵ استفاده شده است، از آن حکایت دارد که اقلیم تهران در این دوره گرم‌تر شده است. براساس این مطالعه، دمای متوسط سالانه تهران ۴/۱۷ درجه سلسیوس بوده است. همچنین نتایج این بررسی نشان می‌دهد شب‌های تهران گرم‌تر شده است و دما در زمستان بیش از دماهای تابستان افزایش داشته است. بررسی بارش طی دوره ۴۵ساله مذبور نشان می‌دهد بارندگی شهر تهران در این دروه تغییر محسوسی نداشته است. اما با توجه به معادله خشکی که برایندی از میزان بارش و دمای هوا است، اقلیم تهران در دوره مورد مطالعه خشک‌تر شده است.

۴ – ۴ – ۱ – تحلیل و پیش‌بینی اثرات تغییر اقلیم بر فضای سبز شهرداری تهران

افزایش درجه حرارت محیط، موجب افزایش تنفس و تعرق گیاهان و بنابراین افزایش تلفات آب آنها و نیاز به آبیاری بیش تر برای حفظ وضعیت بهینه پوشش گیاهی است. گیاهان مختلف نیاز آبی متفاوتی دارد که به گونه گیاهی، سن و وضعیت بستر رشد آنها بستگی دارد. گیاهان علفی، به ویژه چمن، نیاز آبی بالایی دارند و با توجه به آنچه در مورد تغییرات اقلیمی تهران گفته شد، به نظر می‌رسد حفظ فضای سبز موجود در آینده نزدیک به منابع آبی بیشتری نیازمند خواهد بود. از طرف دیگر، گسترش فضای سبز فعلی شهر تهران برای دستیابی به استانداردهای جهانی سرانه فضای سبز شهری موجب افزایش پوشش گیاهی موجود می‌گردد که خود به معنی افزایش نیاز به منابع آب است. با عنایت به اقلیم خشک تهران و محدودیت‌های تامین منابع آب، لازم است راهبردهای مدیریت فضای سبز شهری در تهران به شکلی تغییر کند که با تحولاتی که رخ داده است و روند آن در آینده تشدید خواهد شد، سازگار گردد و اهداف درازمدت مدیریت شهری در طراحی، ایجاد و نگهداشت فضای سبز تامین گردد. بر این اساس، مدیریت پوشش گیاهی، بستر رشد آن و منابع آن باید مورد تجدیدنظر قرار گیرد. راهکارهای گوناگونی برای مواجهه با این شرایط وجود دارد که به اجمال به آنها اشاره می‌شود.

۴ – ۵ – تمهیدات و ضوابط اقلیمی استان تهران

۴ – ۵ – ۱ – فضاهای سبز

۴ – ۵ – ۱ – الف – پوشش گیاهی

با عنایت به مطالب پیش گفته، ضروری است که پوشش گیاهی فضای سبز شهر تهران متناسب با تغییرات اقلیمی گردد که با آن روبرو هستیم. مهم‌ترین راهبرد مدیریتی در این زمینه، بهره گیری از گیاهانی است که مقاوم به اقلیم گرم‌تر و متحمل به کم آبی باشند. در چنین شرایطی، استفاده گسترده از گیاهانی نظیر چمن که گیاهی با نیاز آبی بالا و ناسازگار با شرایط خشک است، توجیه نخواهد داشت. خوشبختانه، تنوع بالای گونه های گیاهی بومی ایران که بسیاری از آنها با شرایط گرم و خشک سازگاری مناسبی دارند، فرصت ارزشمندی را برای جایگزینی گونه های گیاهی جدید با گونه‌هایی فراهم می آورد که قادر به سازگاری با شرایط فعلی نیستند. نکته‌ای که باید در جایگزینی پوشش گیاهی مورد توجه قرار گیرد، تناسب گونه‌های جدید برای کارکردهای فضای سبز شهری است. گیاهانی را می‌توان در فضای سبز شهری استفاده کرد که طراوت و جلوه بصری مناسبی داشته و از پوشش متراکم قابل توجهی نیز برخوردار باشند، چرا که یکی از مهم‌ترین کارکردهای این فضا، علاوه بر سلامت و پالایش اکوسیستم شهری، جنبه‌های زیبایی شناختی آن است. با این حال، بسیاری از گونه‌های محتمل به شرایط گرم و خشک واجد چنین ویژگی‌هایی نیستند. گیاهان مقاوم به شرایط تحت تنش، غالبا ظاهری مات و کدر دارند که دلیل آن، تطابق به شرایط محیط برای افزایش بازتاب نور خورشید (جهت جلوگیری از افزایش دمای گیاه) و کاهش تعرق و از دست دادن آب است. به علاوه، سرعت رشد این گیاهان پایین است و پوشش گیاهی متراکم و انبوهی ایجاد نمی‌کنند. بدین ترتیب، در جایگزینی گونه‌های گیاهی فعلی باید به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های گونه‌های جدید در بروز کارکردهای فضای سبز شهری توجه داشت.

۴ – ۵ – ۱ –ب– خاک و بستر رشد گیاهی

علاوه بر نوع گیاهانی که در فضای سبز شهری استفاده می‌شوند، خاک و بستر رشدی که به کار می‌رود نیز نقش مهمی در مدیریت بهینه پوشش گیاهی دارد. یک بستر رشد مناسب، علاوه بر تامین نیازهای آب و عناصر غذایی گیاه و فراهم کردن شرایط برای رشد و نمو مطلوب گیاهان، قادر خواهد بود تلفات آب را به حداقل کاهش دهد. به طور کلی، تلفات آب یک پوشش گیاهی از دو مسیر عمده است: تعرق گیاه که برای فتوسنتز و تولید فرآورده‌های گیاهی و رشد و نمو آن لازم است و دوم، تبخیر آب از سطح خاک. همان‌گونه در بخش پیشین اشاره شد که کاربرد گونه‌های گیاهی جایگزین قادر است تعرق گیاهی و بنابراین تلفات آب را کاهش دهد و ما را با شرایط تغییر یافته اقلیمی سازگار سازد، ایجاد تغییرات مناسب در بستر رشد فضای سبز شهری قادر خواهد بود با کاهش تبخیر سطحی از خاک، از هدرروی منابع آب جلوگیری کند. یکی از راهکارهای مناسب در این زمینه، افزایش مقدار مواد آلی خاک است. مواد آلی در واقع به شکل اسفنج عمل می‌کنند و آب خاک را در منطقه حضور ریشه گیاهان حفظ می‌نمایند و مانع خروج آن از این منطقه که در اصطلاح آبشویی گفته می‌شود، می‌گردند. استفاده از خاکپوش‌ها (مالچ‌ها) در سطح خاک نیز راهکار دیگری است که تبخیر سطح خاک را، به ویژه در ساعات گرم نیم روز و روز به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد. به این منظور می‌توان از ترکیبات گوناگونی استفاده کرد که ضمن هزینه پائین، کارایی بالایی دارند و از جمله این مواد می‌توان به بقایای گیاهی، خاک اره و پوششهای پلی اتیلنی اشاره کرد.

۴ – ۵ – ۱ –ج– منابع آب و روش‌های آبیاری

مدیریت آب، سومین عامل کلیدی مدیریت فضای سبز شهری در مواجهه با تغییر اقلیم است. در این میان، روشهای مناسب آبیاری که ضمن تامین نیاز آبی پوشش گیاهی، کارایی بالایی نیز داشته باشند، در اولویت قرار دارند. به نظر می‌رسد روش سنتی آبیاری دستی فضای سبز شهری توسط کارگران و یا روش غرقابی رایج، کارایی پایینی داشته و یکی از عوامل مهم هدررفت آب، به ویِژه در ساعات گرم روز باشد. تغییر سامانه‌های آبیاری با استفاده از روش‌ آبیاری قطره‌ای، کارایی آبیاری فضای سبز شهری را به شکل قابل ملاحظه‌ای افزاش می‌دهد. در این روش لوله‌های سامانه آبیاری در زیر سطح خاک قرار می‌گیرد و بدین ترتیب، عملا تبخیر از سطح خاک به صفر نزدیک می‌شود. این روش که در اکثر کلانشهرهای توسعه یافته جهان استفاده می‌شود، کارایی بالایی دارد و با وجودی که هزینه اولیه آن بالا است، اما با توجه به صرفه‌جویی قابل توجهی که در مصرف آب به دنبال دارد، از مزیت اقتصادی و مدیریتی چشمگیری برخوردار است.

علاوه بر ضرورت تغییر سامانه آبیاری، می‌توان از منابع آب جایگزین نیز برای آبیاری فضای سبز شهری استفاده کرد. استفاده از پساب شهری و فاضلاب، یکی از گزینه‌های مورد توجه در چند سال اخیر در کشاورزی و فضای سبز بسیاری از نقاط جهان بوده است. استفاده از این منابع جایگزین، به ویژه در فصولی که دسترسی به منابع آب محدود است، نقش مهم در تامین آب مورد نیاز فضای سبز شهری ایفا می‌کند. البته در این زمینه باید نکات بهداشتی و ایمنی مورد توجه کامل قرار گیرد و زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری از این منابع در اختیار باشد. نخست، سلامت و عدم آلودگی این پساب‌هاو فاضلاب‌ها باید تضمین شود. به همین منظور، لازم است سیستم‌های پایش و کنترل منظمی وجود داشته باشد که میزان عوامل بیماری‌زا، فلزات سنگین و دیگر آلاینده‌های محیطی ایون منابع آبی را کنترل کند و در صورتی که از آستانه‌های مجاز بیش‌تر باشد، نباید از آنها استفاده کرد. چنانچه این منابع دارای آلاینده‌های پیش گفته باشند، علاوه بر تهدیداتی که متوجه سلامت شهروندان می‌شود، منابع خاک نیز آسیب خواهد دید. انباشت تدریجی فلزات سنگین در خاک موجب زوال کیفی خاک در میان مدت و کاهش حاصلخیزی آن می‌شود. یکی از راه‌های جلوگیری از پیامدهای بالقوه کاربرد این منابع آبی نیز استفاده از آبیاری قطره‌ای زیرسطحی است تا خطر احتمالی قرار گرفتن عوامل بیماری‌زا در سطح خاک و در تماس مستقیم با محیط، به حداقل کاهش یابد.

۴ – ۵ – ۲ – ساختمانها

۴ – ۵ – ۲ – الف – جهت استقرار ساختمان

جهت مناسب استقرار ساختمان نقش بسیار مهمی در تأمین بخشی از نیازهای حرارتی فضاهای داخلی به طور طبیعی ایفا می کند.

در این اقلیم بهتر است ساختمان در جهت دریافت حداکثر انرژی خورشیدی در ماههای سرد و همچنین در جهتی که نمای آن در حوزه بی اثر یا نیمه موثر بادهای سرد زمستانی باشد مستقر گردد.

از نظر دریافت انرژی خورشیدی در طول سال جهت های جنوب تا ۳۰ درجه شرقی مناسب ترین و جهت ۱۵ تا ۶۰ درجه غربی مناسب ترین جهت محسوب می شوند.

۴ – ۵ – ۲ – ب – کروکی روش های طراحی اقلیمی

به طور کلی محور اصلی بنا باید در جهت غالب باد عمود باشد البته پلان می تواند حول این محور حدود ۲۰ درجه الی ۳۰ درجه بچرخد.

استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی زیاد جهت ذخیره حرارت خورشید.

درختان همیشه سبز در قسمت غرب و شمال غرب اغلب می توانند مانعی در مقابل باد زمستان باشند سایر رستنی ها و نرده ها و دیوارها می توانند نقش بادشکن داشته باشند.

در سمت غرب خانه از گیاهان زیاد بوته ها و پرچین ها استفاده می شود تا مانعی در مقابل آفتاب بعدازظهر باشد.

استفاده از تابش بند افقی – تابش و نور قابل کنترل.

۴ – ۵ – ۲ – ج – بهترین جهت قرارگیری ساختمان درتهران

در مناطق گرم و خشک باید میزان تهویه طبیعی در روز رابه حداقل ممکن رساند چون در اثر ورود هوای گرم خارج به داخل ، دمای هوا و سطوح داخلی نیز افزایش می یابد ، به خصوص در طول روز که سرعت باد زیاد و در نتیجه میزان تهویه طبیعی نیز زیادتر است ، تغییرات دمای هوای داخلی در سطحی نزدیک به دمای خارج تغییر می نماید ، ازطرف دیگر ، چون رطوبت هوای اینگونه مناطق کم است ، حتی با جریان هوایی با سرعت کم امکان سرد شدن بدن از طریق تبخیر عرق بدن وجود داشته و در نتیجه احتیاج به سرعت زیاد هوا برای خنک سازی از راه تبخیر لازم نمی باشد . سرعت هوا برای ایجاد چنین وضعیتی می تواند ۱۵ سانتیمتر در ثانیه باشد و این سرعتی است که در نتیجه اختلاف دمای سطوح و همچنین درنتیجه نفوذ هوای خارج به داخل از طریق درز پنجره ها ، در هوای اتاق به وجود می اید و بدین ترتیب نیازی به باز بودن پنجره ها نخواهد بود . در عصر و شب به دلیل پایین بودن دمای هوای خارج نسبت به دمای هوا و سطوح داخلی ، تهویه طبیعی امکان سریع خنک شدن هوای داخلی را به وجود می آورد .

نیاز به کوران در عصرو شب ، وجود پنجره های بازشو را ضروری می سازد .اما باید به این نکته توجه داشت که راندمان تهویه با اندازه پنجره ها متناسب نیست . با هماهنگ ساختن محل ، شکل و نحوه بازشدن پنجره ها ، اندازه آنها را می توان به قدری کوچک انتخاب نمود که حرارت کسب شده از طریق آنها به حداقل رسانده و در عین حال امکان تهویه به طور مفید را به وجود آورد البته باید به مشکل ورود گردوغبار به داخل ساختمان توجه داشت.

۴ – ۵ – ۲ – د – تعیین سطوح شیشه و تعیین سطوح نور گیری فضاهای داخلی

نور طبیعی : نور آفتاب و روشنایی طبیعی در یک واحد مسکونی اثر مستقیم در سلامت و بهداشت ساکنان آن دارد . استفاده از نور طبیعی در مسکن بهداشتی از اهمیت بسزایی برخوردار است چرا که میکروب کشی ، تامین ویتامینD  در بدن و مبارزه با برخی بیماری ها از خواص مهم نور خورشید محسوب می شوند . بنابراین با توجه به اهمیت نور خورشید در سلامتی انسان باید در تامین نور طبیعی کافی مسکن به خصوص اتاقها سعی گردد.

جهت تامین نور طبیعی در منازل مسکونی منطقه باید اندازه پنجره ها متناسب با سطح کف اتاق باشد . به صورتی که سطح نوردهی پنجره بایستی حداقل ۱۵ تا ۲۰ درصد سطح کف اتاق باشد . لازم به یادآوری است که دریک مسکن با اینکه نصب پنجره کافی و تامین نور طبیعی تا حد مطلوب لازم و ضروری است ، سطح پنجره ها نباید از حد معینی تجاوز کند زیرا در اینصورت مشکلات دیگری از نقطه نظر گرم کردن اتاق در زمستان و خنک نگهداشتن آن در تابستان به وجود خواهد آورد .

مقدار نور ورودی به طور کلی به ابعاد پنجره یا پنجره ها در ارتباط با مساحت اتاق مورد نظر و عمق نفوذی نور درداخل به مساحت پنجره و ارتفاع بالا سر پنجره از سطح کف بستگی دارد . تجربه و مشاهده نشان می دهد که مقدار نور اتاقها با مساحت شیشه ی پنجره ها در ارتباط با مساحت کف متناسب است و این مسئله را محاسبات نیز تایید می کنند . ضریب متوسط نور طبیعی روز در اتاقها دارای روشنایی جانبی تقریباً معادل یک پنجم نسبت درصدی شیشه به مساحت کف اتاق است.

پنجره هایی که در امتداد یک ضلع طولی اتاق بدون مانع قرار گرفته اند و انعکاس سطح اتاق ۴۰٪ است چنانچه مساحت شیشه ها یک پنجم یا ۲۰٪ مساحت کف می باشد . ضریب متوسط نور طبیعی ۴ و حداقل نصف این مقدار خواهد بود . بر عکس برای دستیابی به ضریب نور طبیعی متوسط ۶ در اتاقی به مساحت ۱۲متر مربع مساحت شیشه کاری مورد نیاز تقریباً برابر نصف یا  ۵×۱۲/۱۰۰×۶ این محاسبه متوسط کل معمولاً برای مکانهای عمومی مانند اتاقهای نشیمن کافی نیست و از آن می توان به عنوان پایه ای جهت تعیین مساحت پنجره ها متناسب با مساحت کف اتاق استفاده کرد.

جدول ۴ –  ۲ – حداقل ضرایب نور طبیعی پیشنهادی برای اتاقهایی با روشنایی جانبی

۴ – ۵ – ۲ –و– اندازه پنجره ها

اگر نور روز به عنوان عامل بسیار مهمی به شمار آید که باید به داخل اتاق اضافه شود ، پنجره ها نیز به عنوان وسایل ضروری در نظر گرفته خواهند شد .

هر فضای کار نیازمند پنجره ای است که به محیط بیرون مشرف باشد . فضای پنجره که نور را عبور می دهد باید حداقل یک بیستم از مساحت کف را در فضای کار داشته باشد . پهنای کلی تمام پنجره ها باید به یک دهم از پهنای تمام دیوارها برسد ، به عنوان مثال:

برای اتاق های کاری که ۵/۳ متریا بیشتر ارتفاع دارند،نور انتقالی از سطح پنجره ها باید حداقل ۳۰% از سطح دیوارهای بیرونی باشد ، به عنوان مثال B×A 0.3

گروه مهندسین ایران معماری با مدیریت آرشیتکت آرتورامید آذری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر: ۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

اصول معماری سبز

بطور کلی فرآیند سبز اینگونه مطرح می شود که تمامی موضوعات به یکدیگر وابسته بوده و در هر تصمیم گیری باید تمامی جنبه های آن مورد بررسی قرار گیرد و بدین ترتیب،ایده بررسی اصول بصورت مجزا با آن در تضاد قرار می گیرد . در مجموع اصول گوناگونی در ایجاد هر نوع سازه مطرح است که نقاط مشترک فراوانی را برای بحث دارامی باشند،

اصل اول : حفاظت از انرژی

هر ساختمان باید به گونه ای طراحی و ساخته شود که نیاز آن به سوخت فسیلی به حداقل ممکن برسد
ورت پذیرفتن این اصل در عصرهای گذشته بدون هیچ شک و تردیدی با توجه به نحوه ساخت و سازها غیر قابل انکار می باشد و شاید تنها به سب بتنوع بسیار زیاد مصالح و فن آوری های جدید در دوران معاصر چنین اصلی در ساختمان ها به دست فراموشی سپرده شده است و این بار با استفاده از مصالح گوناگون ویا با ترکیب های مختلفی از آنها، ساختمان ها، محیط را با توجه به نیاز های کاربران تغییر میدهند .

اشاره به نظریه مجتمع زیستی نیز خالی از لطف نمی باشد، که از فراهم آوردن سر پناهی برای درامان ماندن در برابر سرما و یا ایجاد فضایی خنک برای سکونت افراد سرچشمه می گیرد ،به این دلیل و همچنین وجودعوامل دیگرمردمان ساختمانهای خود

را به خاطر مزایای متقابل فراوان در کنار یکدیگر بنا می کردند ساختمان هایی که در تعامل با اقلیم محلی و در تلاش برای کاهش وابستگی به سوخت فسیلی ساخته می شوند ، نسبت به آپارتمانهای عادی امروزی ، حامل تجربیاتی منفرد و مجزا بوده و در نتیجه ، به عنوان تلاشهای نیمه کاره برای خلـق مــعـــماری سبــز مطــرح می شوند.بسیاری از این تجربیات نیز بیشتر حاصل کار و تلاش انفرادی بوده؛ و بنابراین روشن است به عنوان اصلی پایدار در طراحی ها و ساخت و سازهای جامعه امروز لحاظ نمی گردد.
اصل دوم : کار با اقلیم

ساختمان ها باید به گونه ای طراحی شوند که قادر به استفاده از اقلیم و منابع انرژی محلی باشند .

شکل و نحوه استقرار ساختمان و محل قرار گیری فضاهای داخلی آن می توانند به گــونــه ای باشد که موجب ارتقاع سطح آسایش درون ساختمان گردد و در عین حال از طریق عایق بندی صحیح سازه ، موجبات کاهش مصرف سوخت فسیلی پدید آید. این دو فرآیند مذکور ناگزیر دارای هم پوشانیو نقاط مشترک فراوان می باشند .

پیش از گسترش همه جانبه مصرف سوخت فسیلی ، چوب منبع اصلی انرژی به حساب می آمد که هنوز هم حدود ۱۵ درصد از انرژی امروز را نیز تأمینمی کند. هنگامی که چوب کمیاب و نایاب شد برای بسیاری از مردم امری طبیعی بود که در راستای کاهش نیاز به چوب ، برای تولید گرما از گرمای خورشید کمک بگیرند . شهرهای یونانی همچون «پیرنه» مکان شهر را به گونه ای تغییر دادند که از ورود سیل به شهر جلوگیری شود ، و شبکه ای مستطیل شکل با خیابانهای شرقی ـ غربی را احداث نمودند که به ساختمان ها اجازه جهت گیری به سمت جنوب و استفاده از نور مطلوب خورشید را می داد.
سنت طراحی با توجه به اقـلـیـم بـرای ایجاد آسایش درون ساختمان به قوانین گرمایش محدود نمی شد بلکه در بسیاری از اقـلـیــم ها معماران ملزم به طـراحـی فـضایی خنک برای پدید آوردن شرایطی مطلوب در داخل ساختمان بود . راه حل معــمول درعـصـر حاضر ، یعنی استفاده از سیستم های تهویه مطبوع هوا ، تنها فرآیندی ناکار آمد در تقابل با اقلیم به شمار می رود و در عین حال همراه با مصرف زیاد انرژی می باشد ، که حتی به هنگام ارزانی و فراوانی انرژی به دلیل آلودگی حاصل از آن امری اشتباه بشمار می آید
اصول سوم : کاهش استفاده از منابع جدید

هر ساختمان باید به گونه ای طراحی شود که استفاده از منابع جدید را به حداقل برساند و در پایان عمر مفید خود ، منبعی برای ایجاد سازه های دیگر بوجود بیاورد .

گر چه جهت گیری این اصل ، همچون سایر اصول اشاره شده به سوی ساختمانهای جدید است ، ولی باید یادآور شد که اغلب منابع موجود در جهان در محیط مصنوع فعلی بکارگرفته شده اند و ترمیم و ارتقاء وضعیت ساختمانهای فعلی برای کاهش اثرات زیست محیطی ، امری است که از اهمیتی برابر با خلق سازه های جدید برخوردار است .

در اغلب مواردی که دسترسی به منابع جدید به حداقل می رسد روش هایی کشف می شوند که با آن ها می توان ساختمان هایی که برای یک منظور ساخته شده اند برای مقاصد دیگر استفاده شوند، با این حال بعضی تغییرات ضروری می توانند باعث تغییر شکل اصلی سازه یا ساختمان شود. این موضوع برای کسانی که علاقمند به حفاظت و نگهداری دائمی از ساختمان ها هستند یک فاجعه به حساب می آید و این سوال در ذهن نقش می بندد که آیا یک ساختمان به این علت که زمانی دارای کاربری ارزشمندی بوده است باید همواره بدون تغییر باقی بماند یا باید برای حفظ بازدهی و کارایی تغییرات الزامی را در آن انجام داد؟ یک فرآیند سبز ممکن است در بررسی این موضوع قضاوت را تنها براساس منابع موجود ممکن بداند. اگر منابع مورد نیاز برای تغییر یک ساختمان کمتر از منابع مورد نیاز برای تخریب و بازسازی آن باشد باید از این تغییرات استقبال نمود. با این وجود این موضوع باعث عدم احترام و بزرگداشت اهمیت تاریخی سازه نمی شود. به علاوه ممکن است این سازه ها دارای ارزش دیگری نیزباشند که توجه به آن ها الزامی است. این مشکلات در تغییر ساختمان های موجود به منظور آماده ساختن آن ها برای هماهنگی با نیازهای جدید بخصوص در مورد بهبود وضعیت ساختمان از لحاظ عملکرد و کارایی که ممکن است به تغییر ظاهر آن منجر شود با تناقض و تضادهای بیشتری آشکار می شود. تغییر در بعضی از ساختمان های قدیمی برای کاربردی های جدید می تواند هزینه ها و مشکلات خاصی را با خود همراه داشته باشد. با این حال مزایای حاصل از استفاده مجدد از این ساختمان های بزرگ در کنار یکدیگر و درون یک محیط شهری می تواند بر این مشکلات و هزینه ها غلبه نماید. نوسازی ساختمان ها ی موجود در شهرهای بزرگ و کوچک همچنین می تواند موجب حفاظت از منابع مورد استفاده جهت تخریب و بازسازی ساختمان و بدین ترتیب جلوگیری از تخریب جامعه شود.

اصل چهارم : احترام به کاربران

معماری سبز به تمامی افرادی که از ساختمان استفاده می کنند احترام می گذارد.

به نظر می رسد که این اصل ارتباط اندکی با آلودگی ناشی از تغییرات اقلیم جهانی و تخریب لایه ازن داشته باشد . اما فرآیند سبز از معماری که شامل احترام برای تمامی منابع مشترک در ساخت یک ساختمان کامل هستند انسان را از این مجموعه خارج نمی نماید. تمام ساختمان ها توسط انسان ها ساخته می شوند اما در بعضی از سازه ها حقیقت حضور انسان محترم شمرده می شود، در حالی که در برخی دیگر تلاش برای رد ابعاد انسانی در فرآیند ساخت مشاهده می شود

احترام بیشتر به نیازهای انسانی و نیروی کار، می تواند در دو مسیر مجزا مورد تجربه قرار گیرد. برای یک ساختمان ساز حرفه ای توجه به این نکـته ضرورت دارد که ایمنی و سلامت مصالح و فرآیند های شکل دهنده ساختمان به همان میزان که برای کارگران و یا استفاده کنندگان آنمهم است برای کل جامعه بشری نیز از اهـمـیت بـســزایی بـرخوردار می باشد. معماران به تدریج از وجود سم های مختلف در سایت های ساختمانی آگاه شده اند و به تازگی استفاده از مواد عایـق دارای انواع CFC و یا استفاده از سایر مصالح خطرناک در ساختمان ممنوع شده است.

این نوع ارتباط با سایت در سکونتگاههای سنتی اعراب بادیه نشین دیده می شود؛ سبکی و آرامش موجود در میان آن ها در لمس زمین فقط در جابجایی خانه ایشان نهفته نبود، بلکه شامل مصالح مورد استفاده ایشان و دارایی هایی که با خود حمل می کردند نیز می گردید.
شکل دیگر مشارکت انسانی که نیازمند توجه است، اشتراک و دخالت مثبت کاربران در فرآیند طراحی و ساخت است، که چنانچه به طور موثر بکار گرفته نشود یک منبع کارا و مفید به هدر رفته است. تعداد زیادی از ساختمان ها از این انرژی بهره برده اند و نتایج حاصل از آن نیز موجبرضایت در خلـق ساختمان های بزرگ شده است.

هر ساختمان باید زمین را به گونه ای آرام و سبک لمس کند.

معمار استرالیایی گلن مورکات این جمله عجیب را بیان می کند که: ساختمان باید زمین را به گونه ای آرام و سبک لمس کند. این گفته یک ویژگی از تعامل میان ساختمان و سایت آن را در خود دارد که برای فرآیند سبز امری ضروری است
اصل ششم: کل گرایی

تمامی اصول سبز، نیازمند مشارکت در روندی کل گرا برای ساخت محیط مصنوع هستند

یافتن ساختمان هایی که تمام اصول معماری سبز را خود داشته باشند کار ساده ای نیست. چرا که معماری سبز هنوز بطور کامل شناخته نشده است. یک معماری سبز باید بیش از یک ساختمان منفرد قطعه خود را شامل شود و باید شامل یک شکل پایدار از محیط شهری باشد. شهر، موجودی فراتر از مجموعه ساختمان هاست؛ در حقیقت آن را می توان بصورت مجموعه ای از سامانه های در حال تعامل دید – سامانه هایی برای زیستن و تفریح – که بصورت شکل های ساخته شده دارای کالبد می باشند و با نگاهـی دقـیـق بـه ایـن سامانه ها اســت کـــه مـی تـوانیـــم چهــــره شهـــر آیــنده را تـرسـیـم نـمایـیـم .بام ها به منظور حفاظت ساختمان در برابر باران و برف و نگهداری لوازم مکانیکی طراحی شده‌اند. بام‌ها ساختمان را از هدر روی گرما و خیس شدن محافظت می کنند….

بامهای تخت معمولا فاقد ملاحظات زیبایی شناسانه معماری بوده و بنابراین نمی توانند در اغنای ارزش زیبایی و معماری ساختمان ایفاگر نقشی باشند و در مقابل، می توانند نمایانگر گستره ای از امکانات بالقوه طراحی در زمینه منظرسازی باشند و بجز آن، سطوح زمخت و خشنی به چهره شهر، یا محدوده ساختمان می بخشند و نیازمند سیستم دفع آب باران نیز هستند.

به هر تقدیر و سوای اینکه فلسفه چنین طرحی از کجا ناشی شده، سیستم بام سبز زمانی بوجود آمد که طرح یک فضای سبز برروی سازه بام اجرا گردید. بام سبز در واقع بامی است که بر روی سطح آن گیاهان رشد می‌کنند. تنوع گیاهی چنین ساختاری می‌تواند از بام پوشیده از چمن مصنوعی تا باغ بامی باشد که با گیاهان مورد استفاده در طراحی منظر پوشیده شده است. سبزپوش کردن بام نیازمند گیاهانی است که بدقت انتخاب شده‌اند تا در برابر محیط خشن و بی‌روح محیط پشت‌بام در شرایط کم/بی آبی، عوامل اقلیمی، یخ‌زدگی، نسیم دریا و خشکی و غیره مقاومت کنند.نوع گیاهان انتخابی بسته به نوع آب و هوا و شرایط اقلیمی مختلف، متفاوت است. بام سبز یا باغ پشت بام، اوج تلفیق اجرا با محیط است. دتایل های اجرایی چنین بامی تفاوت چندانی با بام های معمول نداشته و شامل عایق رطوبتی/حرارتی، پوشش ضد آب، ماسه و درزپوش می باشند و در کنارآن شامل مصالح و عناصری هستند که بتوانند عمل نگهداری/زهکشی رطوبت و اسباب نگهداری گیاهان (مطابق استاندارد) را در ساختمان سازی فراهم آورند ،به دلایل متعدد، نماهای سبز از محدودیتهای ساختاری کمتری نسبت به بامهای سبز برخوردار بوده و در مقابل، تنوع گیاهی کمتری دارند.

استفاده از پوشش سبز در بام/نمای ساختمان در اکثر کشورهای اروپایی و ایالات آمریکا رشد چشمگیری داشته که دلایل عمده آن علاوه از مبحث زیبایی شناسی معمارانه، پاسخگویی به عواملی همچون عایق سازی (حرارتی، رطوبتی و صوتی) طبیعی ساختمان، استفاده از فضای مرده بام در جهت خلق فضای دلپذیر و خلق سطوح چشم نواز در نما، تلفیق ساختار مصنوع با طبیعت، کمک به کاهش آلودگی‌های جوی و افزایش نسبت اکسیژن هوا و غیره می باشد. از طرفی طراحیساختمان با بام سبز منجر به افزایش پایداری و مدیریت صحیح بارانهای سیل آسا و آب باران می گردد.در این میان ضوابط مختلفی برای این سیستم در حال بررسی بوده و ساخت انواع باغ بام ها نیازمند تصمیمات برنامه ریزی شده است که برای حصول نتیجه مدنظر، نیازمند داشتن آگاهی و اطلاع از نحوه استفاده از آن است. بام های سبز قابلیت نگهداری و کنترل وزن خاک، باران و برف، مسیر تعبیه شده پیاده و دیگر موارد را فراتر از سیستم مهندسی بام دارد. معمولا کارخانه های سازنده دو مشخصه را برای باغ بام ها در نظر می گیرند که عبارتند از بام های متراکم و فشرده، و بام های گسترده و وسیع. بکارگیری هریک از این مشخصه ها به تعریف نوع استفاده ازباغ بام، تنوع گیاهی مدنظر و میزان هزینه مدنظر برای ساخت و نگهداری آن بستگی دارد.

ومنابع اینترنتی :
www.usgbc.org

www.aia.org.cote

گروه مهندسین ایران معماری با مدیریت آرشیتکت آرتورامید آذری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر: ۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

ساختمان مرکزی AT&T در نیویورک که یکی از مشهورترین کارهای مکتب پست مدرن است، با نمای سنگی و مشخصه عمده اش، سقف سنتوری شکسته، بواقع گفتمان معماری معاصر را، با همان میزان تاثیرگذاری که سبک بین المللی ۵۰ سال قبل داشت، تغییر داد. در این طرح، کاربرد خشن و خودنمایانه مصالحی که واقعیت های کارکردی یا ساختاری ساختمان را منعکس نمی کرد و نیز ترکیب عناصر طراحی صرفا به خاطر ارزش زیبایی شناسی شان، عملی بر خلاف انگاره ها و اصول سبک بین المللی بود.

عکس ساختمان AT&T

ساختمان AT&T که در حال حاضر متعلق به شرکت سونی است، نقطه عطفی در معماری معاصر محسوب می شود، چرا که نخستین ساختمان مهم ساخته شده بود که کاربرد سبک های تاریخی را، گرایش طراحی رایج در طول تاریخ که در دوران اقتدار سبک بین المللی به شدت مهجور مانده بود و توسط اهالی حرفه به سخره گرفته می شد، احیا کرد. این ساختمان اگرچه مباحث بسیاری را برانگیخت، اما موجبات رهایی معماران از سختگیری های مدرنیسم را فراهم آورد و سایر معماران نیز جرات پیدا کردند تا سبک های جدیدی را مورد تجربه و آزمایش قرار دهند. این اثر در کارنامه معمار فقید (فیلیپ جانسون) هرگز فراموش نخواهد شد….

پست مدنیسم پیکره پیچیده و در هم تنیده و متنوعی از اندیشه ها ، آرا و نظریاتی است که در اواخر دهه ۱۹۶۰ م . سر برآورد و بعدا اندیشه های دیکانستراکشن Deconstruction   و مکاتب فکری غرب از جمله فمینیسم و پسا استعمارگرایی و غیره جز واژه پست مدرن فلسفی مطرح شدند .

پست مدرنیسم در سراسر اروپا و ایالات متحده به ویژه در محافل آکادمیک و در میان دانشگاهیان ، معماران ، هنرمندان و حتی مجریان برنامه ها و تبلیغات و رسانه های گروهی و مطبوعات اشاعه و گسترش یافت . واژه پست مدرن گفتمان های فراوان و متعددی را در پی داشته است ، روندی که همچنان ادامه دارد .

هابرماس معتقد است که ، کاربرد ” پسا” بیشتر تداوم جریانی را ثابت می کند ، نه پایانش را ، همانطور که مقصود جامعه شناسان از واژه پسا صنعتی را نشان می دهد و نه پایانش را .

در تفکر پست مدرن تاکید بر وجه محلی یا بومی در مقابل قطب بندی جهانی و فردی ، عینی و ذهنی پیشی می گیرد و بر اساس همین دیدگاه است که بر بازی زبانی نامتجانس و ناهمگن ، امور نامتوافق ، بی ثباتی ها و ناپایداری ها ، گسست ها و تضادها تاکید دارد . تفکر پست مدرن هر گفتگو را به جای آنکه مکالمه یا دیالوگی بین دو شریک بداند ، آنرا نوعی بازی و رویارویی بین دو رقیب می داند . در این تفکر اجتماع همگانی و جهانی به هیچ وجه یک آرمان با ایده آل محسوب نمی شود  تلاش مداوم هستند این است که ” بس کنید دیگر ، بگذارید همینطور بماند .” یا ” دست از معنی سازی بردارید . “
در تفکر پست مدرن هنر صرفا یک تجربه زیبا شناختی نیست ، بلکه روش شناخت جهان است .
ویژگی شاخص هنر پست مدرن تاکید بر کلیشه ، تقلید هزل آمیز از سبک های مختلف و اختلاط و امتزاج رنگ های مختلف ( کولاژ Collage ) است . هنر در دنیای پست مدرن نه تعلق به چارچوب ارجاعی و معیار داوری خاصی است و نه به پروژه یا اتوپیای خاصی تعلق دارد . ایهاب حسن نظریه پرداز پست مدرن با ترسیم و ارائه جدولی از تمایزات بین دو جنبش مدرنیسم و پست مدرنیسم به طراحی و نقشه پردازی درباره معدوده ها و مرزهای اندیشه پست مدرن اقدام کرده است

جدول تمایز مدرنیسم و پست مدرنیسم از دیدگاه ایهاب حسن

مدرنیسم                                                                                                                           پست مدرنیسم

صورت ( صورت ربطی ، صورت بارز ) … …………………………… ضد صورت ( صورت فعلی ، صورت بسته
هدف          ………………………………………………………………………………………    بازی

طرح ( نقشه )        ……………………………………………………………………   شانس ( تصادف )

سلسله مراتب      ………………………………………………………………….  فرآیند / اجرا / رخداد

حضور         ……………………………………………………………………………………….   غیاب

تمرکز              ……………………………………………………………………………….    پراکندگی

ژانر / مرز        ……………………………………………………………………………   متن / بین متن

ریشه / عمق         ……………………………………………………….   ریشه کاذب / ( ریزوم ) / سطح

طراحان پست مدرن بر این عقیده هستند که به راحتی می توان تاریخ را دور زد و تاریخ معماری را به شیوه هایی اصیل ، تازه و بدیع مجددا به هم پیوند بزنند . آنان عموما جنبش های خود را در راستای حرکت های جدایی طلب و فرقه گرایانه سوق دادند و از جنبش های وسیع و گسترده حقوق مدنی و پیوند های انسانی ، که می توانستند موجب رشد ، ارتقا و استعلای محدوده ها و عرصه فعالیت های گروهی گردند ، دوری می جستند .پست مدرنهای  فرانسوی این نوع نگرش به جهان را به مثابه کشفی چشمگیر و کلیدی برای آزادی و سعادت در دنیای جدید پلورالیستی و چند خدایی ارائه می کنند .
همانگونه که قبلا متذکر شدیم اندیشه پست مدرنیسم سمت و سو و جهتگیری واحدی ندارد . بلکه در جهان متعددی سیر می کند ، مضامین آن چندان با هم سازگار نیستند بلکه در اکثر موارد دچار تناقض ها و ابهام های آشکاری هستند .
یکی از اساسی ترین مضامین مبحث پست مدرن حول واقعیت یا فقدان واقعیت یا چندگانگی واقعیت می چرخد. هیچ انگاری مفهومی نیچه ای است که با معنای سیال و بی ثبات از واقعیت رابطه ی تنگاتنگی دارد . شعار ” مرگ خدا ” ی نیچه به این معنی است که دیگر نمی توانیم به هیچ چیز یقین داشته باشیم . اخلاق دروغ است و حقیقت افسانه .
از مهمترین مضامین پست مدرنیته می توان به موارد زیر اشاره کرد :

۱- تردید در این باره که هرگونه حقیقت انسانی ، بازنمایی عینی و ساده ای از واقعیت است .
۲- توجه و تاکید بر نحوه کاربرد زبان از سوی جوامع برای ساختن واقعیات مورد نظر خود ، اینکه جوامع چگونه از زبان برای ایجاد واقعیات استفاده می کنند .

۳- ترجیح دادن یا اولویت قائل شدن برای بومی ( محلی ) ، عینی و اخص در برابر ، جهانی ، انتزاعی و اعم.
۴- تجدید علاقه یا توجه دوباره به روایت داستان و داستان سرایی .
۵- پذیرش این نکته که توصیف های متعدد و متفاوت از واقعیت را همواره نمی توان به شیوه ای قطعی و نهایی ، یعنی عینی و غیر انسانی ، در برابر یا علیه یکدیگر به کار رفت .
۶- تمایل به پذیرش و قبول چیزها آنگونه که در سطح و ظواهر قرار دارند ، به جای جستجو ( به سبک فروید یا مارکس ) برای یافتن معانی ژرف تر .

اکثر این مضامین با هم جور بوده و مناسب هم به نظر می رسند ولی معذلک ، وضعیت پست مدرن از نوعی تنش یا آشفتگی خاصی برخوردار است ، از یک سو تمایل به سمت تجزیه ، پراکندگی و افتراق و از سوی دیگر جستجو برای یافتن چارچوب های وسیع تری برای معانی است .

معماری پست مدرن واکنشی است علیه چیزی که فردریش استوواسر ( فرتیس هاندرت واسر F. Stowasser- Fritz  Hunderwasser ) نقاش معاصر اتریشی آن را ” استبداد خطوط مستقیم ” خوانده است .
در معماری جدید تاکید بر خطوط منحنی ، تاکید بر امور غیر قابل پیش بینی ، بر تزئین و تقلید هزل آمیز و بر زیبایی غیر کارکردی استوار است . سطوح شفاف و آینه وار و هزارتوهای پیچاپیچ ، عناصر عمده ای در معماری پست مدرن به شمار می روند .

در سمت دیگر جریان معمار لاس وگاس به چشم می خورد که در فراگیری از اغراق آمیزترین تعابیر معماری معاصر ، راه افراط را در پیش می گیرد که تفصیل آن را می توان در کتاب ” آموختن ( فراگیری ) از لاس  و گاس ( Learning From Las Vegas  ) اثر رابرت ونتوری دید . در این سبک معماری به آمیزه متنوعی از سبک های مختلف بر می خوریم . نمونه بارز آن ساختمان موسوم به قصر سزارها ( Caesara Palace  ) با مجسمه ها و تندیس های قدیمی و نگهبانان پارکینگ و پیشخدمت هایی که به سبک لژیونرهای روم باستان لباس پوشیده اند ، است . در اینجا سیطره و سلطه تابلوهای متعدد نئون های رنگی پرزرق و برق که چشم هر مشتری را مفتون و محسور خود می سازد بر نماهای کمتر دیدنی و نه چندان تماشایی میزهای قمار و دستگاهای خودکار فروش اغذیه و نوشیدنی ، به وضوح مشهود و ملموس است .
عطف به تاریخ ، التقاط در سبک و شیوه های بیان معماری ، رجوع به اقلیم (منطقه گرایی ، تحت تاثیر نیاز ارتباط معماری با محیط و به ویژه اقلیم ) ، آزادی حس ترکیب ، عدول از مناطق عقلانی رنگ ، نشانه های شخصی یا اجتماعی و بهره گیری از تمثیلهای دور و نزدیک و به طور کلی دستاورد پست مدرنیسم ، تازگی و تنوع در شیوه های بیان معماری است .
نظریه پردازان پست مدرنیسم آلدوروسی و پائولوپورتوگزی در ایتالیا هستند .

پست مدرنیسم دوباره به رسمیت شناختن حضور ، دنیا دوستی ، خلاقیت و تنوع است و البته معنویت عینیت یافته که یک جهت گیری کیهانی است بر اساس علم معاصر .

جنکز پست مدرن را به مثابه دو عنوانگی ، یعنی نخبه و عامه پسند و جفت شدن این متضادها : سازگار و شورشی و نیز نو و کهنه ، دانسته است . به قول او هنر پست مدرن متاثر از شبکه جهانی است و حساسیت همراه با آن ، کنایه ای و جهانی و علنی شدن است .

پست مدرن را باید بر اساس پارادوکس آینده ( Post   ) و پیشین ( Mode   ) درک کرد .
Late Modern , Post Modern  هر دو سنت از حدود ۱۹۶۰ شروع شدند و هر دو به افول مدرنیسم واکنش نشان دادند .

دوره پست مدرن زمان انتخاب های مداوم است . دوره ای که هیچ روش تثبیت شده ای را نمی توان بی خود آگاهی و کنایه دنبال کرد ، تمامی سنت ها به نوعی اعتبار دارند .

پست مدرن اصولا تلفیق گزینشی هر سنت با سیاق پیش از خود می باشد ، هم ادامه مدرنیسم است و هم فراتر از آن رفتن . بهترین کارهای پست مدرنیسم ویژگی ابهام و کنایه را دارا می باشند و انتخاب نامحدود ، کشمکش و گسستگی سنتها را به تصویر می کشند ، زیرا این چند گانگی آشکارا بر کثرت گرایی ما غالب است .
پست مدرنیسم را دوگانگی متناقض نما یا ابهامی است که نام دو رگه اش به معنی ادامه مدرنیسم و فراتر از آن رفتن می باشد و متاثر از دهکده جهانی است و حس همراه با آن کنایه شهروندی جهانی شدن را در خود دارد . پست  ” Post ” بودن به معنی ” برتر بودن ” است .

چارلز مور دو کتاب در مورد پست مدرن به نامهای : The Place Of House  جایگاه خانه در سال ۱۹۷۶ و کتاب  Body . Memory & Architecture  بدن ، خاطره و معماری را در سال ۱۹۷۷ نوشت.
در مورد پست مدرن

۱- تنوع مجموعه عناصر از نظر فرم ، اکلکتیسیسم .

۲- جستجوی یک سنتز برای حل مسائل واقعی که تمام توقعات و مشخصه های زمان را در برداشته باشد .

۳- کوچکترین معیار متدولوژیک ، پیروی از مسائل واقعی و انتخاب روشی که از تفکر و حوصله حاصل می شود .

طرح موزه ملی لندن ۱۹۸۰: رابرت ونتوری به همراه همسرش این مرکز را طراحی کردند . ساختمان ۳ نما دارد . طراحی نمای ساختمان با خصوصیات محله است :

۱ –  یک نمای سنتی که سمت یک موزه تاریخی قرار دارد .

۲- یک نمای مدرن که سمت خیابان و ساختمانهای مدرن قرار دارد .

۳ – نمای داخل کوچه که همگون با بافت محلی است . رابرت ونتوری معمارآمریکائی از شاگردان سارنین Saarinen و لوئی کان Khan بود و در دفتر آنها کار می کرد . در سال ۱۹۶۶ کتابی به نام ” پیچیدگی و تضاد در معماری “

Complexity & Contradiction In Architecture را به رشته تحریر در آورد .
در این کتاب رابرت ونتوری اصول اندیشه ها و جهان بینی معماری مدرن را زیر سوال برد . او در این کتاب خواستار توجه به خصوصیات انسانی و توجه به معماری انسانی مدار شد . عمده نقد ونتوری در این کتاب متوجه میس وندروهه بود . در مقابل      ”  Less Is Bore ” ,” Less Is More “، به معنی کم خسته کننده است ، رامطرح می کند . او عقیده داشت مسائل بسیار پیچیده ( C omplex  ) و تضاد ( Contradiction ) در ساختمان وجود دارد که نمی توان آنها را نادیده گرفت ، یا حذف کرد . ونتوری عقیده داشت که یک ساختمان نمی تواند یک فرم خاص داشته باشد ، برای او فرمهایی از قبیل خانه های دامنه کوههای ایتالیا که بر اساس نیازهای مردم و شرایط اقلیمی بنا شده ملاک است .
ونتوری هیچ اعتقادی به سبک بین المللی ندارد و به جای آن معتقد به زمینه گرایی ” C ntextualism ”  است ، یعنی هر بنایی باید بر اساس زمینه های فرهنگی ، اجتماعی ، تاریخی و کالبدی و شرایط آن سایت و ساختمان طراحی و اجرا شود .

از نظر پست مدرن ها شرایط زیر فرم ساختمان را تعیین می کنند :

۱-خصوصیات فرهنگی ، اجتماعی ، تاریخی و اقتصادی افراد که از آن ساختمان استفاده می کنند .
۲- خصوصیات شهری ، خیابان ، میدان ، کوچه ، مغازه .

۳- شرایط اقلیمی ، رطوبت ، سرما ، گرما ، جنگل ، صحرا .

۴- نحوه زندگی روزمره اهالی ساختمان ، نیازهای آنها ، پیش زمینه های ذهنی Event
” The Discourse Or Events ” A . A . London 1983
رابرت ونتوری در سال ۱۹۷۲ کتاب دیگری به نام ” یادگیری از لاس وگاس ” نوشت
” Learning From Los Vegas ” . در این کتاب  ، توجه معماران را به فرهنگ و خصوصیات روزمره زندگی جلب کرد . وی در این کتاب یادآور شده که ، سمبلها آنهایی نیستند که روشنفکران به مردم دیکته کردند بلکه ، این سمبلها را خود مردم طرح کرده و قابل فهم برای آنهاست . اشکال سردرها ، مغازه ها و احجام عامه پسند چیزی است که در شهر لاس وگاس جذابیت خاصی داده است.

خانه مادر رابرت ونتوری در پنسیلوانیا ۱۹۶۲ در عین سادگی ، پیچیدگی و در عین تقارن ، نامتقارن است و در عین وحدت ، کثرت دارد . اولین ساختمان به سبک مدرن است . در این طرح نمادهایی چون بام شیبدار ، قوس ، سردر ورودی ، پنجره ها ، لوله دودکش وجود دارد . داخل ساختمان دارای فضاهای مختلف و گوناگون است و تضاد پلان را روی نما نشان داده ، نمای ساختمان نشان دادن ذهنیت یک کودک از خانه است.

چارلز جنکز                          Charles Jencks

تاریخ نگار و منتقد معماری است . در سال ۱۹۷۷ کتابی به نام ” زبان معماری پست مدرن ” The Leanguage Post Modern Architecture  نوشت . او در این کتاب تاریخ دقیق مرگ معماری مدرن را روز ۱۵ ژولای ۱۹۷۲ در ساعت ۳۲/۳ بعد از ظهر اعلام کرد .  این تاریخ اشاره به منهدم کردن آپارتمان های مسکونی پروت ایکو در شهر سنت لوییس آمریکا است

Minoru Yamasaki , Pruitt – Igoe Housing , In St . Louis ( 1952-55)

جنکز بیان می کند که این مجموعه آپارتمانها سمبل معماری مکعب شکل و بدون تزئینات مدرن بوده و بسیاری از اصول طراحی آن منطبق با اصول مطرح شده در سیام CIAM است ، عدم انطباق با فرهنگ سیاهپوستان فقیری که در آن زندگی می کردند و باور آنها از خانه ، که باعث شد آنها با آپارتمان بیگانه باشند.
بر طبق نظر جنکز معمار نباید به تنهایی خانه را طراحی کند ، بلکه همکار و مشاور او استفاده کنندگان آن می باشند .
به معماری پست مدرن به معماری پاپ Popular Architecture   یا معماری مردمی هم می گویند ، چون در این نوع معماری از احجام و تزئینات و رنگهای عامه پسند و جالب توجه برای سطح درک عموم استفاده میشود .
کتاب برنت برلین Brent Brolin 1976  ” شکست معماری مدرن ” ، The Failver Of Modern Architecture  ، انتقادی به روش طراحی معماری و شهرسازی مدرن ، بخصوص به طرح شهر چندیگار هند ۱۹۵۷ لوکوربوزیه ، انجام داد .

او توضیح می دهد که لوکوربوزیه اصول ساخت این شهر را بر اساس نیازهای طبقه مرفه اروپایی طراحی کرده در حالی که طی دو دهه مردم فقیر هند خانه های این شهر را بر طبق نیازهای خود عوض کردند .
در طی دهه هفتاد و هشتاد خیل عظیم معماران به این سبک رو آوردند و هویت ساختمانهای خود را بر اساس بوم گرایی و فرهنگ مردم شکل داده اند . مایکل گریوز Micheal Graves ، چارلز مور
Charles Moore  ” Moor Is More ”  استانلی تایگرمن Stanly Tigerman ، رابرت استرن
Robert Stern  ، فیلیپ جانسون ، Philip Johnson , AT & T Building 1978 , Newyork یکی از طرحهای پست مدرن ، طرح میدان ایتالیایی ها Piazza D ‘ Italia  کار چارلز مور است . این میدان برای ایتالیایی تباران در آمریکا بین سالهای ۷۹- ۱۹۷۸ ساخته شده است . منبع الهام فواره تروی در شهر روم Trevi Fountain  است . میدانهای قدیمی با ساختمان ، مجسمه ، محوطه و خصوصا آب فواره به صورت یک مجموعه به هم تنیده شکل گرفته است .

طرح سایت نقشه شبه جزیره ایتالیا را روی پلان این میدان نشان می دهد ، چون اکثریت ایتالیایی ها از سنت لوییس از جزیره سیسیل هستند ، جزیره سیسیل در وسط این میدان به صورت سمبل قرار دارد .

پست مدرن سفید

در سال ۱۹۷۲ کتابی به نام ” پنج معمار ” Five Architects در نیویورک چاپ کرد و کار پنج معمار که در دهه ۶۰ و ۷۰ انجام گرفته بود را چاپ کرد .

این معماران ساختمانهای مدرن دهه ۶۰ مدرن متعالی و خصوصا Five Architects 1972 Peter Eisernman 1932

رنگ سفید مانند ویلا ساووا  لوکوربوزیه را الگوی خود قرار دادند . Micheal Graves 1934

منبع الهام اکثر ساختمانها مکعب شکل بودند   Charles Gwathmey 1938
John Hejduk 1929
Richard Meier 1934
پست مدرن رابرت ونتوری یک معماری التقاطی است .

۱- مایکل کریوز از دهه ۸۰ به سمت معماری پست مدرن حرکت کرد ( ساختمان دفاتر عمومی شهرداری پرتلند در آمریکا ).

۲- پیتر آیزنمن به سمت دیکانستراکشن گرایش پیدا کرد .

۳و۴- جان هیداک و چالز گواتمی تا حدودی در همان معماری پست مدرن باقی ماندند .تنها ریچارد مه یر کماکان خود را به اصول معماری پست مدرن وفادار حس می کند.

پست مدرنیته حرکتی اجتماعی در جهت نقد مدرنیته بود. بعضی ها می گویند: پست مدرن،مدرن را نقد می کند اما چیزی برای جایگزینی ندارد. این دوره ای است که کثرت گرایی و جامعۀ مصرفی، در پی یافتن راهی جدید برای ارتباط با محیط هستند.از جمله موارد اختلاف مدرن و پست مدرن را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

-۱ عقلانیت ۲-ایدئولوژی ۳- کثرت گرایی ۴-تاریخ ۵- رسانه ۶- زبان ۷- تکنولوژی

یکی از مهمترین اختلاف پست مدرنیته و مدرنیته در نحوه ی نگرش به تاریخ است. به زبان ساده مدرنیته از تاریخ و سنت روی گردانیده است در حالی که پست مدرنیته نیم نگاهی به ویژگی های محلی تاریخی و بومی دارد. موارد نقصی که در بعضی از آثار مدرن مشاهده شد، و زمینۀ اصلی را برای نقد معماری مدرن به وجود آورد.

به عنوان مثال شهر چندیگار توسط لوکوربوزیه، بدون توجه به تاریخ و بومیت  طراحی و ساخته شد اما مشاهده شد که بعد از مدتی مردم به دلخواه خود ساختمان ها را دگرگون کردند. مدت زیادی طول کشید تا مردم با این معماری (بین المللی) کنار بیایند.

معماری مدرن در پی خلاصه گویی است و در حالی که معماری پست مدرن زیبایی و جذابیت را در پیچیدگی می جوید. پست مدرن به عنوان یک سبک از اوایل دهۀ شصت در معماری مطرح شد. لویی کان را می توان نقطۀ اتصال در بین معماری مدرن و پست مدرن دانست. او اعتقاد داشت که قسمت های سرویس د هنده و سرویس گیرنده ساختمان باید از هم جدا شود. یکی از شاگردان او به نام رابرت ونتوری را می توان از بنیانگذاران معماری پست مدرن دانست او در کتاب معروف خود به نام پیچیدگی و تضاد در معماری کارها و افکار معماری مدرن را نقد می کند و بیان می دارد که جذابیت در معماری از راه پیچیدگی به وجود می آید، نه سادگی و کمینه گرایی او در مقابل جملۀ میس می گوید: کمتر کسل کننده است. اثر معروف او خانه ی خانم ونتوری که برای مادرش ساخته، می باشد. نمای ساختمان درعین تقارن، نا  متقارن است و دارای ویژگی های سنتی، بومی و اقلیمی است.(البته در شکلی مدرن)

از نظر ونتوری ساختمان ها همه نمی توانند از یک فرم و نظریه پیروی کنند.در معماری باید ویژگی های بومی و جغرافیایی(محیطی) را در نظر گرفت.

چارلز مور از دیگر معماران این سبک است که در برابر جملۀ میس می گوید: بیشتر بیشتر است. از اثرهای وی می توان به میدان ایتالیا در نیوالئان اشاره کرد. به علت همین توجه معماری پست مدرن به زندگی روزمره مردم، عادات و آداب و رسوم آنها با نام “هنرمردمی” را روی آن گذارده اند.(pop art)

چارلز چنگز از نظریه پردازان مهم این سبک است. کتاب معروف او معماری (پست مدرن)، در سال ۱۹۷۷ به چاپ رسید. او تاریخ دقیق مرگ معماری مدرن را با ساعت آن اعلام کرد.در حقیقت این زمانی است که یک مجتمع  مسکونی در سنت لویس امریکا، که با دیدگاه معماری بین المللی و عملکرد گرایی، طراحی و ساخته شده بود، منهدم گشت چرا که با ویژگی های بومی مردم آن منطقه سازگاری نداشت.

در حقیقت می توان گفت که معماری پست مدرن درپی استفاده از المان های تاریخی در شکلی جدید و مدرن است. واز ساختمان های معروف این سبک ساختمان at&t اثر فلیپ جانسون می باشد.و جانسون با طراحی این آسمانخراش به جمع معماران پست مدرن پیوست.

معماری پست مدرن تاثیر بسیار گسترده ای در سطح جهانی داشت و تا نیمۀ دهه ی هشتاد میلادی، به عنوان معماری آوانگارد و فراگیر مطرح بود.در ایران نیز سبک پست مدرن بعد از انقلاب مطرح شد.ولی عمدتا آنچه در شهرهای بزرگ به خصوص تهران ساخته شد تقلیدی از معماری غرب و در آنها به خصوصیات بومی و منطقه ای توجهی نشد.

گروهی از معماران، که به نام پنج معمار نیویورک معروف شدند، شاخه ای از معماری پست مدرن را معرفی کردند با نام پست مدرن سفید. که ویژگی این سبک استفاده از رنگ سفید در همه جای فرم بناست.

معماران پست مدرن دردهۀ شصت وهفتاد گفتۀ میس وندرروهه را در برلین در مورد صنعت در سال ۱۹۲۴ شدیدا مورد انتقاد قرار دادند(میس : اگر ما موفق شویم که صنعت را جلو بریم، تمام مسایل اقتصادی، اجتماعی، تکنولوژیک و هنری حل خواهد شد.). ساختمان میس از دهه ی سی میلادی تاکنون در غرب و سرتاسر جهان به صورت الگویی برای ساختمان های بلند مرتبۀ اداری، دولتی و تجاری درآمده است. یکی از دلایل آن برگزاری نمایشگاهی است که در سال ۱۹۳۲ در موزۀ هنر های معاصر نیویورک برگزار شد.این نمایشگاه به کوشش فلیپ جانسون و هنری راسل هیچاک برپاشد. آنها نام این نمایشگاه را سبک بین المللی نهادند.که بر اساس نظریه ی معماری این سبک ساختمان باید فاقد هرگونه  منطقه ای و شهری و محله ای ، وآب و هوایی باشد.و گفتۀ معروف میس که کمتر بیشتر است مشخصۀ این سبک است.

در بین معماران پست مدرن دیده شده که معمارانی از این گروه همچون رابرت استرن و دوبرادر، راب کریر ساختمان هایی به سبک نئوکلاسیک طراحی کرده اند.جالب توجه آن است که فلیپ جانسون،معمار مدرنیست و پست مدرنیست خانه ی تئاتر جدید را در شهر کلیوند در امریکا(۸۴-۱۹۸۱)، به سبک نئو کلاسیک طراحی کرده است.می توان گفت در حال حاضر نظر معماران پست مدرن به اصول پایه دارتر و جاودانه تر گذشته و تاریخ جلب شده است.این سبک اولین سبک فرنگی است که در ایران مورد استفاده قرار گرفت.

John Ruskin

نگاهی به زندگی نامه جان راسکین ( John Ruskin )

جان راسکین، شاعر، فیلسوف، نویسنده، دانشمند و منتقد اجتماعی- هنری انگلستان، و نیز از معماران مطرح و نادر، در ۸ فوریه ۱۸۱۸ در لندن متولد شد. وی تحصیلات مقدماتی را در خانه خویش گذراند و سپس راهی دانشگاه آکسفورد شد. به جرات می توان گفت که در هر زمینه ای از سیاست، اقتصاد، هنر، جغرافیا، زمین شناسی، گیاه شناسی و … نام و یا اثری از راسکین به چشم می خورد.

او که در خانواده ای ثروتمند متولد شده بود، پس از مرگ پدر تمام ثروت وی را وقف فعالیت های خیریه، موزه، و فعالیت های فرهنگی کرد و خود به نویسندگی مشغول شد. علاقه و اهتمام راسکین به مباحث اخلاق و   اخلاق مداری موجب شد تا تمام آثار او رنگ و لعاب اخلاقی داشته باشد.

راسکین با سخنرانیها و نقدهای خود در زمانی که جامعه صنعتی انگلستان در حال گذر از شیوه سنتی به صنعتی بود باعث ایجاد مباحث بسیاری در شاخه های هنر و صنعت شد. همچنین منشا اصلی جنبش های مختلف هنری در دهه های بعد از خود گردید.

اولین اقدام راسکین، نقد فلسفه هنر با تاثیر از فلسفه اجتماعی بود. در حقیقت باید چهارچوب فکری وی را در قالب چهارچوب غالب زمانه یعنی تفکر رمانیستی ارزیابی کرد. از دیدگاه او هنر وسیله ارتقای زندگی روانی مردم بود. وی با اشاره به از هم گسیختگی هنر علت آن را در وضع اقتصادی و اجتماعی انگلستان می دانست و آن را به انقلاب صنعتی نسبت می داد. او معتقد بود که انقلاب صنعتی، مردم را از فرهنگ مردمی خود دورکرده است و علت این امر را کار مداوم کارخانجات می دانست.

راسکین از تنزل مقام انسان از یک آفریننده به یک ماشین تکرار کننده که دیگر فکر نمی کند بسیار اندوهگین بود و یکی از دلایل ضدیت عجیب وی با صنعت را می توان در این موضوع جستجو کرد.

برداشت او از هنر و معماری تا حد بسیار زیادی از زیبایی شناسی ویکتوریایی و نیز زیبایی شناسی ادواری ملهم شده بود. او بسیار از تفکر پوژن (فرهنگ گرایی متعصب به سبک گوتیک)، تاثیر پذیرفته بود و معتقد بود  آرمانی ترین شیوه ساخت، سبک گوتیک است و خواستار بازخوانی آن سبک و پایه ریزی فرهنگ براساس سبک گوتیک متاثر شده از قرون وسطی، بود.

او با شناخت دقیق شاهکارهای معماری و نقاشی اروپا،گرایش زیاد به طبیعت، پیروی از اصول موجود در طبیعت و سرسپردگی به قوانین آن، توجه به سندیت بنا و سرنوشت آن و عدم دخالت و تغییر در آنها، خواهان کمترین دخالت در بناهای تاریخی بود. وی همچنین معتقد بود که برای اصلاح شهر نیازمند اصلاح فرهنگ شهریم و نه دستکاری بیش از حد در بافت و ساختار موجود شهر. براین اساس راسکین، معتقد به ایجاد شهرها براساس الگوی شهرهای کوچک و متراکم همانند شهرهای قرون وسطی، بود.

انتقادات راسکین بر معماری آن دوره:

۱- نمایش ظاهری استخوان بندی حمال بنا در چیزی غیر از آنچه واقعا هست؛

۲- ظریف کاری و پوشاندن سطح خارجی بنا به منظور جلوه دادن آنها با مواردی چند از آنچه واقعا با آن ساخته شده اند و چسباندن تزیینات و کنده کاری برروی انها؛

۳- استفاده از تزیینات مختلفی که با ماشین ساخته شده اند.

معروفترین اثر جان راسکین یعنی کتاب هفت مشعل معماری در سال ۱۸۴۸ منتشر شد. در این کتاب راسکین سخن از معماری می گوید و معتقد است که معماری دارای هفت مشعل حقیقت، ایثار، قدرت، زیبایی، زندگی، خاطره و اطاعت است.

او تنوع در معماری را می ستود و معتقد بود که شهر مجموعه از واحدها نیست.

راسکین در سال ۱۸۸۹ از مقام تدریس و نویسندگی کناره گیری کرد و در ۲۰ ژانویه ۱۹۰۰ در هشتاد سالگی در لندن درگذشت، درحالی که تاثیر آثارش بر نویسندگان انگلستان غیر قابل کتمان است. چنانچه “لاور” معتقد است که دنیای مدرن بیش از حد تصور مدیون راسکین است.

آثار مکتوب راسکین حدود ۲۵۰ اثر است که توسط دو تن از دوستانش در سال ۱۹۱۲ جمع آوری شده اند.

مهمترین تالیفات جان راسکین:

۱- نقاشان مدرن، ۱۸۴۳؛

۲- هفت مشعل معماری، ۱۸۴۸؛

۳- مباحثی در معماری و نقاشی، ۱۸۵۳؛

۴- سنگ های ونیز، ۱۸۵۵؛

۵- به سوی آخرین، ۱۸۶۲؛ و

۶- تاجگذاری زیتون های وحشی، (کتابی در باب اقتصاد سیاسی مسایل اجتماعی)،۱۸۶۶٫

سخنانی ازجان راسکین:

«بر این باورم که نخستین نشان انسان‌های به راستی بزرگ، فروتنی است.»

«اشعه آفتاب زیباست، باران شاداب و باد قوی می‌کند. هوای بد وجود ندارد، فقط اشکال مختلفی از هواهای خوب وجود دارد.»

«زمانی که عشق و مهارت در کنار هم هستند، منتظر شاهکار باشید.»

گروه مهندسین ایران معماری با مدیریت آرتور امیدآذری

بخشی را درقالب اطلاع رسانی در حیطه هنر و معماری ایران و جهان، تدوین نموده است تا امکان اطلاع رسانی  جدیدترین رویدادهای هنر و معماری را برای علاقمندان مهیا کرده باشد.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر: ۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

هتل نیلوفر صحرایی

معمار:Plat Architets
موقعیت بنا:Xiangshawn desert, Mongolia
متراژ بنا:۳۰۰۰۰ هزار متر مربع
سال احداث:۲۰۱۳

هتل نیلوفر صحرایی (Desert Lotus) یکی از چند جای راحت برای رسیدن به آرامش، و گذران تعطیلات است. این هتل در بین ریگ های روان مغولستان مرکزی قرار گرفته ، و بیش از از ۵۰۰ کیلومتر با غرب پکن فاصله دارد، دور از هر نوع ساحل یا کلان شهری. ولی لااقل به یک جا نزدیک است: به اوتو، شهری چینی که معادن آن در بردارنده نیمی از تنوع سنگ های معدنی بر روی زمین است.

معادن بیابانی اوتو در بیرون از شهر ، حجم عظیمی از فلزات را که در دستگاه های الکترونیکی به کار می روند تولید می نمایند. از تلویزیون خانه تان گرفته تا آیفون طلایی جدید. این تقاضای عظیم فلزات است که باعث انفجار صنعتی مغولستان و سر بر آوردن بناهایی مثل هتل نیلوفر صحرایی شده است.

هتل لوتوس، تنها بخشی از برنامه ریزی کویر Xiangshawan است. در آینده ساختار های تفریحی و گردشگری زیادی در این منطقه احداث خواهد شد.گروه معماری Plat تصمیم دارد تا با برنامه ریزی برای یک معماری پایدار،آب مورد نیاز برای این مجموعه را به وسیله شرایط جوی تأمین کند و همچنین میزان برق مصرفی را به صفر برساند.لوتوس صحرایی بدون استفاده از روش های سنتی پی ریزی شده است. در جریان بر پایی آن از سیمان یا آب استفاده نکرده اند ،بلکه یک زیرساخت تخت فلزی را با شن و ماسه پر کرده اند. درست مثل شن و ماسه یا هر چیز سنگینی که کف کشتی یا قایق می ریزند تا تعادل آن حفظ شود. دیوارها از مواد ترکیبی از جنس شن صحرایی ساخته شده و سایه بان ها که شبیه بادبان هستند نیز از مصرف انرژی مجموعه می کاهند.

مراحل صدور پروانه ساختمانی

گروه مهندسین ایران معماری با مدیریت آرشیتکت آرتورامید آذری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر:۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

مدارک لازم جهت تشکیل پرونده ساختمانی

• مراحل صدور پروانه ساختمان

• نحوه محاسبه تراکم ساختمانی و درصد زیر بنایی

• حد مجاز ارتفاع ساختمان در مناطق مسکونی

• حیاط خلوت ها

• بالکن ها

• آسانسورها

• پله فرار

• صدور پروانه پست برق

• معیارهای پارکینگ ساختمانها

• افزایش سطح مفید بنا در ساختمانهای صرفا مسکونی

• نحوه نصب سنگ در نمای مشرف به معابر

• صدور گواهی پایان ساختمان منوط به نما سازی ساختمان می باشد .

• نحوه نصب سنگ جهت نماسازی ساختمان

• نماسازی و محوطه سازی قبل از صدور پایان کار

• مواقعی که بعلت شیب طبیعی زمین و نهانی شدن کف گذر , کف پارکینگ از متوسط کف تمام شده

گذر بالاتر قرار می گیرد .

• زمینهای شیب دار و شرایط عدم محاسبه زیر زمین در جزء تراکم

• نحوه صدور گواهی عدم خلاف آپارتمان

• نحوه صدور گواهی عدم خلاف و پایان کار در مجتمع های مسکونی

• انجام معاملات املاک با ارائه برگ پایان ساختمان و لزوم استعلام طرح های تفصیلی توسط دفاتر اسناد رسمی

• نحوه صدور گواهی ساختمان جهت ساختمان های مخروبه

• مدت اعتبار گواهی عدم خلاف و پایان ساختمان

• جلوگیری از سد معبر ناشی از مصالح ساختمانی و ایجاد حصر اطراف محل گودبرداری

• احداث ساختمان , نصب حصار موقت و جلوگیری از خطرات برای عابرین

• حفظ درختان حریم پیاده رو , باز بودن معبر جوی آّب , عدم دپو نخاله ساختمان در کارگاه های ساختمانی

• هدایت آب حاصل از نزولات جوی از ناودان ساختمان به چاه های جذبی

• استفاده از سازمان آتش نشانی به هنگام صدور گواهی پایان کار ساختمانی بناهای بیش از هفت طبقه

• نحوه نظارت شهرداری بر ساختمانهای احداثی

• رسیدگی به تخلفات جزئی

• رسیدگی به تخلفات جزئی در کمیسیون های داخلی

• نحوه رسیدگی به تجاوز از طول مجاز در مجاورت زمین بایر و اضافه بنای مازاد بر تراکم تا ۵۰ متر مربع ضوابط و مقررات شهرسازی در قراردادهای پیمانکاری ساختمانی

• تعدیل عملیات ساختمانها مستلزم ابلاغ کتبی مقام مسئول شهرداری منطقه می باشد .

• نحوه پرداخت هزینه کارشناسی پرونده های کمیسیون ماده ۱۰۰

• طرح موضوع عدم استحکام بنا در کمیسیون ماده ۱۰۰

• ابلاغ آراء صادره از طرف کمیسیون های ماده ۱۰۰ به کلیه ذینفعان

• در خصوص آراء ماده ۱۰۰ که به درخواست مالک رفع خلاف می گردد و یا مالک رفع خلاف می نماید .

• نحوه اقدام در مورد افرادی که عمدا مهر موم اماکن را بشکنند .

• نحوه اعتراض به آراء کمیسیون ماده ۱۰۰

• نحوه اعتراض شهرداری , مالک و یا مستاجر به آراء کمیسیون

• نحوه اقدام در مورد آراء فک پلمپ

• خودداری مالک از پرداخت جرائم

• حدود اختیارات دیوان عدالت اداری و نحوه اقدام سایر مراجع قضایی به آراء ماده ۱۰۰

• ارسال سوابق در اسرع وقت به شعب دیوان عدالت اداری

• اقدام منطق شهرداری در خصوص آراء نقض شده توسط دیوان عدالت اداری

• دستورالعمل در مورد آراء کمیسیون های ماده ۱۰۰ که توسط دیوان عدالت اداری نقض می شوند.

• عدم صدور پایان کار ساختمانی جهت بناهای مخروبه و لزوم اخذعدم خلاف و پایان کار جهت انجام معاملات قطعی

• ذکر غیر قابل تفکیک بودن عرصه ملک در گواهی های صادره

• مواردی که نیاز به کسب مجوز از شهرداری ندارد .

• مدارک لازم جهت تفکیک اراضی

• مراحل انجام تفکیک اراضی

• شرح مختصری از مقررات تفکیک اراضی

• عرض گذرگاه های احداثی

ضوابط و مقررات شهرسازی در قراردادهای پیمانکاری ساختمانی

ضوابط و مقررات شهرسازی که پیمانکاران باید آن را در پروژه های ساختمانی رعایت کنند , به چند دسته تقسیم گردد :

۱٫ مدارک لازم جهت تشکیل پرونده ساختمانی مدارک لازم جهت تشکیل پرونده ساختمانی عبارتند از :

الف) ارائه تقاضا به وسیله مالک و یا وکیل قانونی وی .

ب) در صورتی که تقاضا از طرف شرکت یا سازمانی باشد نماینده رسمی آن شرکت یا سازمان باید برگ معرفی معتبر را از طرف شرکت ارائه دهد .

ج) یک برگ فتوکپی از تمام اوراق سند مالکیت .

د) در صورتی که زمین ۶ دانگ به صورت مشاعی باشد باید یک برگ از هر یک از اسناد مشاعی ارائه شود .

ت) در مورد زمین های تفکیک شده که سند جدید صادر نشده باشد ارائه صورتجلسه تفکیکی و رونوشت و یا فتوکپی سند مادر الزامی است .

پ) اصل سند مالکیت جهت تطبیق باید همراه متقاضی باشد .

ح) برگ مفاضا حساب نوسازی و یا معافیت آن در شش ماهه گذشته سال .

ط) در صورتی که مالک فوت شده باشد گواهی انحصار وراثت به انضمام وکالت نامه متقاضی از طرف ورثه و در مورد ورثه صغیر اجاره نامه قیم الزامی است .

خ) در صورتی که زمین موقوفه باشد برگ اجازه نامه سازمان اوقاف و برگ بلامعارض بودن زمین از اداره ثبت لازم است , بدیهی است ارائه نقشه تفکیکی مصوب شهرداری نیز الزامی است .

ظ) ارائه مفاصا حساب مالیاتی بر اراضی بایر وزارت دارایی قبل از صدور پروانه .

ع) یک برگ نقشه ۲۰۰۰/۱ که جای دقیق ملک توسط مالک مشخص و امضاء شده باشد. نقشه ۲۰۰۰/۱ سازمان نقشه برداری در شهرداری مناطق عرضه می گردد. مخص نمون محل ملک بر روی نقشه ۲۰۰۰/۱ به عهده مالک بوده و از وظایف شهرداری خارج است.

ف) اسناد که فاقد ابعاد و مساحت می باشد مالکین آنها می بایست نسبت به ارائه کروکی ثبتی ملک و یا ابعاد و مساحت ملک که توسط آنها تهیه و امضاء و در دفترخانه اسناد رسمی گواهی امضاء شده باشد اقدام نمایند .

ه ) جهت اراضی بیش از ۳۰۰۰ متر مربع ارائه کروکی نقشه برداری شده که به تأیید مهندسین مجاز رسیده باشد الزامی باشد .

ی) ارائه مدارک و تعهد نامه های مربوطه در اجرای مفاد قانون زمین شهری و آیین نامه اجرایی آن .

۲٫ مراحل صدور پروانه ساختمان جهت صدور پروانه ساختمان نیاز به مدارک و مراحل ذیل است که عبارتند از :

الف) ارائه مدارک و تشکیل پرونده

ب) بازدید از محل مورد تقاضا و تهیه گزارش

ج) اظهار نظر طرح تفصیلی

د) تعیین بر و کف

ت ) صدور دستور تهیه نقشه

پ) ارائه نقشه توسط متقاضی ضمن معرفی مهندس ناظر

ح ) کنترل نقشه

ط) ارائه نقشه محاسبات و کنترل آن در صورت لزوم .

خ) صدور قبض عوارض مربوطه و اعلام وصول از طرف اداره درآمد پس از پرداخت توسط متقاضی

ظ) تهیه پیش نویس پروانه

ی) مراجعه مالک و مهندس ناظر به شهرداری و امضاء ظهر پروانه و اخذ آن توسط مالک

۳٫ نحوه محاسبه تراکم ساختمانی و درصد زیربنایی مجاز مبنای محاسبه تراکم مساحت قید شده در سند مالکیت می باشد , مگر اینکه مساحت موجود در محل از مقدار قید شده در سند مالکیت کمتر باشد که در این صورت مساحت موجود ملاک عمل خواهد بود . در کاربری صنعتی مبنای محاسبه تراکم ساختمانی و سطح اشتغال مساحت زمین پس از رعایت برهای اصلاحی خواهد بود . مقدار جزء گذر در طرح هایی که جهت اجراء به اداره املاک ابلاغ شده جزء گذار محسوب نخواهد شد , مگر مالک از طریق دفتر اسناد رسمی متعهد گردد که مقوله جزء گذر را به رایگان به شهرداری واگذار نماید.

نمودار میزان تراکم ساختمانی مجاز با توجه به نوع استفاده زمین

نوع استفاده                              سطح اشغال                              حداکثر تراکم ساختمانی

مسکونی با تراکم ۱۲%                           %۶۰٫                                      ۱۲۰%  مساحت زمین

. مسکونی با تراکم ۱۸۰                          %۶۰                                       ۱۸۰ % مساحت زمین

تجارتی و مختلط (اداری)                         % ۶۰                                        ۱۲۰ % مساحت زمین

بهداشتی                                             % ۵۰                                     ۲۰۰ % مساحت زمین

بیمارستان                                            %۵۰                                       ۲۰۰ % مساحت زمین

آموزشی                                             % ۵۰                                        ۲۰۰ % مساحت زمین

صنعتی                                                %۵۰                                        ۲۰۰ % مساحت زمین

دولتی                                                  %۵۰                                         ۲۵۰ % مساحت زمین

تجارتی                                                % ۶۰                                        ۱۰۰ % مساحت زمین

۴٫ حد مجاز ارتفاع ساختمان در مناطق مسکونی ۱۲۰ % , دو طبقه روی زیرزمین و پیلوتی و یا سه طبقه روی زیرزمین مجاز , % حد مجاز ارتفاع ساختمان در مناطق مسکونی در تراکم ۱۰۰ است . در تراکم ۱۸۰ % سه طبقه روی پیلوت و زیرزمین و یا چهار طبقه روی زیرزمین مجاز است , در مورد باغات و اراضی کشاورزی ضوابط مربوطه ملاک عمل است . در موارد خاص از نظر هماهنگی با مجاورین موضوع در شورای معماری قابل رسیدگی است .

۵٫ حیاط خلوت ها

حیاط خلوت ها با توجه به شرایط و متراژ ساختمان و نوع ساخت آن متفاوت خواهد بود که می توان بدین صورت دسته بندی کرد :

الف) حیاط خلوت هایی که برای تأمین نور اتاق های اصلی مانند نشیمن , نهارخوری , خواب و غیره پیش بینی می گردد می بایستی دارای حداقل مساحت ۱۲ مترمربع باحداقل ۳ متر عرض بوده و برای زمین های کمتر از ۲۰۰ مترمربع , ۶% مساحت زمین کافی است .

ب) حیاط خلوت هایی که برای تأمین نور آشپزخانه و یا انبار به مساحت بیشتر از ۶ مترمربع پیش بینی می شود با حداقل عرض ۲ متر بوده و برای زمین های کمتر از ۲۰۰ مترمربع ۳% مساحت زمین کافی است .

ج) مساحت و ابعاد حیاط خلوت هایی که در بالا آمده برای ساختمان های معمولی با ارتفاع حداکثر ۵ طبقه می باشد .

د) در صورت پیش بینی حیاط خلوت در پلاک های شمالی , حداقل عرض لازم ۳ متر خواهد بود برای زمین های کمتر از ۲۰۰ متر حداقل عرض ۲ متر می باشد .

ت) در مواردی که اطاق های اصلی از دو واحد مسکونی مستقل و در یک حیاط خلوت نورمی گیرند فاصله پنجره آنها از هم نباید کمتر از ۶ متر باشد

ط) در مواردی که آشپزخانه و اطاق از دو واحد مسکونی و یا آشپزخانه آنها از یک حیاط خلوت نور می گیرند فاصله نیروهای مقابل آنه ا از هم نبایستی کمتر از ۴ متر باشد .

ی) مفاد بند ۵ و ۶ جهت ساختمان های تا ۶ طبقه از همکف ملاک عمل بوده و جهت ساختمان های بیش از ۶ طبقه بایستی نورگیری اطاق ها به صورتی منطقی پیش بینی شده به نحوی که مورد قبول شورای معماری منطقه باشد .

۶٫ بالکن ها

بالکن ها باید با توجه به شرایط و نوع ساخت ساختمان به شرح ذیل است که عبارتند از :

الف) احداث پیش آمدگی و بالکن در گذرهای کمتر از ۱۲ متر مقدور نمی باشد .

ب) احداث پیش آمدگی در خیابان های ۱۲ متر تا ۲۰ متری به عمق ۸۰ سانتی متر و برای خیابان های ۲۰ متر به بالا به عرض ۱۲۰ سانتی متر مجاز می باشد .

۳ متر کمتر باشد و سطح آن مطابق ضوابط مربوطه جزء تراکم محسوب خواهد شد . / ح) ارتفاع پیش آمدگی نسبت به کف پیاده رو نباید از ۵

د) پیش آمدگی ساختمان در همکف و طبقات در خارج از ۶۰ % طول مجاز و در داخل زاویه ۴۵ درجه حداکثر به میزان ۲ متر بلامانع است ( رعایت ۶۰ % مساحت الزامی است ) .

۳ متر ارتفاع از کف / ۱ متر عمود بر پخ و بر شرط رعایت ۵ / ط) پیش آمدگی روخ پخ دو گذر در محدود سند مالکیت به میزان حداکثر ۵ پیاده رو بلامانع است .

ظ) طریق محاسبه زیربنا و تراکم پیش آمدگی در داخل فضای بازار به قرار زیر است :

۱٫ پیش آمدگی آخرین سقف ساختمان به عنوان باران گیر جز زیربنا محسوب نمی گردد .

۲٫ بالکن ها و تراس های مسقف تا عمق ۳ متر چنانچه سه طرف آن باز باشد۲/۱ مساحت آن جز زیربنا محسوب می گردد بدیهی است مازاد بر عمق ۳ متر تماماً زیربنا محسوب خواهد شد .

۳٫ در صورتی که پیش آمدگی سه طرف بسته باشد ۳/۲ مساحت آن جزء زیر بنا خواهد شد .

۷٫ آسانسور

کلیه ساختمان هایی که ارتفاع آنها از سطح گذر ۱۵ متر به بالا و یا ۱۵ اشکوب باشد , می بایست محل آسانسور به تعداد لازم در نقشه ها پیش بینی گردد . چنانچه ارتفاع ساختمان از کف ورودی اصلی کمتر از ۱۵ متر و یا کمتر از ۱۵ اشکوب باشد آسانسور الزامی نیست .

۸٫ پله فرار

به منظور حفظ شرایط ایمنی ساکنین ساختمان ها در مواقع اضطراری مانند آتش سوزی و غیره لازم است ساختمان هایی که ارتفاع آن از کف زمین به شش طبقه و بالاتر برسد جدا از پله اصلی پله دیگری به صورت باز جهت خروج اضطراری پیش بینی شود و یا پله اصلی به شکلی که شرایط و ایمنی پله فرار را دارا باشد طراحی گردد . مساحت پله فرار جز تراکم ساختمان منظور نمی گردد . در ساختمان ۶ طبقه که مساحت هر طبقه حداکثر ۳۰۰ متر مربع و در هر طبقه حداکثر دو واحد مسکونی باشد پله اصلی می تواند در فضای باز احداث و به عنوان پله فرار نیز مورد استفاده قرار گیرد .

۹٫ صدور پروانه پست برق

در مورد احداث پست های برق در محدوده شهر تهران پس از دریافت تقاضای شرکت برق و صورت مجلس تصرف قطعه زمین براساس ماده ۹ لایحه قانونی نحوه و تملک اراضی برای طرح های عمرانی و موقعیت محل مورد نظر بر روی نقشه ۲۰۰۰/۱  هوایی براساس نقشه های تفصیلی و مقررات مربوطه بر و کف تعیین و اقدام به صدور پروانه می گردد . بدیهی است در صورتی که مورد تقاضای وزارت نیرو کل پلاک ثبتی را شامل نشود ضمن انجام مراحل تفکیک جزء مورد نیاز نسبت به باقی مانده صدور پروانه ساختمانی با رعایت مقررات مربوطه به نام مالک بلامانع می باشد .

۱۰ . معیارهای پارکینگ ساختمان ها

ضوابط و مقررات مربوط به پارکینگ ساختمان ها عبارتند از :

الف) صدور پروانه جهت ساختمان جدید و یا اضافات ساختمانی مجاز نخواهد بود مگر اینکه در طرح ساختمان و یا تغییرات آن حداق تعداد محل های پارکینگ براساس معیارهای زیر پیش بینی شده باشد .

ب) در مواردی که به دلائل فنی احداث پارکینگ مقدور نباشد با رعایت تراکم ساختمانی پیش بینی شده در این موارد حق پارکینگ اخذ و به صندوق شهرداری واریز خواهد شد .

ج) تأمین پارکینگ در مازاد فضای باز جزء زیربنا محسوب نخواهد شد .

د) در صورتی که پارکینگ در طبقات زیرزمین ساختمان پیش بینی شود سطح این قسمت جز تراکم محاسبه نخواهد شد .

ت) رامپ پارکینگ پیش بینی شده در فضای باز ساختمان جزء زیربنا محسوب نخواهد شد .

ط) از هر خیابان فقط یک راه ورودی به پارکینگ مجاز خواهد بود , مگر طول بر زمین بیش از ۲۰ متر باشد که در این صورت می توان از دو درب ورودی پارکینگ استفاده نمود .

پ) حداکثر ارتفاع پارکینگ ۲۰/۲ متر و حداقل ارتفاع ورودی پارکینگ ۸۰ / ۱ متر می باشد چنانچه مساحت پارکینگ بیش از ۱۰۰۰ متر مربع متر باشد , ارتفاع پارکینگ می تواند تا ۵/۲ متر پیش بینی شود .

ظ) در صورتی که در محاسبه تعداد پارکینگ اعداد اعشاری به دست آمد برای تأمین پارکینگ عدد کامل بعدی ملاک عمل بوده و جهت اخذ عوارض همان عدد اعشاری مورد محاسبه قرارمی گیرد .

ع) زیرزمین پارکینگ باید دارای دسترس مستقیم به طبقات باشد .

/ ق) حداقل عرض رامپ جهت دسترسی پارکینگ برای حداکثر ۲۵ واحد ۵/۳ متر و از ۲۵ واحد به بالا حداقل ۵ متر لازم است مگر دو راه ورود و خروج هریک به عرض۵/۳ متر نیز پیش بینی شود

غ) حداکثر شیب رامپ ۱۵ % خواهد بود .

ه) فضای پیش بینی شده جهت پارکینگ باید به نحوی باشد که هر اتومبیل مستقلاً به ابعاد۵*۵/۲ متر به انضمام فاصله مناسب جهت مسیر حرکت بتواند داخل و یا خارج شود و یا هر طرحی که طبق استانداردهای بین المللی بتواند عمل نماید .

ی) پارکینگ مورد لزوم ساختمان های مسکونی

۱٫ ساختمانی هایی که دارای یک واحد مسکونی می باشند و سطح ناخالص طبقات آنان با زیرزمین از ۱۵۰ مترمربع کمتر باشد

احداث پارکینگ الزامی نیست در صورتی که سطح ناخالص طبقات بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر مربع باشد یک واحد و چنانچه سطح ناخالص طبقات از ۲۰۰ متر مربع بیشتر باشد به دو محل پارکینگ نیاز می باشد .

۲٫ ساختمان هایی که دارای بیش از یک واحد مسکونی می باشند . در حوزه یک تقسیم بندی سه گانه تا مساحت ۲۰۰ متر مربع خالص آپارتمان مسکونی یک واحد بیش از ۲۰۰ مترمربع ۵/۱ واحد پارکینگ محاسبه خواهد شد . در حوزه ۲ و ۳ تقسیم بندی سه گانه چنانچه مساحت خالص آپارتمان تا ۱۰۰ مترمربع باشد نیم واحد وبین ۱۰۰-۲۰۰ مترمربع یک واحد بیشتر از ۲۰۰ مترمربع ۵/۱ واحد محاسبه خواهد شد

۱۱ . افزایش سطح مفید بنا در ساختمان های صرفاً مسکونی جهت تسهیل در امور مراجعین و افزایش مفید و قابل استفاده بنای احداثی در املاک و بهره وری بیشتر از ساختمان های احداثی که صرفاً به صورت مسکونی می باشد موارد زیر مجاز اعلام می گردد . سطح حیاط خلوت و راه پله جزء تراکم محسوب نمی گردد , مشروط بر اینکه میزان بنای احداثی در حد درصد طول مجاز اجراء شود . رعایت حداقل ابعاد و مساحت های موجود در ضوابط جهت حیاط خلوت ها الزامی است . در صورتی که از حداقل ابعاد و مساحت های ضابطه ای کمتر اجراء شود محل حیاط خلوت جزء بناء و تراکم محاسبه خواهدشد .

جهت افزایش سطح خالص واحدهای احداثی ۱۰ % از سطح زیربنا به عنوان سطح اشغال دیوار در پلاک های کمتر از ۳۳۰ مترمربع مشروط به رعایت تبصره ۱ بند ۱ جزء تراکم محسوب نگردد .

ارتفاع تمام شده پیلوت تا ۴۰/ ۲ متر به شرط استفاده جهت پارکینگ بلامانع است و در صورتی که زیرزمین احداث نگردد ارتفاع تا ۶۰/۲ متر به شرط اینکه سطح فوندانسیون تا ۶۰ سانتی متر پایین تر از گذر باشد بلامانع است . در صورتی که پروانه ساختمانی جهت احداث پیلوت و زیرزمین توأماً صادر شود ارتفاع تمام شده پیلوت تا ۴۰/ ۲ متر بلامانع بوده و در این حالت به جهت لوله کشی های مورد لزوم ارتفاع اولیه زیرزمین به شرط استفاده بر اساس پروانه تا ۳ متر و ارتفاع تمام شده ۶۰ / ۲ بلامانع است . ارتفاع تمام شده اتاق تأسیسات در زیرزمین تا ۳ متر بلامانع است .

فاصله داخل به داخل ستون ها جهت پارک دو اتومبیل حداقل ۵/۴ متر با نور اصلی ۵ متر ( محور تا محور ستون ) بلامانع است. احداث اتاق مستخدم یا سرایداری در زیرزمین تا ۴۰ مترمربع و با عدم تفکیک و به عنوان مشترک ساختمان بدون احتساب در تراکم بلامانع است ضمناً پارکینگ نیز جهت آن در نظر گرفته نشود ( این بند فقط در مورد ساختمان هایی با داشتن بیش از شانزده آپارتمان ملاک عمل می باشد) . بدیهی است در فضای یاد شده احداث سرویس بهداشتی ( توالت و حمام ) و آشپزخانه بلامانع است . به منظور تعبیه نور زیرزمین در پلاک های که پیلوت و زیرزمین توأماً احداث خواهد شد ایجاد شیب معکوس جهت نورگیری زیرزمین تا حد مجاز ( ۹۰ سانتی متر) بلامانع می باشد . در مورد کسری و یا عدم احداث یک واحد پارکینگ عوارض متعلقه دریافت گردد .

۱۲ . نحوه نصب سنگ در نمای مشرف به معابر

نصب پلاک سنگی روی نمای ساختمانی مشرف به معابر به کلی ممنوع است مگر آنکه به داخل پیچ و مهره شده و یا با سیم به یکدیگر و به بدنه ساختمان متصل گردد تا خطر ریزش نداشته باشد و هر آینه خلاف آن عمل شود از طرف شهرداری جلوگیری به عمل خواهد آمد .

۱۳ . صدور گواهی پایان ساختمان منوط به نماسازی ساختمان می باشد

صدور گواهی پایان ساختمان منوط به نماسازی جهات مختلف ساختمان بوده و مادام که مالکین ساختمان را نماسازی ننمایند از صدور گواهی پایان ساختمان خودداری خواهد شد .

۱۴ . نحوه نصب سنگ جهت نماسازی ساختمان

چون تعدادی از ساختمان ها برای نماسازی از سنگ روکار استفاده می نمایند , و ملات مورد مصرف به اندازه کافی در چسبیدن سنگ ها مؤثر      نمی باشد و ضمناً مشاهده گردیده است که در مواردی , سنگ های روکار ساختمان ها کنده شده و خطراتی برای عابرین پیاده به وجود آورده است . لذا به لحاظ حفظ جان عابرین پیاده , مالکین ساختمان هایی که در نظر دارند از سنگ جهت نماسازی استفاده نمایند نصب سنگ را به بست آهنی انجام داده و یا به وسیله پیچ های ۱۲ سانتی متری , سنگ ها را نصب و یا محکم نمایند و ضمناً مالکین ساختمان هایی که دارای نمای سنگی می باشد نیز بایستی موارد فوق را رعایت نمایند .

۱۵ . نماسازی و محوطه سازی قبل از صدور پایان ساختمان

صدور پایان کار ساختمان موکول به انجام نماسازی و محوطه سازی می باشد . فرازی از ضوابط و مقررات نمای شهر مصوبه مورخ ۲۸/۸/۶۹ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران :

الف) کلیه سطوح نمایان ساختمان های واقع در محدوده و حریم شهرها و شهرک ها که از داخل معابر قابل مشاهده است اعم از نمای اصلی یا نماهای جانبی , نمای شهری محسوب شده , لازم است یا مصالح مرغوب به طرز مناسب و زیبا و هماهنگ نماسازی شود .

ب) صدور گواهی پایان کار ساختمان مشروط به انجام نماسازی نماهای اصلی و جانبی است .

ج) مهندسین مشاور و دارندگان پروانه اشتغال به کار مهندسی موظفند در تهیه و اجرا و نظارت بر طرح های ساختمانی نماسازی کامل کلیه سطوح نمایان را رعایت کنند .

۱۶ . مواقعی که به علت شیب طبیعی زمین و نهانی شدن کف گذر , کف پارکینگ از متوسط کف تمام شده گذر بالاتر قرارمی گیرد .

در خصوص املاک دارای پروانه ساختمان , که قبل از نهانی شدن وضعیت اجرایی کف گذر , احداث بنا گردیده و به دلیل عدم اعلام وضعیت اجرایی کف گذر در پروانه صادره , با توجه به شیب طبیعی زمین اقدام شده و بر اثر نهانی شدن وضعیت اجرایی کف گذر , طبقه پارکینگ از متوسط کف تمام شده گذر مجاور , بالاتر واقع شده و غیرقابل دسترسی سواره گردیده است در این گونه موارد مساحت طبقه مذکور مادام که به صورت فضای باز پیلوتی از آن استفاده می شود جزء تراکم کلی ساختمان منظور نمی گردد و چنانچه سایر شرایط صدور عدم خلاف یا پایان کار فراهم است با قید مشاع بودن سطوح مذکور به عنوان محل بازی بچه ها و فضای باز نسبت به صدور عدم خلاف و یا پایان کار , حسب مورد اقدام لازم معمول خواهد شد .

۱۷ . زمین های شیب دار و شرایط عدم محاسبه زیرزمین در جزء تراکم

در مورد زمین های شیب دار که نورگیر زیرزمین از یک طرف به صورت منطبق با ضابطه و از جهات دیگر نورگیر کامل و یا بیش از حد ضابطه می باشد و در صورتی که طبق نقشه اجرا شده باشد , زیرزمین تلقی شده و جزء تراکم محاسبه نمی شود ( حداکثر یک طبقه زیرزمین)

۱۸ . نحوه صدور گواهی عدم خلاف آپارتمان

در یک مجموعه ساختمانی اعم از بناهای مسکونی و تجاری و غیره ……………. صدور برگ عدم خلاف جهت واحد مورد تقاضا به شرط آن که تخلفی در مشاعاتی که در سند قید شده انجام نگرفته باشد بلامانع است .

۱۹ . نحوه صدور گواهی عدم و خلاف و پایان کار در مجتمع های مسکونی

در مجتمع های مسکونی صدور هرگونه گواهی عدم خلاف و پایان کار منوط به اجرای فضای خدماتی در حد پیشرفت کار قسمت های مسکونی خواهد بود و اخذ تعهد در این خصوص از هیئت مدیره تعاونی ضروری بوده و در پروانه صادره نیز قید خواهد شد . در این صورت شرط ارائه صورت مجلس تفکیکی قبل از صدور پروانه ضرورت نخواهد داشت .

۲۰ . انجام معاملات املاک با ارائه برگ پایان ساختمان و لزوم استعلام طرح های تفصیلی توسط دفاتر اسناد رسمی جهت انجام معاملات املاک ارائه برگ پایان ساختمان با رعایت مقررات مربوطه کافی بوده و دفاتر اسناد رسمی ملزم به استعلام های طرح های تفصیلی از مناطق شهرداری تهران نمی باشد . بدیهی است خریداران در صورت تمایل می توانند وضعیت طرح های تفصیلی ملک مورد معامله را از شهرداری منطقه مربوطه استعلام نمایند .

۲۱ . نحوه صدور گواهی ساختمان جهت ساختمان های مخروبه

گواهی پایان ساختمان برای پلاک هایی که دارای ساختمان مخروبه هستند صادر نمی گردد , برای این گونه پلاک ها و اماکن , تنها به صدور گواهی احداث بنای قبل از سال ۱۳۴۹ آن هم به استناد اسناد معتبر اکتفاء خواهد شد .

۲۲ . مدت اعتبار گواهی عدم خلاف و پایان ساختمان

اعتبار گواهی عدم خلاف ۶ ماه از تاریخ صدور تعیین گردیده است . بدیهی است خریداران ساختمان ها علی القاعده باید متن گواهی پایان ساختمان و عدم خلاف را با وضعیت ملک تطبیق نموده و در صورت وجود مغایرت , اصلاح آن را از فروشندگان درخواست نمایند .

۲۳ . جلوگیری از سد معبر ناشی از مصالح ساختمانی و ایجاد حصر اطراف محل گودبرداری

شهرداری های مناطق موظفند که هرگونه ایجاد سد معبر ناشی از تخلیه و نگهداری انواع مصالح ساختمانی و خاک مازاد ساختمان های در دست احداث در سطح معابر اصلی و فرعی قویاً جلوگیری و اشغال سطوح پیاده روها اعم از خاک مازاد و مصالح بیش از حد متعارف که مشکل تردد برای شهروندان ایجاد نماید , قویاً جلوگیری و در صورت مشاهده هرگونه مورد خلاف یا اخطار کتبی ۲۴ ساعته در صورت عدم اقدام مالکین تا پاکسازی معابر , از ادامه عملیات ساختمانی جلوگیری نمایند . ضمناً کلیه مالکین که قصد احداث ساختمان دارند , موظفند اطراف محل گودبرداری را با حصار لازم جهت جلوگیری از سقوط احتمالی با نظر شهرداری منطقه پوشش داده و هم زمان با پیشرفت عملیات ساختمانی در ارتفاع , نسبت به نصب وسایل ایمنی (نظیر توری سیمی ) به منظور جلوگیری از خطرات ناشی از سقوط مصالح لازم از ارتفاع و ایجاد خطر برای عابرین , اقدام لازم و عاجل معمول دارند .

۲۴ . احداث ساختمان , نصب حصار موقت و جلوگیری از خطرات برای عابرین

به منظور جلوگیری از خطرات برای عابرین هر ساختمان جدید در کلیه قسمت ها باید به طریقی بنا شود که در هیچ مورد موجب خطر برای کارگران و همسایگان و یا اشخاصی که از گذرهای مجاور عبور می نمایند نباشد . نصب حصار موقت در گذرهای همگانی در کارگاه های ساختمانی تا خاتمه نمای ساختمانی اجباری است .حصار مزبور حداکثر نباید بیش از۲/۱ عرض را بگیرد مگر با اجازه شهرداری .

۲۵ . حفظ درختان حریم پیاده رو , باز بودن معبر جوی آب , عدم دپو نخاله ساختمان در کارگاه های ساختمانی

هنگام صدور پروانه ساختمانی موارد مشروحه زیر باید مورد توجه قرار گرفته و مالکین ملزم به رعایت گردند .

الف) به هیچ وجه مصالح ساختمانی یا نخاله را در پیاده رو و خیابان دپو و تخلیه ننمایند .

ب) جوی آب کاملاً باز بوده و مسیر آب مسدود نباشد .

ج) درختان حریم پیاده روها در مقابل ساختمان های احداثی باید آماربرداری شده و به منظور حفظ آنها از آسیب توسط مالکین گونی پیچی شوند .

۲۶ . هدایت آب حاصل از نزولات جوی از ناودان ساختمان به چاه های جذبی

نظر به اینکه تخلیه آب حاصل از نزولات جوی , از ناودان ساختمان ها به معابر , حجم آب های سطحی را بالا برده و با توجه به محدودیت مجازی آب های سطحی و آب گرفتگی ها , مشکلاتی را در مواقع بارانی به وجود می آورد , لذا ضرورت دارد در مناطقی که زمین آبکش می باشد ناودان ساختمان ها به داخل چاه های جذبی هدایت شوند .

۲۷ . استفاده از سازمان آتش نشانی به هنگام صدور گواهی پایان کار ساختمانی بناهای بیش از هفت طبقه

به منظور رعایت اصول ایمنی در برابر آتش سوزی و امکانات تدافعی در مقابل این گونه حوادث که باعث خسارات جانی و مالی می گردد هنگام صدور پایان کار ساختمانی برای بناهای بیش از هفت طبقه از سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی نسبت به رعایت اصول ایمنی استعلام خواهد شد .

۲۸ . نحوه نظارت شهرداری بر ساختمان های احداثی

نظارت شهرداری بر ساختمان های احداثی در مراحل ذیل انجام می گیرد .

الف) تکمیل گودبرداری و انجام پی کنی

ب) تکمیل سفت کاری طبقه همکف

ج) تکمیل سفت کاری ساختمان طبق نقشه مصوبه

د) تکمیل نازک کاری , جهت صدور گواهی پایان ساختمان

۲۹ . رسیدگی به تخلفات جزئی

در مورد ساختمان های در دست احداث و یا پایان یافته چنانچه تغییراتی خلاف نقشه های مصوب در ساختمان به وجود آمده باشد ( غیر از اضافه بنا) و مغایرتی با اصول شهرسازی و بهداشتی و فنی نداشته و تغییری نیز در نوع استفاده از آن حاصل نشده باشد طرح شکایت ازطرف شهرداری ضروری نمی باشد .

۳۰ . رسیدگی به تخلفات جزئی در کمیسیون های داخلی

چنانچه هنگام اجراء ساختمان تخلفاتی حادث گردیده باشد و این گونه خلاف های مغایرت اصولی و بنیانی با ضوابط معماری و شهرسازی و فنی و بهداشتی و غیره نداشته باشند , به کمیسیون های داخلی مناطق که مرکب از شهردار منطقه , معاون شهرسازی و معماری و رئیس بازرسی فنی می باشد , اختیار داده شده است تا موارد ذیل را در کمیسیون های داخلی مطرح و اتخاذ تصمیم نمایند .

الف) کلیه ساختمان هایی که به صورت مسکونی بوده و دارای اضافه بنا مازاد بر پروانه و یا بنای احداثی بدون پروانه ( در هردو حالت در حد تراکم مجاز و منطبق با ضوابط شهرسازی و معماری و دیگر ضوابط جاری باشد ) در کمیسیون داخلی مطرح و پس از اخذ دو برابر عوارض متعلقه از مالک رفع تعرض گردد .

ب) اضافه بنای مسکونی مازاد بر تراکم مجاز ( بدون پروانه ) حداکثر به مساحت ۵۰ مترمربع در املاک مسکونی و هم چنین املاک مسکونی با حداکثر ۵۰ مترمربع سطح تجاری مجاز , با اخذ عوارض معادل یک دوم تا سه برابر ارزش معاملاتی ساختمان برای هر مترمربع , با توجه به محل و موقعیت مالک قابل تصمیم در کمیسیون های داخلی می باشند .

ج) حذف و یا کسر پارکینگ حداکثر یک واحد در ساختمان های موضوع بند ۲ در کمیسیون داخلی مناطق مطرح و با اخذ عوارض متعلقه رفع تعرض گردد .

د) عدم رعایت پخ ۴۵ درجه , مازاد بر ۶۰ % مجاز , در صورتی که مجاور ساختمان همسایه باشد و یا مالک رضایت کتبی و محضری همسایه را ارائه نماید با رعایت سایر ضوابط و مقررات بلامانع است .

ت) مواردی که مغایرت اصولی با ضوابط معماری و شهرسازی و فنی و بهداشتی ندارد , از قبیل عدم رعایت شیب رامپ به میزان ۱۵ % و احداث پاسیو , کمتر از مساحت مجاز , قابل تصمیم گیری در کمیسیون های داخلی مناطق می باشد . بدیهی است در کلیه تصمیم گیری های کمیسیون های داخلی مناطق , در صورتی که مالک به نظر کمیسیون اعتراض داشت و یا اعضاء کمیسیون توافق کامل نداشتند , پرونده جهت اخذ تصمیم به کمیسیون ماده صد احاله تا اتخاذ رأی به عمل آید و پس از اجراء رأی کمیسیون ماده صد و اخذ یک برابر عوارض متعلقه ( زیربنا , پذیره ) نسبت به صدور گواهی مورد درخواست اقدام به عمل آید .

۳۱ . نحوه رسیدگی به تجاوز از طول مجاز در مجاورت زمین بایر و اضافه بنای مازاد بر تراکم تا۵۰ متر مربع

نظر به ایجاد تسهیلات در رسیدگی به تخلفات ساختمانی جزئی , در کمیسیون های داخلی , رسیدگی به تخلفات ساختمانی تجاوز از طول مجاز در مجاورت زمین بایر چنانچه تا تاریخ رسیدگی منجر به شکایت همسایه مجاور نگردیده و همچنین باعث اضافه بنای مازاد بر تراکم بیشتر از ۵۰ متر مربع نگردیده باشد , قابل طرح در کمیسیون های داخلی می باشد . شایان ذکر است که با توجه به بایر بودن زمین مجاور ارائه رضایت مالک آن ضرورتی نخواهد داشت .

۳۲ . تعدیل عملیات ساختمان ها مستلزم ابلاغ کتبی مقام مسئول شهرداری منطقه می باشد

نظربه این که تعطیل ساختمان هایی که صاحبان آنها با در دست داشتن پروانه ساختمانی معتبر , اقدام به ساختمان می نمایند , در صورت دارا بودن تخلفات ساختمانی , مستلزم ابلاغ کتبی مقام مسئول شهرداری منطقه می باشد لذا در مورد این گونه ساختمان ها , مناطق مجاز به تعطیل ساختمان به صورت ابلاغ شفاهی نبوده و تعطیل ساختمان بایستی با ابلاغ کتبی مقام مسئول شهرداری منطقه , با ذکر علت تعطیل صورت پذیرد .

۳۳ . نحوه پرداخت هزینه کارشناسی پرونده های کمیسیون های ماده صد

در خصوص نحوه پرداخت هزینه کارشناسی پرونده های مطروحه در کمیسیون های ماده صد , با توجه به ملاک ملک ماده ۴۵۹ قانون آئین دادرسی مدنی , به شرح ذیل عمل خواهد شد .

الف) در مواردی که کمیسیون بدوی و تجدید نظر , در ضمن رسیدگی , نیاز به اخذ نظر کارشناسی داشته باشد , هزینه مربوطه به عهده خواهان ( متقاضی طرح پرونده در کمیسیون ) خواهد بود و در صورت عدم پرداخت هزینه مذکور , کمیسیون می تواند از رسیدگی خودداری و حسب مورد , اعلام تخلف را ساقط و یا اعتراض را رد نمایند .

ب) در صورتی که قرار کارشناسی در کمیسیون بدوی و یا تجدیدنظر بنا به تقاضای یکی از طرفین ( شهرداری یا مالک ) صادر شود , پرداخت هزینه مربوطه به عهده متقاضی می باشد که در صورت عدم پرداخت نظر کارشناسی از دلائل خارج و کمیسیون با توجه به دیگر دلائل موجود , مبادرت به صدور رأی خواهد نمود .

۳۴ . طرح موضوع عدم استحکام بنا در کمیسیون ماده صد

موضوع عدم رعایت استحکام بنا باید در کمیسیون های ماده صد مطرح شود .

موضوع عدم رعایت استحکام بنا , قابل طرح در کمیسیون های ماده صد بوده و چنانچه توأم با سایر تخلفات ساختمانی باشد , باید در فرم خلاف ضمن اعلام موارد خلاف , به عدم استحکام ساختمانی نیز تأکید شود .

۳۵ . ابلاغ آراء صادره از طرف کمیسیون های ماده صد به کلیه ذینفعان آراء صادره از طرف کمیسیون های ماده صد و هم چنین موارد خلاف ساختمانی , که از طرف اداره کل امور اجرایی کمیسیون های ماده صد جهت ابلاغ به شهرداری مناطق ارسال می گردد . (باید به کلیه ذینفعان ابلاغ گردد)

۳۶ . درخصوص آراء ماده صد که به درخواست مالک رفع خلاف می گردد و یا مالک رفع خلاف می نماید .

مالکینی که نسبت به آراء صادره از کمیسیون های ماده صد قانون شهرداری ها درخواست رفع خلاف نموده یا رأساً اقدام به رفع خلاف می نمایند , چنانچه موضوع مورد تأیید شهرداری منطقه باشد , نیاز به ارسال مجدد پرونده به کمیسیون های ماده صد نبوده و شهرداری منطقه با رعایت سایر ضوابط و مقررا ت نسبت به مورد اقدام خواهد نمود .

۳۷ . نحوه اقدام در مورد افرادی که عمداً مهر و موم اماکن را بشکنند

در صورتی که اماکنی در اجرای آراء صادره از کمیسیون های ماده ۱۰۰ و یا اعمال تبصره ذیل بند ۲۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری ها مهروموم شده باشد و کسی عمداً مهر مزبور را بشکند یا محو نماید مرتکب جرم شده و باید تحت تعقیب قرار گیرد , لذا با مشاهده تخلفات مذکور بلافاصله مراتب باید طی گزارشی به انضمام مدارک مربوطه جهت اقدام مقتضی به دادسراهای نواحی منعکس و پیگیری گردد و در صورت عدم برخورد قاطع از سوی مراجع مذکور مراتب همراه با مدارک و مستندات لازم جهت اقدام به اداره کل حقوقی ارسال شود .

۳۸ . نحوه اعتراض به آراء کمیسیون های ماده صد

با توجه به مفاد تبصره ۱۰ ماده صد قانون شهرداری ها , مناطق شهرداری می توانند در صورت احراز مغایرت کلی و اصولی مفاد آراء صادره از کمیسیون های ماده صد با قوانی و مقررات شهرسازی و تبصره های ماده صد , ظرف مدت ده روز پس از دریافت آراء نسبت به آن اعتراض و ضمن توضیح کامل و لازم , پرونده را جهت رسیدگی در کمیسیون های تجدیدنظر ع به اداره کل امور اجرایی کمیسیون های ماده صد ارسال نمایند .

۳۹ . نحوه اعتراض شهرداری , مالک و یا مستأجر به آراء کمیسیون

آراء قطعی صادره از کمیسیون که برمبنای تخلف مالک ساختمان است قابلیت اجرا دارد و ذینفع در این قبیل دعاوی شهرداری و مالک می باشد به اشخاص دیگر , ولی در صورتی که مستأجر با هر شخص دیگری که مدعی وقوع جرم یا کلاهبرداری یا هرگونه فعل مجرمانه باشند و یا اینکه در موردی خود را ذیحق تشخیص دهند می توانند رأساً به مراجع قضایی عرض تظلم نموده و یا دادخواست لازم برای احقاق حق خود به دادگاه صالحه تقدیم نمایند .

۴۰ . نحوه اقدام درخصوص آراء فک پلمپ

چنانچه از دادگاه ها آرائی مبنی بر فک پلمپ , صادر گردد باید توسط شهرداری منطقه و یا از طریق اداره کل حقوقی در دادگاه های عمومی یک نسبت به آن اعتراض به عمل آید . بدیهی است در اعتراضات به عمل آمده ذکر شماره آراء کمیسیون های ماده صد و ضمیمه نمودن تصاویر آراء ضروریست .

۴۱ . خودداری مالک از پرداخت جرائم

شهرداری در صورت خودداری مالک از پرداخت جرائم , صرفاً در مواردی که جریمه مستند به تبصره های ۲ و ۳ باشد ( به صراحت مفا د تبصره های مذکور ) می تواند از کمیسیون صادرکننده رأی تقاضای صدور رأی تخریب و رفع خلاف نماید , در سایر موارد که جریمه مستند به تبصره های مذکور نباشد , چنین اقدامی قانونی نبوده و کمیسیون های موضوع تبصره یک و ۱۰ ماده صد صالح به رسیدگی و صدور رأی مجدد نمی باشند .

۴۲ . حدود اختیارات دیوان عدالت اداری و نحوه اقدام سایر مراجع قضایی به آراء ماده صد

باتوجه به طرح الحاق یک تبصره به مواد ۱۸ و ۲۰ قانون دیوان عدالت اداری , که در جلسه علنی مورخ ۲۶/۲/۷۲ مجلس شورای اسلامی , در مورد حدود اختیارات دیوان عدالت اداری در رسیدگی به آراء ماده صد تصویب گردیده است , هرگونه اظهارنظر در خصوص نقض یا توقیف عملیات اجرایی آراء صادره , در صلاحیت دیوان عدالت اداری بوده و چنانچه از تاریخ مذکور سایر مراجع , اعم از کیفری , حقوقی , دادسراها اقدامی در رابطه با آراء ماده صد داشته باشند , مراتب باید جهت بررسی و اقدام لازم همراه با تصویر نامه مرجع مربوطه به اداره کل امور اجرایی ماده صد ارسال گردد .

۴۳ . ارسال سوابق در اسرع وقت به شعب دیوان عدالت اداری

به منظور رسیدگی به دادخواست های معترضین به آراء کمیسیون های ماده صد , کلیه مسئولین شهرداری های مناطق مکلفند برابر ماده ۲۱ قانون دیوان عدالت اداری هرگونه سوابق و مدارک مورد نیاز دیوان را در اسرع وقت به شعب درخواست کننده ارسال نمایند .

۴۴ . اقدام مناطق شهرداری در خصوص آراء نقض شده توسط دیوان عدالت اداری

نظر به اینکه بعضاً تعدادی از آراء صادره از کمیسیون های ماده صد قانون شهرداری , به علت شکایت افراد ذینفع از طرف شعب دیوان عدالت اداری نقض و جهت رسیدگی مجدد به تخلفات ساختمانی ملک مورد شکایت به شهرداری منطقه اعاده می گردد , لذا شهرداری منطقه با اظهارنظر صریح نسبت به دلائل و استنادات شعب دیوان عدالت اداری , مبنی بر رد و یا تأیید دلائل مورد استناد , پرونده را به طور کامل رسیدگی نموده و سپس به اداره کل امور اجرایی کمیسیون های ماده صد ارسال نماید تا از طولانی شده ر سیدگی و مکاتبات اضافی جلوگیری به عمل آید .

۴۵ . دستورالعمل در مورد آراء کمیسیون های ماده ص د که توسط دیوان عدالت اداری نقض می شوند .

دستورالعمل ذیل در مورد آراء کمیسیون های ماده صد که توسط دیوان عدالت اداری نقض و یا توسط ذینفع مورد اعتراض قرار می گیرد ابلاغ گردیده است .

الف) با توجه به اینکه تعدادی از آراء صادره از کمیسیون های ماده صد , توسط دیوان عدالت اداری نقض می گردد و شعب دیوان بعضاً به دلائل و مستنداتی اشاره می کنند که با واقعیت و مدارک موجود در پرونده مغایر است . لذا ضمن بررسی کامل شهرداری مناطق , می توانند از طریق اداره کل حقوقی نسبت به دادنامه صادره در موعد مقرر ( ده روز ) اعتراض نمایند و در مواردی که پرونده جهت طرح مجدد به کمیسیون های ماده صد ارسال می شود , قبلاً نسبت به دلائل و مستندات قید شده در دادنامه رسیدگی و اظهارنظر نموده و سپس پرونده را به کمیسیون های ماده صد ارسال دارند .

ب) در رابطه با اعتراض شاکی نسبت به آراء بدوی صادره از کمیسیون های ماده صد ضمن بررسی کامل و اظهارنظر صریح , نسبت به دلائل مورد استناد شاکی , پرونده ها را به اداره کل امور اجرایی کمیسیون های ماده صد ارسال نمایند .

ج) در مواردی که آراء صادره از کمیسیون های ماده صد , در اداره کل امور اجرایی کمیسیون های ماده صد به علت کمبود مدارک و مستندات مورد نیاز قابل اعتراض نباشد , شهرداری مناطق می توانند با ارائه مدارک و مستندات مورد لزوم و بازدید از محل و اظهارنظر در مورد قدمت آن , نسبت به رأی صادره در موعد مقرر اعتراض نمایند .

د) با توجه به اینکه تعدادی از پرونده های ارسالی بدون اطلاع مستأجرین ملک و صرفاً بنا به درخواست مالکین ارسال می گردد , لذا شهرداری منطقه موظف است که آراء صادره بدوی را به کلیه افراد ذینفع در ملک ابلاغ نمایند تا در صورت داشتن اعتراض , کلیه ذینفع ها نسبت به ارائه اعتراضیه اقدام نمایند .

۴۶ . عدم صدور پایان کار ساختمانی جهت بناهای مخروبه و لزوم اخذ عدم خلاف و پایان کار جهت انجام معاملات قطعی

با عنایت به اینکه ساختمان برحسب تعریف طرح جامع تهران , عبارت است از هر بنای پوشیده که برای مسکن , زندگی و یا فعالیت انسا ن و یا نگهداری کالا و ماشین آلات و غیره در نظر گرفته شده است , از طرفی با توجه به ماده صد قانون شهرداری ها وبند ۲۴ ذیل ماده ۵۵ قانون مذکور , احداث هرگونه ساختمان در محدوده قانونی شهرها , بایستی با اخذ مجوز از شهرداری انجام پذیرد و گواهی پایان ساختمان , پیرو پروانه های صادره بوده و تأییدی است بر صحت اجراء و رعایت ضوابط و مقررات شهرسازی و در نتیجه استحکام بنا و اجازه بهره برداری از مستحدثات اجرا شده , لذا با توجه به نکات فوق الذکر , گواهی پایان ساختمان در مورد بناهایی که مخروبه بوده و غیر قابل استفاده می باشد موضوعیت ندارد . و از طرف دیگر با توجه به تبصره ۸ از لایحه اصلاحی تبصره های ماده صد قانون شهرداری ها مصوب شورای انقلاب اسلامی ایران , دفاتر اسناد رسمی نیز مکلف اند در زمان انجام معاملات , با اخذ گواهی پایان کار و یا عدم خلاف اقدام به انجام معامله نمایند . لذا شهرداری می تواند نسبت به موارد فوق مراتب عدم شمول ملک مورد نظر را نسبت مقررات تبصره ۱ ماده صد اعلام نماید .

۴۷ . ذکر غیرقابل تفکیک بودن عرصه ملک در گواهی های صادره

نظر به اینکه ادارات ثبت در برخی موارد به استناد برگ پایان ساختمان صادره از طرف شهرداری ها بدون اجرای ماده ۱۰۱ قانون شهرداری ها اقدام به تفکیک عرصه املاک واقع در محدوده شهر تهران را می نمایند , لذا به منظور عدم ایجاد گرفتاری بعدی جهت مالکین مربوطه و نیز به منظور جلوگیری از تضییع حقوق , شهرداری باید در گواهی های صادره اعم از ساختمان های احداثی قبل از سال ۱۳۴۹ یا پس از آن قید نماید که عرصه ملک غیرقابل تفکیک بوده و هرگونه افراز و تفکیک عرصه با توجه به ماده ۱۰۱ قانون شهرداری مستلزم موافقت شهرداری می باشد .

۴۸ . مواردی که نیاز به کسب مجوز از شهرداری ندارد :

مواردی که نیاز به کسب مجوز از شهرداری ندارد عبارتند از :

الف) مرمت پشت بام از قبیل تعویض قیرگون , آسفالت , نصب موزائیک , تعویض یا مرمت شیروانی .

ب) تعویض موزائیک ساختمان و راه پله .

ج) سفید کاری و نقاشی و نصب کاشی .

د) نماسازی دیوار حیاط و ساختمان .

ط) لوله کشی آب و فاضلاب , گاز , نصب شوفاژ , مشروط بر اینکه محل موتورخانه نیاز به احداث ساختمان جدیدی نداشته باشد . احداث محل منبع مواد سوخت زیر حیاط بلامانع است .

ع) حفر چاه و تخلیه آن .

ق) احداث سرویس توالت به طور مجزا از ساختمان داخل حیاط حداکثر به مساحت ۲ مترمربع .

ی) احداث حوض و استخر و کف بندی و باغچه بندی در منازل مسکونی .

۴۹ . مدارک لازم جهت تفکیک اراضی

مدارک لازم جهت تشکیل پرونده برای انجام تفکیک اراضی عبارتند از :

الف) ارائه تقاضای تفکیک توسط مالک و یا مالکین و یا وکیل قانونی .

ب) در صورتی که تقاضا از طرف شرکت و یا سازمانی باشد , نماینده رسمی آن شرکت و سازمان بایستی معرفی نامه معتبر ارائه نماید .

ج) سه برگ فتوکپی از تمام اوراق سند مالکیت ( شش دانگ )

د) ارائه یک برگ نقشه ۲۰۰۰/۱ هوایی که محل توسط مالک بر روی آن مشخص و امضاء گردیده باشد و سه برگ فتوکپی از محل ملک روی نقشه هوایی الزامی است .

ط) در صورتی که زمین شش دانگ به صورت مشاعی باشد , سه برگ از هریک از اسناد مشاعی ارائه شود .

ت) در مورد زمین های تفکیک شده ارائه صورت مجلس ونقشه تفکیکی ثبتی و سند مادر الزامی است .

خ) اصل سند مالکیت جهت تطبیق با فتوکپی اسناد مالکیت بایستی به همراه مالک باشد .

ع) برگ مفاصا حساب نوسازی و معافیت آن در ۶ ماهه گذشته سال .

ق) در صورتی که مالک فوت شده باشد گواهی انحصار وراثت به انضمام وکالتنامه از طرف ورثه و در مورد ورثه صغیر اجازه نامه ر سمی قیم .

ف) مفاصا حساب مالیات اراضی بایر قبل از صدور اجازه تفکیک ارائه گردد .

ه) اسنادی که فاقد ابعاد می باشند ارائه کروکی ثبتی و یا کروکی ابعاد با مساحت ملک که توسط مالک تهیه و امضاء و در دفترخانه اسناد رسمی گواهی امضاء شده باشد .

ی) جهت اراضی بیش از ۳۰۰۰ متر مربع ارائه کروکی نقشه برداری شده که به امضاء مهندسین مجاز رسیده باشد .

۵۰  . مراحل انجام تفکیک اراضی

مراحل ضروری برای انجام تفکیک اراضی عبارتند از :

الف) تشکیل پرونده

ب) بازدید محل

ج) اظهارنظر طرح های تفصیلی

د) تعیین بر و کف

ط) ارائه کروکی پیشنهادی تفکیک توسط مالک

ت) بررسی کروکی مذکور از نظر مقررات شهرسازی ملاک عمل با توجه به ماده ۱۰۱ قانون شهرداری .

خ) ترسیم نقشه تفکیکی در صورت منطبق بودن کروکی مذکور با ضوابط تفکیک اراضی .

ع) امضاء نقشه توسط مسئولین ذیربط .

ق) اخذ عوارض تفکیک

ه) تهیه پیش نویس و تایپ نامه عنوان اداره ثبت

ظ) ارسال نامه همراه با نقشه تفکیکی به ا داره ثبت مربوطه

ی) تفکیک اراضی بیش از ۱۰۰۰۰ مترمربع مستلزم رعایت سرانه های شهرسازی در نقشه پیشنهادی و تصویب کمیسیون ماده پنج شورای عالی شهرسازی و معماری می باشد .

۵۱ . شرح مختصری از مقررات تفکیک اراضی

مقررات تفکیک اراضی را می توان به شرح ذیل دسته بندی کرد :

الف) حداقل نصاب مساحت تفکیک در تراکم کم داخل محدوده ۵ ساله و محدوده آزاد شده ۳۳۰ مترمربع .

ب) حداقل نصاب مساحت تفکیک در تراکم مسکونی متوسط و بالاتر داخل محدوده ۵ ساله تا ۲۰۰ مترمربع

ج) حداقل نصاب مساحت تفکیک اراضی مسکونی پایین تر از محور خیابان امام خمینی داخل محدوده ۵ ساله ۱۵۰ مترمربع .

د) حداقل نصاب مساحت تفکیک اراضی مسکونی متعلق به سازمان زمین شهری و اوقاف و شهرداری ۲۰۰ مترمربع .

ط) تفکیک خانه های ساخته شده مجزا به تاریخ قبل از سال ۵۶ داخل محدوده ۵ ساله خدمات شهری در وضع موجود بلامانع است (پس از رعایت بر اصلاحی ) .

ت) تفکیک خانه های ساخته شده به تاریخ قبل از سال ۵۸ در محدوده آزاد شده در وضع موجود بلامانع است (پس از رعایت بر اصلاحی) .

خ) حداقل نصاب مساحت تفکیک اراضی در نوع استفاده تجاری و مختلط ۳۰۰ مترمربع می باشد .

ق) حداقل نصاب مساحت تفکیک در منطقه صنعتی ۱۰۰۰ مترمربع .

ه) حداقل نصاب مساحت تفکیک در حوزه انبارداری ۵۰۰۰ مترمربع .

ی) حداقل عرض گذرهای احداثی مطابق جدول ضمیمه می باشد .

۵۲ . عرض گذرهای احداثی

مقررات عرض گذرهای احداثی در قطعات مورد تفکیک عرض گذرهایی که برای تفکیک یک پلاک به قطعات متعدد باید درنظر گرفت به شرح زیرمی باشد:

بلوک یک                          بلوک دو                             بلوک سه

طول کوچه     عرض کوچه     طول کوچه    عرض کوچه     طول کوچه     عرض کوچه

تا ۳۰ متر          ۶ متر           تا ۵۰ متر           ۶متر            تا ۵۰ متر        ۴ متر

تا ۶۰ متر          ۸ متر           تا ۱۰۰ متر         ۸ متر           تا ۱۰۰ متر       ۸ متر

تا ۱۰۰ متر       ۱۰ متر       بیشتر از ۱۰۰ متر    ۱۰ متر      بیشتر از ۱۰۰ متر   ۸ متر

بیشتراز ۱۰۰ متر  ۱۲ متر             بن باز           ۱۰ متر              بن باز         ۸ متر

کوچه های بن باز  ۱۲ متر

تبصره : در تفکیک اراضی بیشتر از ۱۰۰۰ متر مربع بایستی براساس جمعیت پذیری ضمن رعایت سرانه های خدماتی مربوطه اقدام نمود .

گروه مهندسین ایران معماری با مدیریت آرشیتکت آرتورامید آذری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر:۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

ضوابط طراحی بیمارستا ن

در حالی که بیمارستان‌ها در گذشته آگاهانه جهت مصارف پزشکی، جراحی طراحی می‌‌شدند امروزه می‌توان شاهد تغییر جهت به سوی انسانگرایی در امکانات بیمارستانی بود. بیمارستانهای امروزی بیشتر به هتل شبیه هستند. وجود فضای اقامتی دارای اهمیت بیشتری نسبت به طرح‌های سرد بهداشتی در بیمارستانهای گذشته است. مدت زمان بستری و اقامت بیمار به طور پیوسته کوتاهتر می‌شود و علاقه به اتاق‌های یک تختی یا دو تختی (در خصوص بیمارهای خصوصی) بیشتر شده است.

فهرست مندرجات

۱ قسمت بندی و تعین محدوده
۲ انواع بیمارستانها
۲٫۱ بیمارستانهای دانشگاهی
۳ مفهوم طرح ریزی
۴ مسیریابی
۵ اتاقهای جراحی اصلی
۵٫۱ اتاق بیهوشی
۶ داروخانه
۷ آبریزگاه
۸ رعایت نکات ایمنی در جراحی
۹ استریل‌سازی مرکزی
۱۰ بخش مراقبتهای ویژه
۱۱ بخش‌های مراقبت
۱۲ دپارتمانهای مراقبت

قسمت بندی و تعین محدوده

یک بیمارستان عمومی به بخشهای مراقبت، معاینه و درمان، انبار و محل نگهداری موقت زباله، اداری و فن آوری تقسیم می‌شود. قسمت‌های اقامتی و احتمالا بخش‌های آموزشی و پژوهشی و همچنین بخشهای حمایتی برای عملیاتهای خدماتی نیز در یک بیمارستان عمومی وجود دارند.

انواع بیمارستانها

بیمارستانها را می‌شود به گروههای زیر تقسیم کرد: کوچکترین (تا ۵۰ تخت)، کوچک (تا ۱۵۰ تخت) استاندارد (تا ۶۰۰ تخت) و بزرگ. حمایت کنندگان مالی بیمارستانها ممکن است دولت، بنیادهای نیکوکاری یا خصوصی یا ترکیبی از اینها باشند. بیمارستانها را می‌توان از جهت نوع فعالیت به بیمارستانهای عمومی، تخصصی و دانشگاهی تقسیم کرد.

بیمارستانهای دانشگاهی

بیمارستانهای دانشگاهی با بیشترین ظرفیت خدماتی را می‌توان برابر با دانشکده‌های پزشکی و بیمارستانهای عمومی بزرگ دانست. آنها امکانات تشخیص و درمانی گسترده‌ای دارند و به طور اصولی پژوهش و آموزش را به پیش می‌‌برند.سالنهای سخنرانی و اتاقهای تشریح بایستی طوری گنجانده شوند که فعالیت بیمارستان توسط ناظرین مختل نشوند. بخشها باید بزرگ باشند تا هم ملاقات کنندگان و هم ناظران را در خود جای دهند. امکانات و نیازهای ویژه بیمارستانهای پزشکی ایجاب می‌کند اتاقها به صورت ویژه‌ای طراحی شوند.

مفهوم طرح ریزی

موقعیت: محل پروژه باید دارای فضای کافی برای بخشهای اقامتی مستقل و دپارتمانهای مختلف بیمارستان باشد. بایستی در منطقه آرام باشد و در آینده نیز احتمال ساخت و ساز در اطراف آن وجود نداشته باشد مگر اینکه توسط محلهای مجاور تفکیک و مستثنی شده باشد. تجهیزات نبایستی بر اثر مه گرفتگی، باد شدید، گرد و غبار، دود، بو و حشرات آسیب ببیند. زمین نباید آلوده باشد و برای گسترش فضا، زمینهای آزاد اطراف نیز در نظر گرفته شوند.

جهت:

بهترین جهت برای اتاق درمان و جراحی بین شمال غربی و شمال شرقی است. نمای بخش پرستاری در جهت جنوب به جنوب شرقی مناسب است آفتاب صبحگاهی دلپذیر، گرمای کم، مزاحمت کم نور آفتاب (احتیاج به تاریک کردن اتاق نیست)، هوای ملایم در عصر ها، اتاقهایی که رو به شرق و غرب هستند به نسبت دارای آفتاب گیری بیشتر هستند اگر چه از آفتاب زمستانی بهره کمتری می‌‌برند. جهت بخشهای بیمارستان که دارای اقامت متوسط کوتاهی هستند مهم نیست برخی مقررات انظباطی تخصصی حکم می‌کنند که بیماران در معرض نور مستقیم خورشید قرار نگیرند که اتاقهای رو به شمال برای آنها مناسب است.

تصویر:

یک بیمارستان قرار است گسترش یابد، طراحی آن شامل چهار فاز سازندگی می‌شوند یک محیط بسته بزرگ که شامل یک پارک ساخته خواهد شد که پنجره‌ها بتوانند رو به آن باز شوند بدون آنکه صدا مزاحمت ایجاد کند.

اشکال ساختمانی درمانگاه بیماران سرپایی:

محل درمان بیماران سرپایی دارای اهمیت ویژه‌ای است. جداسازی مسیر بیماران سرپایی و بیماران بستری شونده باید در اوائل برنامه ریزی مد نظر قرار گیرد.با این حال راه دسترسی به دپارتمانهای پرتو ایکس و جراحی بایستی نزدیک باشد. امور مربوط به بیماران سرپایی هر روز مهمتر می‌شوند. بنابراین به اتاق‌های انتظار بزرگتر و اتاقهای درمان بیشتری نیاز است.

راهروها:

راهروها باید برای بیشترین جریان گردشی طراحی شوند. در کل، راهروهای دسترسی بایستی حداقل دارای ۵۰/۱ متر پهنا داشته باشند. راهروهایی که بیماران را با تخت متحرک جابجا می‌کنند باید حداقل دارای پهنای موثر ۲۵/۲ متر باشند. سقف معلق در راهروها می‌توانند تا ۴۰/۲ متر ارتفاع داشته باشند. پنجره‌های نورگیر و هواگیر نبایستی بیش از ۲۵ متر از یکدیگر فاصله داشته باشند. پهنای مفدار راهروها نباید توسط برآمدگیهای دیوار، ستونها و عناصر دیگر ساختمان مختل و محدود شود. در را هروهای بخش باید با توجه به مقررات داخلی در برای خروج دود سیگار تعبیه شود.

درها:

در طراحی درها بهداشت باید در نظر گرفته شود. لایه سطحی در بایستی دارای مقاومت بلند مدت در برابر نظافت مداوم توسط تمیزکننده‌ها و میکروب کشها باشد و بایستی طوری طراحی شود که مانع انتقال صدا، بوهای نا مطبوع و جریان هوا باشند. درها نیز بایستی دارای همان استاندارد عایق بندی در برابر صدا باشد که دیوارهای اطراف از آن برخوردارند. چوب دوروکشه در باید حداقل توانایی کاهش صدا تا۲۵ دسی بل را داشته باشد. ارتفاع دقیق دربها به نوع و عمل آنها بستگی دارد.
درهای معمولی m 20/2 -10/2
دروازه‌های عبور وسایل نقلیه m 50/2
ورودی انتقالات m 80/2- 70/2
حداقل ارتفاع در جاده‌های ورودی m 50/3

پله ها:

به خاطر دلایل سلامتی، پله‌ها بایستی طوری طراحی شوند که در مواقع لزوم ظرفیت تمام گردش عمومی را داشته باشند البته مقررات ساختمان سازی ملی نیز بایددر نظر گرفته شوند. پلکانها باید در هر دو طرف نرده داشته باشند و بدون بر آمدگی پیشبن باشند(بدون لبه برآمده) پله‌های پیچ دار (حلزونی) نمی‌توانند در مقررات مربوط به پله‌ها گنجانده شوند.پهنای موثر عرض پله‌ها و پاگردها باید حداقل دارای ۵۰/۱ متر باشند واز۵۰/۲ متر تجاوز نکنند. درها نباید پهنای مفید پاگردها را اشغال ومحدود کنند و با توجه به مقررات بیمارستان، درهای رو به راه‌پله باید به طرف خروجی باز شوند. می‌توان پله‌هایی با ارتفاع m m170 داشت و حداقل عمق پاگذار آن mm280 باشد. بهتر است نسبت ارتفاع/ عمق پاگذار ۳۰۰تا۱۵۰ میلی متر باشد.

آسانسور ها:

آسانسورها انسانها، دارو ها، ملحفه‌ها و تختهای بیمارستانی را بین طبقات جابجا می‌کنند و به خاطر مسائل بهداشتی و زیبایی بهتر است آسانسورهای جداگانه‌ای را برای هر کدام این اهداف در نظر گرفت. در ساختمانهایی که مراقبت، معاینه و درمان در طبقات بالایی انجام می‌‌گیرند حداقل دو آسانسور برای انتقال تخت لازم است. اتاقک آسانسور باید به اندازه‌ای باشد که جا برای یک تخت ودو همراه وجود داشته باشد. سطوح داخلی کابین باید صاف، قابل شستشو و به راحتی قابل ضد عفونی باشد. کف آن نباید سر باشد چاه آسانسور باید ضد آتش باشد. برای هر صد تخت یک آسانسور چند منظوره باید تعبیه شود و تعداد این آسانسورها در بیمارستانهای کوچکتر حداقل دو دستگاه باید باشد، بعلاوه حداقل بایستی دو آسانسور کوچکتر برای تجهیزات قابل حمل، کارکنان وملاقات کنندگان وجود داشته باشد:
ابعاد دقیق آسانسور: m 20/1 × ۹۰
ابعاد دقیق چاه آسانسور: m 50/1 × ۲۵/۱

مسیریابی

برای جلوگیری از انتقال میکروب بر اثر تماس، فعالیتهای مختلف جداگانه‌ای می‌‌بایست صورت گیرد. سیستم تک راهرویی که در آن بیماران جراحی شده و بیماران آماده جراحی، کارکنان آماده جراحی و کارکنان پس از انجام عمل و حمل وسایل تمیز و کثیف از یک راهرو استفاده می‌کنند دیگر استاندارد نیست. بهتر است سامانه دو راهروی داشته باشیم که در آن بیماران و کارکنان یا بیماران و وسایل غیر تمیز از یکدیگر جدا باشند. هنوز بهترین نوع این موارد مشخص نشده است و بنابراین به صورت جداگانه در نظر گرفته می‌شوند. یک راهبرد موثر، جدا کردن جریان بیماران از محل کار مورد استفاده کارکنان گروه جراحی است.

اتاقهای جراحی اصلی

تعدادی اتاق ملزومات و کار در مجاورت مستقیم اتاق جراحی هستند. اتاق جراحی باید به گونه‌ای طراحی شود تا هر چه بیشتر به شکل مربع شباهت داشته باشد تا کار در هر جهت از تخت جراحی به راحتی انجام گیرد. اندازه مناسب می‌تواند ۵۰/۶ × ۵۰/۶ متر با ارتفاع ۳ متر و اضافه ارتفاع ۷۰/۰ m برای تهویه و خدمات دیگر باشد. اتاقهای جراحی بهتر است یکسان باشد تا حداکثر انعطاف پذیری را داشته باشند و عملها روی میز قابل حملی صورت گیرد که بر روی پایه‌ای ثابت در وسط اتاق سوار شده باشد. نور طبیعی از نظر روانشناختی دارای امتیاز خاصی است که جلوگیری از آن تقریبا غیر ممکن می‌‌نماید. واگر هم امکان آن وجود داشته باشد باید سیستمی وجود داشته باشدکه به طور کامل جلوی نفوذ این نور را بگیرد(برای مثال عملهای جراحی چشم در فضای خیلی تاریک انجام می‌گیرد) امروزه اتصالات خدماتی و وسایل فنی معمولا از طریق تجهیزات بیهوشی معلق تأمین می‌شود. در غیر این صورت ،اتصالات خطوط خلاء، اکسید نیتروس و برق اضطراری بایستی حداقل ۲۰/۱ متر بالاتر از سطح کف اتاق قرار گیرند. جدا کردن بخشهایی که در حد بالای میکروب زدایی شده اند(استریل) و وسایل استریل نیز به آنجا ارسال می‌شود بسیار مهم است. تقسیم اتاق عمل به دو قسمت عفونی و غیر عفونی یک بحث پزشکی است اما عمل هوشیارانه و منطقی است. کف اتاق و سطح دیوارها باید بسیار صاف و قابل شستشو باشند از نصف برآمدگیهای تزئینی و سازه‌ای باید جلوگیری کرد.

اتاق بیهوشی

اندازه اتاق بیهوشی باید تقریبا ۸۰/۳×۸۰/۳ متر باشد و درهای آن نیز کشویی و برقی باشد و به اتاق عمل باز شوند(پهنای ۴۰/۱ متر)این درها باید دارای دریچه و شیشه‌ای باشند تا بتوان با اتاق جراحی ارتباط تصویری داشت. اتاق بایستی مجهز به یخچال ،سینک آب ،لوله دستشویی و آبکشی، کابینت جهت نگهداری لوله هلی جراحی ،اتصالات تجهیزات بیهوشی. برق اضطراری باشد
.

اتاق ترخیص بیهوشی:

این اتاق به اتاق بیهوشی شباهت دارد در ورودی به راهروی کاری باید لولایی و بدون چفت با عرض ۲۵/۱ متر باشد

اتاق شستشو:

تقسیم اتاق شستشو به بهداشتی ومعمولی ایده ال است اما از نقطه نظر بهداشت یک اتاق تکی کافی است. حداقل پهنای اتاق باید۸۰/۱ متر باشد. برای هر اتاق جراحی بایستی سه دست و صورت شویی (سینک) که آب را به اطراف نمی‌پاشد وجود داشته باشدکه از طریق پدالهای پایی کنترل شوند .بایستی دارای دریچه دید باشند و اگر هم برقی هستند بایستی با پدالهای پایی باز شوند. اگر صرفه جویی در الویت دارد می‌توان از درهای لولایی چرخش استفاده کرد.

اتاق اشیاء استریل:

اندازه این اتاق دارای انعطاف پذیری بیشتری است اما بایستی به اندازه کافی فضای قفسه و کابینت وجود داشته باشد و بتوان به طور مستقیم از اتاق عمل به آن دسترسی داشت. به ازای هر اتاق عمل اشیاء استریل به مساحت تقریبی ده متر مربع نیاز است.

اتاق تجهیزات:

اگر چه دسترسی مستقیم به اتاق عمل ارجح است این کار همیشه ممکن نیست اگر دسترسی مستقیم امکان‌پذیر نباشد اتاق تجهیزات بایستی تا حد امکان نزدیک اتاق عمل باشد تا مدت انتظار کمتر شود. اتاقی به اندازه ۲۰متر مربع باید در نظر گرفته شود.

اتاق زیر مجموعه استریل:

این اتاق را می‌توان مستقیم یا غیر مستقیم به بخش استریل اتاق عمل مرتبط کرد. این اتاق شامل یک بخش بهداشتی برای اشیاء استریل شده و یک بخش معمولی برای اشتباه غیر استریل است. تجهیزات آن بایستی شامل سینک، سطح انبار، سطح کار و استریل کننده‌های بخار باشد. وصل کردن یک اتاق زیر مجموعه استریل (ساب استریل) به چندین اتاق عمل می‌تواند مشکلات بهداشتی بوجود آورد که این کار نباید صورت گیرد. توجه داشته باشید که ابزار جراحی در واحد استریلیزه مرکزی آماده می‌شوند که خارج از محوطه جراحی قرار دارد.

اتاق گچ گیری:

به خاطر مسائل بهداشتی، این اتاق نباید در محوطه جراحی باشد بلکه در محوطه بیماران سرپایی بایستی قرار گیرد در واقع اورژانس بیمار بایستی از لابی‌های مختلف عبور کند تا به اتاق عمل برسد. تجهیزات شرایط پس از عمل فناوری اتاق بهداشت و تهویه هوا: سیستم تهویه هوا جزئی حیاتی از فناوری اتاق بهداشت است نمونه معمولی آن از جابجایی کم،لزرش با سرعت ثابت حرکت هوا (m /s 45/0)استفاده می‌کند که تمام میکروبها و ذرات رها شده را به خارج می‌‌راند. یک سیستم دمنده جهت دار هوا نیز برای به حداقل رساندن لرزش هوا و یکنواختی آن هوا را به داخل اتاق عمل می‌‌دمد. بنابراین می‌توان به مقدار زیاد از ترکیب هوای آلوده و هوای تازه (هوای اتاق بهداشت) جلو گیری کرد. برای حفظ بهداشت و تمیزی تجهیزات جراحی به مسافتی به ابعاد تقریبی ۰۰/۳×۰۰/۳ متر نیاز است. همچنین سیستم تهویه هوا پیش از آماده کردن مقدار هوا مورد نیاز، از طریق تصویه، رقیق و فشرده کردن هوا سطح اجرام زنده هوایی را می‌‌کاهد. برای مثال برای اطمینان از آلودگی زدایی هوا بین اتاقهای عمل به۱۵تا۲۰ بار تعویض هوا در ساعت نیاز است. برای ایجاد منطقه‌ای در اتاق عمل که تا حد امکان فاقد جرم/ذره باشد از ورودی کنترل نشده هوا از طریق اتاقهای مجاور به داخل اتاق عمل بایستی جلوگیری کرد.این کار را می‌شود از طریق هوا بندی اتاق عمل (تمام درزها در طی ساخت بایستی پر شوند) و با تغییر فشار انجام داد (یعنی بالاترین فشار که در اتاق عمل است به تدریج در اتاق بیهوشی کمتر ودر اتاقهای دیگر به حداقل می‌‌رسد تا با بوجود آمدن تفاوت فشار هوا از اتاق عمل به اتاقهایی که به مراقبت کمتر احتیاج دارند حرکت کند) بنابراین پنجره‌های اتاق عمل بایستی دارای دریچه‌های مشبک تهویه هوا با قابلیت هوابندی کامل باشند .

فعالیتهای جنبی:

اتاقهای فعالیت‌های جنبی ضروری نیست که در نزدیکترین مجاورت اتاقهای عمل قرار گیرند. این اتاقها بوسیله راهرویی که مورد استفاه بیمار نباشد جدا شوند.

اتاق پرستارها:

ابعاد این اتاقها بستگی به بزرگی دپارتمان جراحی بیمارستان دارد. باید فرض شود که در هر تیم جراحی هشت عضو دارد(پزشکها،پرستارهای اتاق عمل، پرستارهای بیهوشی) اگر واحد جراحی دارای بیش از دو اتاق عمل باشند مناسب است که سیگاریها را از غیر سبگاریها جدا کرد. این اتاق راحتی باید دارای تعداد صندلی کافی، کابینت و یک سینک باشد.

محل کار پرستارها:

این اتاقها می‌‌بایستی دارای موقعیت مرکزی باشند و دارای شیشه‌های بلند تا راهروی کاری از آن طریق دیده شود. علاوه بر میز تحریر آنها باید دارای کمد و کابینت و دیوارهای بلند برای نصب برنامه‌ها باشند.

اتاق گزارشات:

این اتاقها که نیاز آنها مطلق نیست نباید بیش از ۵ متر مربع باشنددر این اتاقها جراحان پس از عمل گزارش آن را تهیه می‌کنند.

داروخانه
یک داروخانه به مساحت ۲۰ متر مربع می‌تواند انواع مواد بیهوشی ،داروهای جراحی و مواد دیگر را در خود جای دهد بخصوص که دارای قفسه‌های گردشی باشد.

اتاق نظافت:

مساحت ۵ متر مربع برای چنین اتاقی کافی است این اتاقها بایستی به اتاق عمل نزدیک باشند زیرا پس از عمل میکروب‌زدایی (ضد عفونی) و تمیز کردن ابزار صورت می‌گیرد.

جایگاه تختهای تمیز:

در نزدیکی محدوده لابی بیماران بایستی فضای کافی جهت قرار دادن تختهای تمیز شده و آماده وجود داشته باشد. مقدار مورد نیاز عبارتست از یک تخت تمیز اضافی برای هر میز جراحی.

آبریزگاه

به خاطر مسائل بهداشتی مستراح‌ها بایستی خارج از محدوده جراحی و فقط در سرسرای (لابی) بیماران قرار گیرد.

ملزومات اتاق بازگشت هوشیاری:

اتاق بازگشت هوشیاری باید بتواند چندین بیمار عمل شده از اتاقها ی جراحی مختلف را در خود جا دهد. تعداد تختهای محاسبه شده باید۵/۱ برابر تعداد اتاقهای عمل باشند. اتاق مجاورآن اتاق شستشو با چند سینک است. پرستاری می‌‌بایستی دارای یک جایگاه نظارتی باشد که از آن بتواند بر همه بیمارها تسلط داشته باشد. طراحی اتاق باید طوری باشد که نور طبیعی بتواند وارد آن شود تا بیمارها بتوانند خود را با ساعات شبانه روز تطبیق دهند.

رعایت نکات ایمنی در جراحی

اتاق جراحی باید از طریق درهای کشویی برقی به اتاقهای بیهوشی، ترخیص شستشو واشیاء استریل ارتباط داشته باشند. این درها بایستی در خارج از اتاق عمل نصب شوند تا فضای اتاق را اشغال نکنند. به خاطر مسائل بهداشتی، سیستم باز کردن درها باید با پدالهای پایی کنترل شود در اتاق فعالیتهای جنبی درهای محوری (بدون جفت) با پهنای یک متر تا ۱٫۲۵ متر کافی است این نکته بایستی در نظر گرفته شود که اتاقهای اصلی بیهوشی دارای ترکیبی انفجار کننده از گازها هستند (بخارها، اکسیژن، اکسید نیتروژن) این گازها ممکن است به محدوده جراحی اتاقهای آماده کردن بیمار و گچ گیری رخنه کنند برای مقابله با جمع شدن گازهای بیهوشی در اتاق اتصالات الکتریکی و الکتروپزشکی بایستی حداقل در ارتفاع ۱٫۲۰ متر از سطح کف اتاق قرار گیرند. به وسیله کف رسانای اتاقها را با هم برابر کنید. رطوبت هوا را بین ۶۰% تا ۶۵% حفظ کنید. اتاقهایی که جهت نگهداری مواد بیهوشی به کار می‌‌روند بایستی ضد آتش باشند و به اتاقهای عمل، زایمان و بیهوشی راه نداشته باشند.

روشنایی

روشنایی در اتاق عمل بایستی قابل تنظیم باشد تا با توجه به موقعیت برش جراحی، نور را بازاویه‌های مختلف بتاباند. متداول‌ترین سیستم روشنایی چراغهای جراحی سقفی متحرک هستند این سیستم متشکل از یک روشنایی اصلی است که دارای حرکت چرخشی و زاویه‌هایی است و یک لامپ جنبی که بر روی یک بازوی ثانوی سوار است. روشنایی اصلی از تعداد زیادی لامپ کوچک ساخته شده است تا از ایجاد سایه‌های خیلی تاریک جلوگیری شود. امروزه اتاقهای عمل تخم مرغی شکل با روشنایی داخل سقفی نیز گاهی ساخته شوند مقررات روشنایی بیمازستانها شدت اسم روشنایی برای اتاقهای عمل را LUX 1000 و اتاقهای جنبی عمل را LUX 500 معرفی می‌کنند.

استریل‌سازی مرکزی

این مکان جایی است که تمام ابزار بیمارستان را آماده می‌کند. بیشتر این وسایل توسط دپارتمان جراحی (۴۰%) و مراقبتهای ویژه، جراحی و داخلی (هر کدام ۱۵%) استفاده می‌شود. به همین دلیل اتاق استریل‌سازی و مرکزی بایستی در نزدیکی این حوزه‌های تخصصی قرار گیرد توصیه می‌شود که مکانهای استریل‌سازی در جاههایی که دارای رفت‌وآمد کم (انسان و مواد) است قرار گیرند. تعداد استریل‌سازها بستگی به بزرگی بیمارستان و دپارتمانهای جراحی دارد و ممکن هست مساحت تقریبی ۱۲۰-۴۰ متر مربع را اشغال کنند.

بخش مراقبتهای ویژه

وظیفه بخش مراقبتهای ویژه (ICU) جلوگیری از اختلالات خطرناک فعالیتهای حیاتی بدن است: برای مثال ،اختلالات تنفسی، دگرگشت (سوخت‌و‌ساز بدن) و قلب وعروق ،عفونتها،دردشدید و ازکارافتادگی اعضاء (کبد، کلیه) خدمات بخش مراقبتهای فشرده کنترل ودرمان وهمچنین مراقبت از بیمار است. در بیمارستانهای عادی که فاقد تخصص پزشکی خاصی هستند مرسوم است که مراقبتهای ویژه را به دوبخش جراحی وپزشکی داخلی تقسیم بندی کنند.

ترتیب:

دپارتمان مراقبتهای ویژه بایستی یک بخش جداگانه باشد که فقط (بخاطر مسائل بهداشتی)از طریق لابی‌ها قابل دسترس باشد. توجه داشته باشید که براساس قوانین بیمارستان ،هر بخش مراقبتهای ویژه ،بایستی دارای بخش آتش‌نشانی جداگانه باشد. به غیر از سرسرای کارکنان و بیماران ،ملاقات کنندگان فقط بایستی از طریق سرسرای ملاقات کنندگان (اتاق انتظار) به این واحد دسترسی داشته باشد. درمرکز یک واحد مراقبتهای ویژه بایستی یک جایگاه کاری باز پرستاری قرار داشته باشد که به همه اتاق‌ها مشرف باشد .اتاق بازگشت هوشی بخش جراحی معمولا در قسمت مراقبتهای ویژه قرار دارد تا بیماران تحت مراقبت همان کارکنان قرار گیرند (توجیه اقتصادی) تعداد بیماران هر بخش مراقبتهای ویژه می‌‌بایستی بین شش تا ده باشد تا از انباشته شدن حجم کارکنان پزشکی و پرستاری جلوگیری شود وبهترین خدمت به بیماران ارائه شود. برای هرواحد (که دارای شش تا ده تخت است) میبایستی جایگا ه وظیفه پرستاران، جایگاه استریل (داروها و آماده سازی خون) یک اتاق مواد ویک اتاق تجهیزات در نظر گرفته شود. فضای لازمه تختها را می‌توان در ترتیب باز، بسته یا ترکیبی از ان دو قرار دارد. در ترتیب باز فضای کف اتاق بایستی بسیار زیاد باشد. تمام تختها بایستبی در معرض دید و نظارت جایگاه پرستارها باشند و دیوارهای (پارتیشن هایی) سبک ومتحرک، بیماران را از یکدیگر جدا می‌کند. این دیوارها بایستی دارای سبکی و ارتفاع آنها نصف سقف اتاق باشد. در ترتیب بسته اتاق‌ها ی جداگانه‌ای برای بیماران در نظر گرفته می‌شود که باز هم می‌‌بایستی تحت نظارت جایگاه مرکزی پرستارها باشند. از نقطه نظر بهداشتی و و روانشناختی ترجیح داده می‌شود زیرا بیماران در این مرحله بسیار آسیب‌پذیر هستند. یک را ه حل میانی که بسیار متداول است قرار دادن دو یا سه تخت در اتاقهای جداگانه است. ایده ال‌ترین طرح نقشه ستره‌ای است که در آن اتاق بیمار از جایگاه پرستاران در مرکز منشعب می‌شود.اما به خاطر محدودیت فضا روشهای سنتی متداولتر است. وظایف جانبی: برای وظایف جانبی بخشهای زیر بایستی در نظر گرفته شود. اتاق عمل برای جراحی‌های جزئی(m 30-25) فضای آزمایشگاهی ،آشپزخانه ،ساب است(۲۰m) اتاق مواد بهداشتی، اتاق معمولی، اتاق بهداشت، اتاق مهمانها،اتاق پزشک وظیفه، اتاق مدارک و در صورت امکان یک اتاق مشاوره و امکانات بهداشتی (با هماهنگی بخش بهداشت) بخش جراحی از نظر امکانات پزشکی می‌‌بایستی خود کفا و مستقل باشد.در کنار تمام تخت‌ها بایستی لوله، اکسیژن ،هوای فشرده وپمپ خلاء وجود داشته باشدو علاوه بر پریزهای برق متداول، پریزهای کم ولتاژ (برای سیستم فراخوانی پرستاران)و پریزهای پر فشار (مثلا برای تجهیزات پرتو ایکس) نیز بایستی تعبیه شود. بخش جراحی ویژه باید نزدیک و تا آنجا که می‌شود همسطح با دپارتمانهای جراحی و بخش پزشکی داخلی ویژه باشد. این بخش همچنین بایستی به پذیرش ومرکز خدمات عملیات اورژانس نیز نزدیک باشد. می‌‌بایستی با بخشهای بیماران سرپایی و جراحی مرتبط باشد همچنین توصیه می‌شود راههای دسترسی به آزمایشگاه کلینکی و بانک خون کوتاه باشد.

بخش‌های مراقبت

بخش‌های مراقبت بیماران بایستی در فضای بسته باشد و ترافیک انسانی‌ آن با طرح ریزی درست راهها به حداقل برسد. بخشها بایستی دارای پنجره‌هایی جهت ورود نور طبیعی باشد اما بخش‌های درمان ،اتاق پرستارها، داروخانه و غیره را می‌توان با چراغ روشن کرد.

دپارتمانهای مراقبت

دپارتمان‌های مراقبت هر کدام به تخصصی ویژه تقسیم می‌شوند و اینها نیز دارای زیر مجموعه‌های خود می‌‌باشند. برای ایجاد مراقبت و نظارت کافی تعداد تختها هر بخش نبایستی بیش از ۱۶ تا ۲۴ عدد باشد به خاطر استفاده صحیح از کارکنان معمولا دو جایگاه کاری در کنار هم قرار داده و به بخش بزرگی از ناحیه خدماتی پرستاران متصل می‌کنند (برای مراقبت حدود ۳۰ تا۳۴ بیمار). ترتیب اتاقها به وضعیت، نوع و درجه حاد بودن بیماری بستگی دارد. نواحی پرستاری زیر نیز بایستی متمایز باشند: پرستاری عادی، مراقبت ویژه و فشرده تعداد تختها برای هر گروه مراقبتی در بخش مراقبت ویژه و فشرده کمتر است (بین ۶ تا ۱۲ تخت بسته به بزرگی بیمارستان)اتاق‌ها بایستی به گونه‌ای قرار گیرد که در کناره‌های تخت (دو طرف و قسمتهای تحتانی) فضای کافی برای حرکت و دسترسی وجود داشته باشد. تعداد کابینت‌ها و کمدها برای وسایل شخصی بیمار بایستی کافی باشد . (همچنین فضای کافی برای وسایل و تجهیزات مراقبتی مانند سینی متحرک و کمد وجود داشته باش.

گروه مهندسین ایران معماری با مدیریت آرشیتکت آرتورامید آذری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر: ۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

معرفی اکوتوریسم Eco Tourism

معرفی اکوتوریسم Eco Tourism

اکوتوریسم اختصار واژه Ecological – Tourism است که در ادبیات فارسی به جهانگردی زیست محیطی یا طبیعت گردی مشهور شده است. هر چند که در زبان فارسی بین جهانگردی زیست محیطی و جهانگردی طبیعت گرد تفاوتی قایل نشده‌اند اما اصولاْ دانشمندان این عرصه تفاوت هایی بین این دو واژه قایل هستند و اکوتوریسم را زیرمجموعه طبیعت گردی می‌دانند، امّا به دلیل وارد نشدن به مباحث فلسفی بحث این دو واژه را با کمی اغماض یکسان تلقی می‌نماییم.

به طور کلی طبیعت گردی عبارت است از «انواع گردشگری که در بستر طبیعت صورت می‌پذیرد که هدف آن داد و ستادهایی بین جهانگرد و محیط زیست است که در آن به محیط زیست آسیب وارد نشود.» (صارمی نائین، محمد حسین، ۱۳۸۲: ۱).

تاریخچه اکوتوریسم به سال ۱۹۶۵ میلادی باز می‌گردد، آن هنگام که واژه اکوتوریسم از تلخیص دو واژه Ecological و Tourism ابداع گردید و در مفهوم عام اینگونه تعریف شده است: اکوتوریسم سفر به مناطق تخریب نشده یا غیرآلوده طبیعی با هدف مطالعه، مشاهده و لذت از زیبایی‌ها و گیاهان و جانوران بومی، یا نشانه‌های فرهنگی این مکان ها می‌باشد (نشریه الکترونیکی دهکده، ۲۰۰۶، ۲).

توجه نمودن به تمامی محوطه‌های جهانگردی (توریستی) اعم ازجنگل‌های طبیعی، پارک‌های ملی و حیات وحش، رودخانه‌ها و طبیعت پیرامون آنها و بویژه کوهسارها و کوهستان‌ها و آبشارها، چشمه‌های آبگرم، چشمه‌های طبیعی، ییلاق‌ها و مناطق ویژه شکار و صید ماهی، دریاها و دریاچه‌ها، سواحل و کرانه های پیرامون آنها، زیستگاههای طبیعی پرندگان مهاجر و بومی و سایر خزندگان و نیز غارهای طبیعی و بویژه طبیعت بکر درونشان، گستره این بخش از جهانگردی (توریسم) را رقم می‌زند.

یقیناً توجه و تجمع بیش از اندازه جهانگردان در یک منطقه خاص، بیش از آنکه مفید باشد، زیانبار است، پس باید بهره‌برداری از محوطه‌های جهانگردی و به ویژه مناطق طبیعی بکر با نظارت ویژه باشد. (صارمی نائینی، محمد حسن؛ ۱۳۸۲: ۲).

اکوتوریسم از نظر بازار کار به عنوان نوعی جهانگردی طبیعت‌گرا تعریف شده است ولی از سال ۱۹۹۰ به بعد از سوی NGOها ، کارشناسان و دانشگاهیان به عنوان ابزاری جهت حصول توسعه پایدار مطرح و مورد مطالعه قرار گرفته است. بنابراین عبارت اکوتوریسم از یک سو به مفهومی اشاره دارد که تحت یک سری اصول و قوانین قرار دارد و از سوی دیگر به یک بخش خاص از بازار کار.موسسه بین‌المللی اکوتوریسم در سال ۱۹۹۱ یکی از اولین تعاریف اکوتوریسم را ارائه داد:

«اکوتوریسم یک مسافرت مسئولانه به مناطق طبیعی است که محیط زیست را حفظ و زندگی راحت مردم محلی را تثبیت می‌نماید»

IUCN نیز در سال ۱۹۹۶ اکوتوریسم را چنین تعریف کرد:

«اکوتوریسم یک مسافرت و دیدار زیست محیطی مسئولانه به مناطق طبیعی نسبتاً دست نخورده بوده، و هدف آن لذت بردن و استفاده از طبیعت (و هر پدیده فرهنگی همراه آن- چه در گذشته و چه در حال) است که باعث تقویت منابع شده ودارای تاثیرات منفی اندکی است و باعث فعال شدن جمعیت‌های محلی می‌شود که از نظر اجتماعی- اقتصادی برای آنان مفید است. اکوتوریسم یکی از زیربخش‌های جهانگردی پایدار است(نشست مجمع اکوتوریسم، سازمان جهانی جهانگردی؛ ۲۰۰۲: ۴).

اکوتوریسم دارای مشخصات چهارگانه زیر است:

۱-·· وابسته به طبیعت باشد.

۲-·· از لحاظ اکولوژیک پایدار باشد و به عبارتی کمترین آسیب و اثرات سوء را برای طبیعت نداشته باشد.

۳-·· آموزش و ارایه ارزشهای منطقه مورد بازدید، عنصر اصلی آن بازدید باشد.

۴-·· جوامع محلی و میزبان در آن مشارکت داشته باشند.

فعالیت‌های اکوتوریستی عبارت است از پیاده رویهای برنامه‌ریزی شده ایستگاهی و همچنین دامنه نوردی، عبور از رودخانه‌های خروشان با قایق‌های بادی، سفر به مناطق ییلاقی و میهمان عشایر و ساکنان بومی این مناطق شدن، سفر به روستاها و مزارع اطراف روستاها به منظور لذت بردن از طبیعت و آشنایی با فرهنگها، کوهپیمائی، سفر به مناطق صعب‌العبور طبیعی، بازدید از غارهای طبیعی، مطالعه طبیعی گیاهی و جانوری، تماشای حیوانات و پرندگان، آشنایی با محیط زیست طبیعی در قالب دیگری به نام سافاری و با استفاده از خودروهای روباز برای تماشای حیوانات و پرندگان.

فعالیتهایی نیز اکوتوریسم به شمار نمی‌روند که عبارتند از شکار، اسکی و تورهای ماجرا جویانه که اثرات تخریب فراوانی به محیط زیست طبیعی وارد می‌کنند.

براساس برآورد WTO در حالی که رشد عمومی صنعت توریسم برای نخستین دهه در پیش رو (۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰) بین ۳/۴ تا حداکثر ۷/۶ درصد پیش‌بینی می‌شود یافته‌های موجود بیانگر آن است که بیشترین قسمت از این رشد در بخش اکوتوریسم به وقوع پیوسته و به طور کلی رشد این بخش بین ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود.

به این ترتیب انتظار می‌رود تا یک دهه دیگر شمار طبیعت گردان که اکنون هفت درصد از کل مسافران جهان را شامل می‌شود به بیش از بیست درصد برسد. (برآورد Reinsold 1993, Lindberg 1997 منتشر شده و در سایت WTO در اینترنت).

دسته‌بندی مورد اتکا در پژوهش مذکور اکوتوریسم را آن بخش از سفرهایی که به منظور لذت بردن ازسفر در طبیعت و نیز دیدار از جاذبه‌های آن انجام می‌شود، تعریف کرده است. این تعریف در وجه عام خود جامع نبوده و بخش‌های مهمی همچون توریسم ورزشی، توریسم کوچ، روستا گردی و … را در برنمی‌گیرد. فعلاً با افزودن این بخش‌ها به دسته‌بندی فوق سهم اکوتوریسم در صنعت توریسم دهه آینده جهان بسیار افزون‌تر شده و براساس برخی برآوردهای دیگر (از جمله آنچه که Fillion در سال ۱۹۹۴ انجام داده است) حتی از ۵۰ درصد کل سفرهایی که در جهان انجام می‌شود نیز فراتر خواهد رفت.

در سال ۱۹۹۵ میلادی همایشی در یکی از جزایر قناری اسپانیا و با هدف ممانعت از توسعه بی‌رویه مناطق خاص جهانگردی و با مساعدت سازمان جهانی جهانگردی، برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، یونسکو و مسئولین دولتی جزایر قناری و نیز کشور اسپانیا برگزار گردید. در نشست آغازین این همایش، پیام دبیر کل سازمان جهانی جهانگردی خوانده شد و در آن چنین آمده بود که: «آینده جهانگردی به حفاظت محیط زیست و طبیعت زمین وابسته است» و پیامدهای زیر را دستاورد داد و ستد میان این دو بررسی نمود.

۱-·· گسترش جهانگردی افزایش سطح آگاهی همگانی را نسبت به محیط زیست و منابع طبیعی و ملی به دنبال دارد.

۲-·· جهانگردی سازمان یافته دوست و طرفدار محیط و منابع طبیعی است.

۳- یک صنعت جهانگردی کارآ و پیروز به طور مسلم نیازمند یک محیط زیست و طبیعت سرشار و توانمند است. (صارمی نائینی، محمد حسن؛ ۱۳۸۲: ۲ و ۳).

برآوردهای TES (جامعه اکوتوریسم The Ecotourism Society) نشان می‌دهد طبیعت گردان بسته به انگیزه سفر خود در گروه سنی خاصی قرار دارند: گروهی از طبیعت گردان به دنبال ماجراجویی، دیدار از سرزمین‌های بکر و نیز توریسم ورزشی هستند که اغلب در مقطع سنی کمتر از ۴۰ سال بوده و پیشینه آنها در محدوده سنی ۱۹ تا ۳۵ سال قرار دارد. اما گروهی که با هدف لذت بردن از طبیعت و دیدار از حیات وحش و … به اکوتوریسم می‌پردازند در محدوده سنی ۳۵ تا ۵۴ قرار دارند (باید توجه داشت که این بررسی، اکوتوریست‌های بین‌المللی را مدنظر دارد و طبیعت گردان در مقیاس ملی و محلی به طور کلی محدوه سنی وسیع‌تری را در بر می‌گیرند).

اکوتوریست‌ها ترکیب جنسی خاص ندارند و اغلب نسبت جنسی آنها ۵۰ به ۵۰ است (اما قاعدتاً انتظار می‌رود با توجه به برخی محدودیت‌ها که برای طبیعت گردان زن در ایران وجود دارد این نسبت تا حدودی به نفع مردان تغییر کند).

بررسی‌های TES همچنین بیانگر آن است که بیش از ۸۰ درصد طبیعت گردان بین‌المللی دارای تحصیلات عالیه هستند. این شمار برای طبیعت گردان علاقمند به لمس طبیعت و نیز دیدار از جاذبه‌های آن (به طور عمده افرادی که برای تغییر حال و هوای زندگی شخصی دست به طبیعت گردی می‌زنند) نزدیک به صد در صد است. اما طبیعت گردان ماجراجو با توجه به آنکه عموماً جوان می‌باشند، غالباً دانشجو و یا حتی محصلان دبیرستانی هستند. برآوردها همچنین نشان می‌دهد بیشترین گروه از طبیعت گردان (حدود ۶۰ درصد) سفرهای گروهی را ترجیح می‌دهند. ۱۵ درصد نیز علاقمند به سفرهای خانوادگی بوده و ۱۳ درصد نیز اغلب سفرهای خود را به تنهایی انجام می‌دهند.

متوسط زمان سفر حدود ۵۰ درصد طبیعت گردان بین ۸ تا ۱۴ روز است. بسته به نوع سفر، این رقم نیز حکایت دارد که می‌کند. اغلب تورهای شکار در مقیاس بین‌المللی، برای مدت بیش از ۲۰ روز برنامه‌ریزی می‌شوند و نیز تورهای ماجراجویانه به ۳۰ روز نزدیک می‌شود. با این وجود سفرهایی که در مقیاس محلی صورت می‌گیرد، در مدت زمانی بسیار کوتاه‌تر انجام می‌شود اما این نکته قابل توجه است که به طور معمول زمان سفر برای طبیعت گردان طولانی‌تر از زمان سفر برای علاقمندان به جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و یاتجاری است. حتی سفرهای تفریحی نیز در مقیاس زمانی کوتاه‌تری نسبت به طبیعیت گری انجام می‌شوند، که این نکته نقش بسیار مهمی در تحلیل بازار اکوتوریسم دارد. بررسی‌هایی که درباره اکوتوریسم انجام شده نشان می‌دهد که طبیعت گردان بیشتر از دیگر گروههای مسافران پول خارج می‌کنند.

منابع اکوتوریسم هر منطقه را طبیعت آن عرضه می‌کند و در مناطقی همچون کشور ما که برخوردار از طیف کامل چشم‌اندازهای متنوع اقلیمی و شیوه‌های جمعیتی منطبق با این شرایط اقلیمی است دسته‌بندی مقاصد طبیعت گردی بسیار متفاوت با سایر مناطق با منابع متفاوت خواهد بود.

TES در یک دسته‌بندی ، طبیعت گردان را به طور کلی به دو دسته تقسیم کرده است:

الف) آنها که می‌خواهند از لذت دیدار طبیعت و حضور در آن بهره‌مند شوند

ب) علاقمندان به تجربه مکانها و حال و هواهای تازه.

ارتباط نزدیکی بین جهانگردی و محیط زیست وجود دارد. بسیاری از مناظر طبیعی و ساختاری زیست محیطی برای جهانگردان جذاب هستند و در این راستا جهانگردان می‌توانند به حفاظت محیط زیست نیز کمک نمایند. توسعه جهانگردی و استفاده جهانگردان از محیط زیست می‌تواند اثرات مختلفی بر روی محیط زیست داشته باشد. اگر جهانگردی خوب برنامه‌ریزی و مدیریت شود و خوب توسعه یابد می‌تواند اثرات مثبت به همراه داشته باشد (همایون، آناهیتا؛ ۱۳۸۰؛ ۳).

در ارتباط با انسان و طبیعت و خساراتی که وی حتی به صورت ناخواسته به آن وارد می‌سازد باید به موارد زیر اشاره نمود:

-·· کوه‌نوردی، غارپیمایی، قایقرانی و استفاده از وسایل موتوری مانند قایق‌های موتوری، ماشین‌های برف پیما و ماشین‌های مخصوص سواحل شنی، موتورسیکلت‌های مخصوص جاده‌های ناهموار که به خودی خود برای سیستم‌های بیولوژیکی خطرناک هستند.

ماهیگیری و شکار و ایجاد مسمومیت‌ها و آلودگی‌های که در اثر رها کردن سرب‌های ماهیگیری در آب دریاچه‌ها و رودخانه‌ها پیش می‌آید.

-خسارت به اکوسیستم‌های بیابانی کویری از طریق وسایل نقلیه

خسارت کوه نوردان و سوارکاران به پوشش گیاهی کوهستانی

خسارت وسایل نقلیه تفریحی بر تپه‌های ماسه‌ای ساحلی

اختلال در رفتار طبیعی حیوانات در اثر تغذیه دستی (مصنوعی) (صارمی نائینی، محمدحسن؛ ۱۳۸۲: ۹).

عوامل موثر در تاثیرگذاری منفی جهانگردی بر محیط زیست:

تراکم جمعیت، توسعه بی‌رویه، آلودگی صدا، زباله، دشمنی با هنر و وحشگیری، صدای فرودگاه، ترافیک در جاده‌ها، رانندگی در خارج ازجاده‌، قایق‌های موتوری، صید و شکار، پیاده روی و گردش در زیستگاههای حیوانات، جمع‌آوری یادگاری، جمع‌آوری چوب برای سوخت، غذا دادن به حیوانات، نصب اعلانات و آگهی‌ها (همایون، آناهیتا؛ ۱۳۸۰، ۴).

از دیدگاه علمی، اکوتوریسم عمدتاً نوعی جهانگردی انفرادی یا با مقیاس کوچک است که به وسیله شرکت‌های کوچک تا متوسط در مناطق طبیعی به اجرا درمی‌آید. (نشست مجمع اکوتوریسم، سازمان جهانی جهانگردی؛ ۲۰۰۲: ۳).

برنامه‌های اصلی برای اکوتوریسم عبارتند از:

وضع مقررات سنگین برای حفاظت از محیط طبیعی، جوامع گیاهی و جانوری و مکان‌های تاریخی و باستانی

-·· تدوین استانداردهای ظرفیت تحمل محیط، برای اینکه امکانات جهانگردی بیش از حد توسعه نیافته و محیط زیست بیش از حد تحمل مورد استفاده بازدید کنندگان قرار نگیرد.

توسعه تجهیزات جهانگردی در مقیاس کم و متناسب با محیط زیست منطقه باید طراحی شود.

کاهش اثرات تکنیک‌های توسعه بر محیط زیست

در امر طراحی به تنوع فصلی توجه شود (همایون، آناهیتا؛ ۱۳۸۰: ۴).

گرچه احداث راهها و روش‌های دفع زباله گوشه‌هایی از مشکلات مربوط به اثرات جانبی تجهیزات صنعت توریسم را گوشزد می‌نمایند. ادامه این مسائل به همین جا خاتمه نمی‌یابد تامین سایر موارد مورد نظر مانند سوخت و آب آشامیدنی نیز عواقب خسارتباری را برای محیط زیست می‌تواند به همراه داشته باشد. در تفرج‌گاه‌های ساحلی گاه جهت تامین آب آشامیدنی به حفر چاه‌ها مبادرت می‌شود که نتیجه آن پایین رفتن سطح آب سفر آب زیرزمینی می‌گردد. پایین رفتن سطح آب به نوبه خود سبب خشک شدن سطح زمین گردیده، زیستگاههای مرطوب و آغشته به آب خشک می‌شوند و در نتیجه کلیه اجتماعات گیاهی جانوری وابسته به این نوع زیستگاه‌ها نابود می‌گردند(ادینگتون؛ ۱۳۷۴: ۱۹۹).

در مرحله طراحی تاسیسات توریستی، طراحان و برنامه ریزان توجه خاصی به نیازهای اساسی توریست‌هایی که در آینده به این مناطق روی خواهند آورد معطوف می‌نمایند. این طراحان اکنون می‌بایست نسبت به تاثیرات غیر بومی که این تشکیلات و تجهیزات بر محیط زیست دارند نیز بیندیشند زیرا سهل‌انگاری در این پیش‌بینی‌ها علاوه بر خطرات و مزاحمت‌هایی که برای اجتماعات حیات وحش پیش می‌آورد ممکن است موجب تغییراتی اکولوژیکی در محیط گردند که به طور مستقیم برای فعالیت‌های تفریحی و صنعت توریسم مضر خواهد بود (ادینگتون، ۱۳۷۴، ۲۰۰).

اکوتوریسم به گروه‌های جهانگردی و مناطق توریست پذیر فرصت سرمایه‌گذاری برای به دست آوردن مزیت نسبی را پیشنهاد می‌کند. در این میان پناهگاه حیات وحش بکر برای اکوتوریست جذابیت قابل توجهی دارد.

اعتبار اکوتوریسم نسبت به نرخ رشد حاصله در مدت ۱۰ ساله گذشته بیش از ده برابر افزایش داشته است. این یافته‌ها نشان دهنده اهمیت آن در تولید ناخالص ملی است(کیتر، ارلت، اکوتوریسم در جهان سوم، ترجمه آناهیتاهمایون، ۱).

اکثر کشورهای جهان سوم مشکلات زیادی از نظر پرداخت بدهی‌هایشان دارند. بنابراین اکوتوریسم فرصت مناسبی را برای سرمایه‌گذاری بر روی جاذبه‌های فراوان طبیعی ایجاد می‌کند. توسعه اکوتوریسم به عنوان یکی از گزینه‌های جهانگردی باید در مقیاس کوچک و در محدوده فعالیت‌های مالکان محلی صورت گیرد(کیتر، ارلت؛ ۱۹۹۴؛ ۲).

ماهیت گسترده امر توسعه اکوتوریسم و نیز تقاضاهای زیاد برای آن در مقیاس معدود قاعدتاً باید بتواند میزان بالاتری از مشارکت مردمی (محلی) را نسبت به جهانگردی سنتی و با به کارگیری افراد محلی به طور مستقیم یا غیرمستقیم فراهم کند (کیتر، ارلت؛ ۱۹۹۴؛ ۴).

اکوتوریست‌ها بیشتر از کشورهای توسعه یافته هستند. در نتیجه طول سفر و اقامتشان نیاز به همکاری با کشورهایی که به آن سفر می‌کنند دارند.

گسرش جهانگردی از هر نوع حتی در شرایط نبود سرمایه‌گذاری کافی در اقتصاد جهان سوم قابل انتظار است. با رشد سریع صنعت جهانگردی اکوتوریسم به عنوان یک طرح سرمایه‌گذاری جلب نظر می‌کند و تجارتی عمده محسوب می‌شود. اتحادیه اطلاع رسانی اقتصادی برآورد کرده است که بازار اکوتوریسم بیابان گرد ۱۰ میلیون دلار درآمد در سال ۱۹۸۹ به همراه داشته است.

اکوتوریسم به عنوان مهمترین بازار جهانگردی برای بسیاری از مناطق جهان سوم مطرح است. بررسی نرخ رشد جهانگردان ورودی به مناطق برگزیده اکوتوریست پذیر نشان می‌دهد که بازدید‌کنندگان ورودی در مدت ده سال گذشته تقریباً دو برابر شده‌اند. بعضاً روش مرحله به مرحله در جهت برنامه‌ریزی جهانگردی دیده شده است. که این امر در مقابل رشد مشکلات در زمینه مدیریتی قابل توجه بوده است(کیتر، ارلت؛ ۱۹۹۴: ۵).

طبیعت‌گردی

اکوتوریسم یا بوم‌گردشگری یا بوم‌گردی، گونه‌ای از گردشگری است که در آن گردشگران برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکون و دست‌نخوردهٔ جهان سفر می‌کنند و به تماشای گیاهان و پرندگان و ماهی‌ها و دیگر جانوران می‌پردازند.

خانه‌های روستایی آستارا

به این‌گونه از گردشگران که به دیدار از زیست‌بوم و طبیعت زنده می‌پردازند، نام اکوتوریست یا بوم گردشگر یا بومْگرد داده شده است. بسیاری از کشورها بخش هنگفتی از درآمد خود را از بوم گردشگران خارجی تأمین می‌کنند. “در ایران توسط فرهنگستان معادل طبیعت گردی نام گذاری شده است که با توجه به ظهور ژئوتوریسم در چند دههٔ اخیر در ایران و جهان این واژه با معادل سازی طبیعت‌گردی صحیح نخواهد بود و بهتر است اکوتوریسم را معادل بوم گردشگری نامید”.[۱]

۱ تعاریف اکوتوریسم

۲ تاریخچه اکوتوریسم

۳ گونه‌های مختلف اکوتوریسم

۴ رشد صنعت اکوتوریسم

۵ صنعت اکوتوریسم ایران

۶ پانویس

۷ جستارهای وابسته

۸ پیوند به بیرون

تعاریف اکوتوریسم

گردشگران در تپه‌های بیابانی منطقه مرنجاب کاشان

اصلی‌ترین فعالیت اکوتوریسم بر پایهٔ طبیعت زنده می‌باشد که بنا به تعریف سفری است مسئولانه به مناطقی طبیعی که حافظ محیط زیست بوده و باعث بهبود کیفیت زندگی مردم محلی گردد. طبیعت‌گردی حداقل آسیب را به طبیعت و فرهنگ منطقه وارد می‌کند.

به تعریفی دیگر، اکوتوریسم یا بوم گردشگری نوعی از گردشگری است که ریشه‌های آن به طبیعت و محیط‌های باز گسترش یافته است. نخستین مسافرانی که حدود نیم قرن پیش سرنگیتی در آفریقا را بازدید کردند، و یا ماجراجویانی که در هیمالیا کوهپیمایی کردند را می‌توان نخستین اکوتوریست‌ها برشمرد.[۲]

انجمن بین‌المللی اکوتوریسم (TIES) نیز در تعریف اکوتوریسم می‌گوید: «بوم گردشگری سفری مسئولانه به مناطق طبیعی است که در آن محیط زیست حفظ و بر رفاه مردم محلی تأکید شود.» [۳]

اکوتوریسم و کوهپیمایی ورزشی است نشاط‌انگیز، سالم و انسان‌ساز که از ادوار بسیار قدیم، مورد توجه نیاکان ما بوده و ریشه در تاریخ دارد. عشق به ماجراجویی و رویت آثار بدیع طبیعت زنده همواره انسان را وادار به سیر در طبیعت و بازدید از جاذبه‌های حیرت انگیز می‌کند.

تاریخچه اکوتوریسم

پیرامون واژهٔ اکوتوریسم و سابقهٔ کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی صورت گرفته است. برخی صاحب‌نظران سابقهٔ کاربرد چنین واژه‌ای را در اواخر دهه ۱۹۸۰ ذکر کرده‌اند. اما در تمام متون مرتبط Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمده‌است که این واژه را به کار برده‌است. برابر تعریف او، بوم گردشگری مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش و کسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهدهٔ گیاهان و جانوران و آشنایی با ویژگی‌های فرهنگی جوامع محلی در گذشته و حال صورت می‌گیرد.[۴]

برخی سابقهٔ اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به Hetzer نسبت می‌دهند. و معتقدند که او این واژه را در دهه ۱۹۶۰ برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی‌های فرهنگی، استفاده کرده‌است. به اعتقاد Hetzer، مفهوم بوم گردشگری در واکنش به رویه‌های نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست محیطی، شکل گرفته است. و سابقه آن به اواخر دهه ۶۰، یعنی زمانی که کارشناسان نسبت به برداشت بی‌رویه از منابع نگران بودند، باز می‌گردد.

گونه‌های مختلف اکوتوریسم

گونه‌های مختلف طبیعت‌گردی عبارتند از گردش آبی و ساحلی، کوهنوردی، غارنوردی، بیابان‌گردی، دامنه‌نوردی، مردم‌شناسی، طبیعت درمانی، صید و شکار “در مواردی جاذبه های اکوتوریسم با ژئوتوریسم در تداخلند اما در اکوتوریسم آموزش زمین شناسی در فعالیتها مورد نظر نمی باشدو توجه خاص به طبیعت زنده و جاذبه های آن است”.[۵]

رشد صنعت اکوتوریسم

امروزه طبیعت‌گردی در میان گونه‌های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجّهی برخوردار است و در بیست‌سالهٔ اخیر شاهد گسترش سریع فعالیت‌های طبیعت‌گردی در سراسر جهان بوده‌ایم و انتظار می‌رود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود.[۶]

به لحاظ تأثیر بالقوهٔ زیادی که اکوتوریسم در زمینهٔ محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد، سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که سال ۲۰۰۲ میلادی را به عنوان سال بین‌المللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت‌هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینهٔ بوم گردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آن‌ها از اکوسیستمهای در معرض خطر حفاظت می‌شود، تقسیم فوائد حاصل از فعالیت‌ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ‌های بومی است.[۷]

طبق برآورد سازمان جهانی کشاورزی نیز، رشد بوم گردشگری در دههٔ حاضر ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود. در وضع موجود شمار طبیعت‌گردان ۷ درصد کلّ مسافران جهان است که پیش‌بینی می‌شود در دههٔ آینده این رقم به ۲۰ درصد برسد. بنابراین اکوتوریسم از آینده‌ای پررونق و درخشان برخوردار است که مزایای فراوانی برای جهانیان دارد.

صنعت اکوتوریسم ایران

بسیاری از شرق شناسان و جغرافی دانان برجسته جهان، تمدن ایرانی را حاصل انطباق بسیار هوشمندانه با طبیعت چندگانه فلات ایران دانسته اند.بسیاری از آداب و رسوم نواحی بومی کشور بخشی از توانمندی صنعت توریسم ایران به شمار می‌آید. واقعیت این است که در گوشه و کنار ایران همه ساله بسیاری از آیین‌ها برپا داشته میشود که حضور در آن‌ها در یافتن راز و رمز آن‌ها آرزوی بسیاری از علاقه مندان به سیر و سیاحت است، شناسایی این آداب و رسوم این فرصت را فراهم می‌آورد که ساکنان برای برگزاری تورهای اکوتوریستی به مضاعف سازی جاذبه‌ها پرداخته و شمار متقاضیان آن را افزایش دهند .

گروه مهندسین ایران معماری با مدیریت آرشیتکت آرتورامید آذری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر: ۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

برنامه کالبدی

با توجه به عرصه بندی فضاهای مختلف موزه، در این قسمت به معرفی برنامه فیزیکی طرح می پردازیم؛ در تدوین این برنامه سعی شده است نیازهای مختلف پروژه بر اساس استانداردها و سرانه ها محاسبه گردد.

مختصری بر ماشین آلات ساختمانی

کامیون

کامیون ها بیشترین کاربرد را برای حمل مصالح در فواصل قابل توجه دارند. معمولاً کامیون ها برای فاصله حمل کمتر از ۴۵۰ متر مورد استفاده قرار نمی گیرند. تنوع در نوع و اندازه کامیون ها زیاد است. نوع مصالحی که باید حمل شود و همچنین شرایط جاده تعیین کننده اندازه و شکل کامیون می باشد. برای مثال ماسه به آسانی از هر نوع کامیون تخلیه می شود. رس یا هر نوع مصالح چسبنده به گوشه های تیز کامیون می چسبند، بنا بر این گوشه های گرد برای این مصالح مناسب ترند. به طور کلی اکثر کامیون هت همه منظوره هستند و برای حمل مصالح مختلف مانند خاک، ماسه و سنگ های کوچک مورد استفاده قرار می گیرند. اما بعضی کامیون ها که به منظور خاص موسوم هستند، برای سنگ های بزرگ یا مصالحی خاص به کار می روند. این نوع کامیون ها از شکل، مقاومت و توان خاصی برخوردار هستند.

کامیون ها دارای موتور بنزینی یا دیزلی بوده و محدوده توان آنها بسیار وسیع است. کامیون ها ممکن است دارای دو چرخ محرک یا چهار چرخ محرک و دو محوری ویا سه محوری باشند.

انتخاب ظرفیت کامیون

اندازه و تعداد کامیون ها برای برقراری تعادل با بازده حفارها بسیار حائز اهمیت است. اگر این تعادل برقرار نگردد، نه تنها سبب مشکلات اجرایی می شود بلکه هزینه حفاری و حمل مصالح نیز افزایش می یابد. پس از بارگیری کامیون، برای آنکه کامیون بعدی در موقعیت بارگیری قرار بگیرد، زمان کوتاه انتظار وجود خواهد داشت. به طور مسلم، هر چه اندازه کامیون بزرگتر باشد، زمان انتظار برای حفار کمتر می شود. بر عکس آن، هر چه اندازه کامیون کوچکتر باشد، زمان بارگیری کمتر شده و برای کامیون زمان انتظار کمتر می شود. اما تعیین اندازه بهینه کامیون بسیار مشکل بوده و به شرایط کارگاه بستگی دارد.

به طور کلی مزایا و معایب کامیون های کوچک به شرح زیر است:

مزایای کامیون های کوچک:

–         در مسافت های حمل کوتاه از مانور بیشتری برخوردارند و لذا بهترند.

–         سرعت کامیون های کوچک بیشتر است.

–         در صورت خرابی یک کامیون کوچک، کاهش تولید کمتر است.

–         برقراری تعادل بین تعداد کامیون های کوچک با بازده ماشین حفاری ساده تر است.

معایب کامیون های کوچک

–         برای ماشین حفار، بارگیری کامیون های کوچک مشکل تر است.

–         وجود تعداد زیاد کامیون های کوچک جاگیری در محل بارگیری را مشکل تر می کند.

–         به تعداد زیادتری راننده نیاز است.

–         به دلیل تعداد زیادتر کامیون ها خطر رفت و شد زیادتر می گردد.

تعداد زیاد کامیون ها باعث افزایش هزینه سرمایه گذاری، نگهداری و تعمیرات بیشتر می شود.

لودر

لودر در دو شکل چرخ زنجیری و چرخ لاستیکی ساخته و عرضه می شود. این ماشین به منظور حفاری در موقعیت ثابت و حمل بار در مسافت کم حدود  ۱۰ تا ۲۰ متر استفاده می گردد. قابلیت این ماشین مانند بیل مکانیکی است و قادر است برخی وظایف بلدوزر را انجام دهد. تفاوت عملکرد لودر چرخ زنجیری و لودر چرخ لاستیکی کاملاً واضح است.لودر چرخ زنجیری حفار توانمندی است در حالی که نوع چرخ لاستیکی بیشتر برای دپو کردن و حفاری خاک های سست کاربرد دارد.  ماشین چرخ زنجیری از نیروی کششی بیشتر ی برخوردار است و در شرایط سخت کارایی بیشتری دارد. هر چند سرعت سفر این نوع لودر کمتر است و برای مسافت های طولانی بین تخلیه بار و حفار مقرون به صرفه نیست. قدرت مانور چرخ لاستیکی بیشتر است. اما نوع چرخ زنجیری بر روی سطوح نرم و ناهموار از پایداری بیشتری برخوردار است.

روش کار با لودر

انتخاب اندازه لودر بسته به شرایط کار است و اصولاً این ماشین برای بارگیری مصالح سست استفاده می شود. در صورت انتخاب مناسب موقعیت رمپ ها، لودر قادر است حفاری های بزرگ را انجام دهد. همچنین این ماشین برای برداشت لایه های نازک خاک همانند بلدوزر بسیار مناسب است. در انواع جدید آن به راحتی با بیل مکانیکی رقابت می کند به خصوص اگر عملیات در معادن باشد.

روش های بارگیری توسط لودر به شرح زیر است:

–         بارگیری V: در مواردی که کامیون ها در موقعیت مناسب مستقر می شوند روش مناسبی است.

–         بارگیری متقاطع: نسبت به بارگیری V نیاز به مانور بیشتر دارد و کارایی کمتری دارد.

بارگیری مستقیم: در مواردی که امکان مستقر شدن کامیون در طول محور حفاری وجود دارد استفاده می شود هر چند نیاز به همکاری دو ماشین دارد و بنا بر این کمتر از این روش استفاده می شود.

اسکریپر

اسکریپر یک ماشین ساخت است که قادر است خود بارگیری کند، مصالح را حمل کند و سپس آنها را پخش کند. بنابراین اسکریپر تقریباً تمام عملیات خاکی را خود انجام می دهد. ظرفیت اسکریپر بین ۸ تا ۵۰ متر مکعب است. باید توجه داشت که اسکریپر مزیت خاصی نسبت به ماشین های خاکبرداری و حمل کننده ندارد. برای مثال در عملیات خاکبرداری، بیل مکانیکی یا لودر بهتر از اسکریپر عمل می کنند و برای حمل خاک به خصوص در مسافت های زیاد تر کامیون مناسب تر از اسکریپر است. اما به دلیل قابلیت ترکیب عملیات، استفاده از اسکریپر در بعضی پروژه ها مزیت دارد.

انواع اسکریپرها

تنوع در اسکریپرها زیاد است. تقسیم بندی آنها بر اساس تعداد محورهای محرک یا بر اساس روش بارگیری می باشد. انواع اسکریپرها به شرح زیر است:

۱-    بارگیری-هل دهنده(معمولی)

أ‌.       تک محور محرک

ب‌.    دو محور محرک

۲-    خود-بارگیر

أ‌.     هل دادن-کشیدن با دو محور محرک

ب‌.    بالابرنده

ت‌.    مته ای

اسکریپر بارگیری-هل دهنده

این نوع اسکریپر برای جاده هایی که مناسب باشند کارایی مطلوب را از نظر سرعت دارند. برای نوع تک محور محرک معمولاً از یک تراکتور با چرخ زنجیری کمک گرفته می شود تا اسکریپر را در هنگام بارگیری کمک کند. حتی نوع دو محور محرک در هنگام بارگیری نیاز به کمک دارد. اما نوع تک محور محرک برای شرایط زیر غیر اقتصادی می باشند:

–         شیب حمل بیش از ۵%

–         شیب برگشت بیش از ۱۲%

اسکریپرهای هل دادن-کشیدن

در واقع،این اسکریپرها مشابه بارگیری-هل دهنده با دو محور می باشند که دارای بلوک با دشتک برای هل دادن و تسمه ضامن در جلو و قلاب در عقب است. این تجهیزات دو اسکریپر را قادر می سازد که در هنگام بارگیری به هم کمک می کنند. اسکریپر عقبی، اسکریپر جلویی را در هنگام بارگیری هل می دهد. سپس اسکریپر جلویی با کشیدن اسکریپر عقبی کمک می کند تا اسکریپر عقبی بارگیری کند. بنابراین هر دو اسکریپر کار خود را انجام می دهند بدون آن که نیاز به تراکتور باشد.

اسکریپر بالابرنده

این نوع اسکریپر کاملاً خود بارگیر است و نیاز به کمک نداردو یک بالابرنده زنجیری در داخل جام نصب شده است که عمل خاکبرداری و انتقال خاک به درون جام را انجام می دهد. ام عیب این نوع اسکریپر در زیاد شدن وزن مرده آن است که به دلیل وجود بالابرنده می باشد. بنابراین برای مسافت کوتاه و برای مصالحی که سخت نباشند مناسب هستند. همچنین این نوع اسکریپر برای کمیت کم مناسب است.

اسکریپر مته ای

این نوع اسکریپر نیز خود بارگیر است و در شرایط سخت مانند زمین صخره ای ئ سنگی که به صورت لایه ای هستند، مناسب می باشند. مته در وسط جام قرار دارد که با چرخش آن، مصالح پس از کنده شدن توسط همان مته به درون جام منتقل می شود.

عملیات اسکریپر:

اسکریپر برای اجرای عملیات از اجزای زیر تشکیل شده است:

جام: جام بخش بارگیری و حمل است دارای لبه برش دادن می باشد. در هنگام بارگیری  جام پایین می آید و برای حمل به طرف بالا حرکت می کند.

صفحه سینی: دیوار جلویی جام سینی می باشد و مستقل از جام است. در هنگام بارگیری سینی به طرف بالا حرکت می کند. بنابر این به صورت دریچه عمل می کند تا مصالح به طرف جام منتقل شوند. در هنگام حمل، سینی به طرف پایین حرکت می کند تا از خروج مصالح جلوگیری کند.

صفحه خارج کننده: دیواره عقبی صفحه خارج کننده نامیده می شود. در هنگام پخش کردن مصالح، صفحه خارج کننده به طرف جلو حرکت می کند تا فشار لازم برای خروج مصالح ایجاد شود.

بلدوزر

بلدوزرها ماشین هایی هستند که از تراکتور و یک تیغه در جلو ماشین تشکیل شده است. مرکز ثقل این ماشین ها پایین است و ماشین هایی موثر و کارا محسوب می شوند. کاربرد بلدوزر به شرح زیر است:

–         تمیز کردن زمین

–         به جلو راندن مصالح

–         کندن مصالح

–         بکسل کردن ماشین های دیگر

–         کمک کردن به اسکریپر

انواع بلدوزرها:

بلدوزرها به انواع زیر تقسیم می شوند:

۱-تراکتور با چرخ زنجیری

۲-تراکتور با چرخ لاستیکی

أ‌. یک محوری

ب‌. دو محوری:

تک محور محرک

دو محورمحرک

بلدوزرها با چرخ زنجیری برای مواردی که نیاز به نیروی کشنده زیاد است مفید می باشد. این نوع بلدوزر می تواند در زاویه ۴۵ عملیات انجام دهد. کار این بلدوزر چرخ زنجیری و چرخ لاستیکی در جدول مقایسه شده است.

جام کشنده

همانطور که از نام جام کشنده مشخص است، با کشیده شدن جام به طرف جرثقیل عمل می کند. این ماشین برای کندن مصالح نرم تا متوسط مناسب است. مهمترین مزیت این ماشین نسبت به بقیه ماشین ها دسترسی زیاد آن برای کندن و تخلیه است. اما جام کشنده مانند بیل هیدرولیکی از نیروی مثبت کندن برخوردار نیست. نیروی نفوذ جام فقط محدود به وزن خود جام می باشد. این ضعف ماشین در مواردی که جام سبک است یا جرثقیل کوچک باشد بیشتر قابل توجه است.

جام کشنده برای حفاری مصالح و بارگیری در ماشین های حمل مانند کامیون یا دپو کردن در کنار گودال حفاری شده، استفاده می شود. معمولاً نیاز نیست که جام کشنده به داخل گودال برده شود و می تواند کار خود را در کنار گودال انجام دهد. این مزیت جام کشنده است، به خصوص در مواردی که در گودال آب وجود دارد. در چنین مواردی حتی ماشین حمل مصالح نیاز دارد که به درون گودال برود. اما در مواردی که امکان دارد، بهتر است کامیون ها در داخل گودال قرار بگیرند.

اجزای جام کشنده شامل جام، تیر اصلی، کابل کششی و کابل بالابرنده است. با کشیده شدن کابل کششی عمل خاک برداری انجام می شود و سپس توسط کابل بالابرنده جام را بالا می برد و در موقعیت تخلیه قرار می دهد و با آزاد کردن کابل کششی عمل تخلیه انجام می شود.

گریدر

بسیاری از پروژه های عملیات خاکی نیاز به پرداخت دقیق سطح نهایی دارند و به عبارت دیگر سطح صاف و تراز و بدون موج و برآمدگی باشد.

کاربردهای گریدر به شرح زیر است:

۱-    زایده بری

۲-    برداشت لایه رو خاک در حد کار سبک

۳-    پخش خاک در حد کار سبک

۴-    ایجاد شیب کانال و شیروانی

۵-    تراز کردن راه

۶-     عملیات سست کردن و شل کردن خاک سخت، آسفالت و غیره