بـاغ هـای ژاپـنـی
یکی از مهم ترین اصول فرهنگ اصیل ژاپن، عشق به طبیعت و مظاهر آن است. این عشق تا به جایی پیش رفته است که بسیاری از نمادهای طبیعی، مقدس و الهی شمرده می شوند.
در ژاپن، قدمت باغ ها همانند بسیاری از فرهنگ ها و تمدن های دیگر، به نخستین گروه از انسان هایی می رسد که در مکان مشخصی اقامت کرده و نخستین اجتماعات بشری را تشکیل دادند. در ابتدا هدف از ایجاد باغ بهره گیری از مواهب طبیعی و ایجاد محیطی آرامش بخش در فضایی کاملاً طبیعی و بکر بود اما با گذشت زمان، انسان با به کارگیری خلاقیت های هنری و دستکاری و تغییر محیط، سعی در ایجاد بوستان های زیبا، باشکوه و خیال انگیز داشته است.
امروزه، بوستان ، فضایی محصور است که در آن سعی شده طبیعت به شکلی هدفمند و هنرمندانه بازسازی شود و جالب است بدانید که اولین بوستان ها (به تعریف امروزی) توسط ایرانیان باستان ساخته شدند. در باغ های باستانی ایران، زاویه قائمه بسیار مورد توجه بوده است؛ باغ معمولاً در فضایی مربع یا مستطیل شکل ساخته می شد و حتی فضای درون آن نیز، توسط آبراه هایی به چهار بخش مساوی تقسیم می گردید؛ این سبک و روش ابداعی ایرانی، توسط بسیاری از اقوام دیگر در ساخت بوستان مورد تقلید و استفاده قرار گرفت و آثار آن تا به امروز نیز باقی است.باغ ژاپنی نام سبکی خاص از باغسازی است که در آن از عناصر موجود در طبیعت به نحو شگرفی استفاده می شود. معمولاً در ترکیب باغ های ژاپنی از ترکیب گیاهان رنگارنگ و متنوع با عناصری همچون پله های سنگی، برکههای کم عمق، حصارهای سنگی، نرده هایی از خیزران (بامبو)، پلهای چوبی و یا سنگی بر فراز برکه ها و جزایر مصنوعی آکنده از گل و گیاه استفاده می شود.باغ سنگی ژاپنی گونه ای از انواع باغ های ژاپنی است.
طراحی منظر در معماری ژاپن
طبیعت کشور ژاپن ، بهترین وکاملترین الگو در طراحی فضای خارجی معماری ژاپنی است . یک ژاپنی طراحی منظر را به « سامان دهی طبیعت » ،« به کار گیری مصالح، بافت و فرم های طبیعی »، « استفاده بهینه از عناصر دست ساز » تعبیر میکند .
بنابراین دلایل و همچنین وجود اصل « احترام به طبیعت » در فرهنگ مردم ژاپن باغ سازی ژاپنی بهترین نمود طراحی فضای خارجی و از اهمیت ویژه ای برخوردار است .
تکنیک های باغ سازی نه تنها در وسعت زیاد ، بلکه در فضاهای بسته کوچک نیز با ظرافت و دقت کامل رعایت می شود . باغبان، باغ را از گیاه پر نمی کند ، او برای جلوگیری از اغتشاش بصری ، قسمت های اندکی از باغ را سامان دهی کرده و بیش از آنکه به چشم دیده شود طراحی خود را بر پایه ایجاد ارتباط بهینه میان اجناس مختلف باغ بنا می نهد . وی همچنین از عناصر دست ساز نظیر فانوس های سنگی ، حوضچه های آب و آبشار و جوی های مصنوع برای انسانی کردن مقیاس باغ ، تزیین فضای باغ و ایجاد کارکردهای در محدوده باغ استفاده می کند .
هدف او رسیدن به تعادل و تناسب ، بدون طراحی هندسی است . او باغ را به خانه خود وصل می کند و عناصر ملموس زیادی ، نظیر وزش باد ، طنین ، گذشت فصلها ، تلالو خورشید و ابعاد طبیعی و آشکار فضای خالی را از باغ استخراج می کند .
با این مقدمه ، برای شناخت اصول طراحی فضای خارجی در معماری ژاپنی ، جستاری در باغ سازی ژاپنی خواهیم داشت .
آوای سکوت : ( باغ سنگ )
در نهان یک سنگ سخت ، زمان انباشته شده وجود دارد . وظیفه اصلی باغبان آن است که این کیفیت ها را قابل رؤیت کند ، او سنگهای خشن و طبیعی را انتخاب کرده و آنها را در زمین باغ محکم می کند .
باغبان ، ایجاد تمرکز را برای زایش تفکر در نهاد هر که باغ را می بیند ، به مثابه یک اصل در طراحی خود پذیرفته است و اجازه می دهد ،دریایی از ریگ، بدون وجود نقطه ای سبز رنگ ، انسان را به خلوت نهی و رهایی از قیود نزدیکتر سازد .
وی ممکن است با هدف برقراری تعادل و یا نرم کردن طبیعت سخت سنگ ، از گیاهان سبز ، در ترکیبی غیر ثابت و پویا
استفاده کند .
هرگاه سنگ های باغ او سنگین بوده و احساسی ریشه دار از محکمی و قدرت را در باغ نشان دارند ، می گوید که « آنها زنده اند » این احساس عمیقتر نیز خواهد بود . همان گونه که یکی از شخصیت های زمان کاواباتا درک کرده بود : « باغ های سنگی که قرن ها نفس کشیده اند ، در یک قاب قدیمی قرار دارند که به نظر می رسد ، سنگها سالها در آنجا بوده اند . با این وجود ، فرمهای تیز و گوشه دار آنها شکی باقی نمی گذارد که به دست انسان در ترکیب های گوناگون قرار گرفته اند ، بهتر نیست برویم؟ ( او پرسید ) ، سنگها مرا می ترسانند . » سنگها همچنین برای زه کشی و امتداد خطوط پلان ساختمان در باغ به کار می روند. گاهی ماسه ، تا باغ را بزرگتر از آنچه که هست ، به نظر برساند . شکل های مواج ماسه و سنگهای دو طرف باز تاب هم هستند .
زمزمه ای پایدار : ( باغ های آب و درخت )
اگر سنگها در باغ ، مکان های سخت و ایمنی به وجود می آورند ، درختها و آب نیز اجازه می دهند ، باغ افقی و عمود رشد یابد و حرکت کند . باغبان از درختان همیشه سبز ، به منزله هسته اصلی باغ سازی استفاده می کند ، چرا که آنها استواری و ثبات طبیعت را به همراه دارند و باغ را در سرتاسر سال سبز نگه می دارند و وی همیشه این مسئله را در نظر داشته است که چگونه باغ ژاپنی در همه فصول و همه وقت بایست جلوه خاص خود را داشته باشد .
باغبان ، درختان بزرگ ریز و درختانی را که برگهای آنها در پاییز تغییر رنگ می دهد ، برای نشان دادن تغییر فصول و چرخه حیات به کار می برد . برگهای زرد رنگ پای درختان ، در هنگام طلوع آفتاب ، رنگ روشنی دارند . این رنگها باعث تسکین محیط ، نمایش چرخش فصول و جاری شدن روح زندگی در باغ می شوند . برگ های زرد و قرمز پاییزی همانند قبری از نور و آتش هستند که بر روی باغ گسترده شده اند . باغبان درختان و بوته زارها را تنها به خاطر نمایان کردن ویژگی طبیعی آنها شکل می دهد و همچنین گلها را که تنها ضرورتی برای شکل دهی فضای باغ هستند . آزالیاها به دقت حرص می شوند و اغلب با توجه به شکلشان در مناظر از آنها استفاده می شود .
آب ، عنصری آزاد است و حالت و شکل جایی را که در آن قرار دارد به خود می گیرد . آب بخشی از باغ ژاپنی است و باغبان ها از آب به خاطر صدایش استفاده می کنند . صدای ریزش آب « روح » هر باغ ژاپنی است . در مناظر قدیم ذن بودیستی آبشارهای زیبای ساخته شده با هدف خاصی خشک رها می شدند . مشاهده گر بایستی چیزی را خود به منظره اضافه کند تا تصویر آن را کامل کند
در باغ های مدرن کیوتو ، هوا را با شنیدن صدا تنفس می کنند . نمایش در فصول تحت تأثیر آبشارها قرار می گیرد ، مقداری آب در بهار جاری می شود اما در زمستان که قطرات آن بر روی استخر نیمه یخ زده می چکد ، زیباترین نمود آب احساس می شود .
آب همچنین به خاطر سطح منعکس کننده اش در باغ به کار می رود . تخته سنگها در آب همانند جزیره هایی در اقیانوس به نظر می آیند . سنگ هایی که پوشیده از آبند ، از هر گونه ظاهر مصنوعی آریند و از آن جهت مورد توجه اند که احساس زیباشناسانه بیشتری نسبت به هر آنچه دست ساز انسان است در بر دارند .
باغبان ها ، درختها و بوته زارها را برای نشان دادن تضاد به کار می برند تا به کمک آنها ، طبیعت باغ را به عناصر ساخت انسان نظیر خانه و یا فانوس های سنگی پیوند بزنند و مهمتر از همه چیز باغ ژاپنی مکانی برای تجدید روحیه انسانی است .
نهر درخشان جریان می یابد و آب از روی سنگها و شن ها روان می شود و خلوص سنگهای زیر خود را آشکار می کند . هر لحظه با آنکه در تغییر است مانند لحظه پیش است . فصول خود تجدید می شوند و با خود می گویند :
« انسان جزئی از طبیعت است و کمال خود را در طبیعت می جوید »
معماری و منظر ارتباط فضایی و بصری داخل و خارج بنا ، مهم ترین اصل در معماری ژاپن است . در باغ سازی ژاپنی ، ارتباط ساختمان و مجاور آن به ساده ترین شکل و با هماهنگی هوشمندانه ای برقرار شده است . بین معماری و منظر نباید انقطاعی باشد و شخص باید از یکی در دیگری جاری شود . خانه و باغ در هم ادغام می شوند و ساختمان جزئی از چشم انداز می شود خطوط عمودی و افقی درهای کشویی در پرچین ها تکرار می شود . قدم سنگها ، حصارها و رخبامهای پیش آمده و راه رو های شفاف با نرده های کوتاه به طور کامل باغ را با بنا مرتبط می کنند ، سنگها در کنار ورودی خانه به صورتآینه وار قرار گرفته اند تا بدون هیچ مرزی فضای خارج را به داخل راه دهند . سنگاب واقع در کنار ایوان اغلب با هدف انتقال باغ به داخل خانه ساخته می شود . جایگذاری مناسب این سنگاب عامل مهمی در جهت بخشی به مجموعه باغ می باشد.
اشکال طبیعی ، مصالح و عناصر طبیعی نقش بسیار مهمی در شکل گیری معماری ژاپن و تأثیر گذاری آن دارند . در باغهایی که تفکر خلاقانه ای در طراحی آنها وجود داشته باشد ، سطوح نقاشی شده وجود ندارد و سنگهای بریده بریده در تزئینات استفاده می شود .
منابع و مأخذ:
از زمان و معماری ، منوچهر مزینی
معماری مدرن ، بنه ولو
معماری معاصر غرب ، وحید قبادیان
فضا،زمان،معماری ، زیگفرید گیدئون
پیشگامان معماری نوین ؛ پیتر بلیک
هنر در گذر زمان ؛ هلن گاردنر
دانش نامه قرن بیستم ؛
تأملات در هنر ومعماری- مهندس نوحی
معاری و شهر سازی قرن ۲۰ ؛ دانشگاه شهید بهشتی
آثار معماران ( فرانک لویت رایت ، آلوار آتو ، تادائو آندو …)
