گروه مهندسین ایران معماری
در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.
چکیده: مردم ایران برای گذراندن اوقات فراغت و گردشگری از سالیان دور جاهای مشخص و محدودی را سینه به سینه شناسایی نموده اند که برای عموم مردم شاید تعداد آن ها بیش از انگشتان دست نباشد. برای برخی زیارت بهونه خوبی برای تنوع و گشت و گذار است. عده کمتری با هدف بازدید از آثار تاریخی و میراث فرهنگی به ایران گردی می پردازند و بسیار کمتر از آن با اکوتوریسم و طبیعت گردی آشنا هستند. لزوم شناسایی عمده مناطق بکر در شاخه های طبیعت، افق ها و فرصت ها و اوقات فراغتی با شکل جدید برای مردم به ارمغان می آورد که در حال حاضر گروه های نوپای کوچکی به آن می پردازند. از اهداف مهم طبیعت گردی علاوه بر سلامتی و گردشگری شناخت پتانسیل های بی نظیر کشور در این زمینه و فرهنگ سازی در خصوص چگونگی پاسداشت این نعمت غیر قابل بازگشتو حضور در طبیعت بدون تخریب آن است. ارائه الگوی فضایی جهت حضور و استقرار انسان غیر قابل پتانسیل ها و چشم اندازهای طبیعی با هدف توسعه پایدار چالشی است که در طبیعت گردی پایدار مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته است. این نوشتار بر آن است پس از ارائه تعاریف گردشگری و جاذبه های گردشگری، برخی نتایج حاصل از تلفیق توسعه پایدار و طبیعت گردی را مطرح می سازد که در نهایت به اکوتوریسم و اهمیت گسترش این علم در زمینه حفظ و بهره برداری از جاذبه های طبیعی منجر خواهد شد.
کلمات کلیدی : گردشگری، طبیعت گردی، گردشگری پایدار ، اکوتوریسم
صنعت توریسم و گردشگری :
توریسم را باید آمیزه ای از چندین جزء گوناگون در نظر گرفت: عمل مسافرت، توقفی کوتاه، هدفی خاص و فعالیت هایی که در مقصد انجام می گیرد. توریسم یا گردشگری حرکتی است، که از یک نقطه آغاز و در همان نقطه به پایان می رسد، یعنی حرکت چرخشی حول یک محور و بازگشت به نقطه شروع. این صنعت در حال حاضر، یکی از سه صنعت برتر جهان (صنایع خودرو سازی، نفتی و توریسم ) به شمار می رود. برخی از انواع گردشگری که شاید تا کنون به گوش ما نخورده باشند یا به یک نوع مستقل از گردشگری از آن اطلاعی نداشته باشیم عبارتند از: گردشگری ماجراجویانه، گردشگری نیاشناسی، E-Tourism یا گردشگری مجازی، طبیعت گردی، گردشگری آموزشی، گردشگری فضایی، ژئوتوریسم و غیره. گردشگر شخص عامل گردشگری است که تقاضای بازار را شکل می دهد و کشور پذیرای گردشگر به معمول گردشگری مصطلح می باشد که عرضه بازار می باشد. عرضه جهانگردی از عناصر مختلفی تشکیل شده از قبیل آب و هوای خوب، آثار تاریخی ، وسائل حمل و نقل، هتل، وسائل ورزشی، امکانات خرید و غذا و غیره بنابراین شامل کالا و خدمات هر دو می باشد. در ادامه عوامل توریسم و گردشگری مورد بررسی قرار می گیرد.
تاریخچه گردشگری :
اولین عامل ایجاد گردشگری به مفهوم امروزی در اواخر قرن ۱۸ در اروپا ایجاد شد، درآمد هنگفت خانواده های ممتاز و اشراف زادگان که این گروه را از سایر مردم جدا می کرد می توانست عامل مهمی در این زمینه به شمارآید. آریسو کرات مانند فئودال قرون وسطی به زمین وابسته نبود پس آسان تر می توانست به گشت و گذار در خارج از محدوده زندگی و گذران همیشگی خود بپردازد. در قرن نوزدهم با پیشرفت انقلاب صنعتی عوامل اجتماعی جوامع بورژوازی و تقسیم عمومی ثروت در میان توده مردم به توریسم رونق بیشتری داد و در اواخر آن قرن بود که مفاهیم امروزی توریسم به وجود آمد. در نقاط خوش آب و هوا ، در کنار دریاها و طبیعتاً در مناطقی که مردم اوقات فراغت خود را در آن جا می گذراندند اندک اندک مراکزی به وجود می آمد که امکانات زندگی های جهان گردان را تسهیل می کرد. هتل ها و مسافر خانه ها در شهرها رو به ازدیاد گذارد و با اختراع کشتی های بخار و قطار و راه آهن و بعد اتومبیل و هواپیما راه ها کوتاه تر شد و با سهولت رفت و آمد به تعداد توریست ها افزوده گشت . تا قبل از جنگ جهانی با وجود آن که توریسم به مفهوم گسترده خود در آمریکای شمالی و اروپا مطرح شده بود و توریست های معدودی در جنوب قاره امریکا و آفریقا و آسیا دیده می شدند اما هنوز این امر شکل جهانی به خود نگرفته بود و کمتر کشوری آن را به صورت یک رشته اقتصادی در درآمد و بودجه سالانه خود منظور می کرد ولی پس از گذشتن بحران های اقتصادی بعد ازجنگ جهانی دوم ناگهان توسعه شگفت انگیزی در توریسم بین المللی به وجود آمد.
بررسی سازمان ملل متحد بین المللی در سال های دور نشان می دهد که در فاصله سال های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ توریسم در جهان بسیار پیشرفت کرده است. به معنی ساده تر تعداد گردشگران سال ۱۹۷۰ ده برابر توریست های سال ۱۹۵۰ بوده است که این رشد نهایی خارق العاده توریسم بین المللی نشان می دهد در طی این ۲۰ سال است که مفهوم امروزی توریسم از نظرگاه های مختلف به صورت جا افتاده ای در تمام جوامع شناخته و ایجاد شده است.
جاذبه گردشگری :
طبق تعریف، کلیه عوامل و عناصری که میل به سفر را در عامل جهانگردی بر می انگیزد جاذبه جهانگردی محسوب می گردد. این جاذبه ها سرمایه جهانگردی کشور می باشد و از لحاظ اقتصادی جزو سرمایه های ملی محسوب می گردد و لذا بازار جهانگردی بازاری است ناقص و شفافیت لازم بازار را ندارد اما در مجموع این جاذبه مشوق جهانگرد در راه وصول به جاذبه های دیگر است. ایران ما از غنی ترین سرزمین های جهان از لحاظ منابع گردشگری است. نه تنها از هشت اقلیم شناخته شده جهان شش نوع آن در ایران وجود دارد بلکه انواع میراث فرهنگی، آثار باستانی کم نظی، سایت های جانور باستان شناسی عظیم، چشمه های معدنی با خاصیت درمانی شگفت انگیز و تنوع اقوام ساکن ایران که هر یک زبان، آداب و صنایع دستی خاص خود را دارند موجب می شود مجموعه غیر قابل رقابتی در این کشور برای جذب سرمایه گردشگران به وجود آید.
انواع جاذبه های گردشگری
۱-جاذبه های طبیعی
ویژگی های منابع طبیعی، مانند زمین، کیفیت آب، پوشش گیاهی، گونه های حیوانی و آب و هوا از جمله خصوصیاتی هستند که عمده جاذبه های طبیعی را تشکیل می دهند. جاذبه های منحصر به فرد طبیعی برای جلوگیری از انحصار، دگرگونی و حفاظت آن اغلب عام المنفعه هستند. جاذبه های بخش خصوصی بیشتر بر محیط های مصنوعی متکی می باشند و برای موفقیت خود به خصوصیات آب و هوای ویژه ای احتیاج دارند.
۲-جاذبه های تجاری
مناطق بزرگ شهری، مرکز فعالیت صنعت گردشگری هستند. اجتماع خدمات تولیدی، اقتصادی، دولتی و خصوصی که مجموعاً بازارهای بزرگ را تشکیل می دهند از مناطق جذاب برای گردشگران می باشند. مناطق روستایی اگر چه از اهمیت کمتری نسبت به مراکز تجاری شهری برخوردارند، اما با تأکید بر پتانسیل های محلی – اقلمی هر یک می توان آن ها را به نقاط جذب فعال تبدیل کرد. تفریح گاه های بزرگ و کوچک در جذب گردشگران فعال هستند.
۳-جاذبه های تاریخی
یادمان های قدیمی، در فضاها و محیط های ساخته شده مصنوعی یا در مکان هایی که وقایع مهم اتفاق افتاده است، به نوبه خود می تواند نوعی جاذبه باشد. بیشتر مکان ها قبل از این که به یک جاذبه گردشگری تبدیل گردند، احتیاج به محوطه سازی تفریحگاهی، مرمت و محافظت دارند. مکان های ما قبل تاریخ یا دوره های ابتدایی تاریخ به مقدماتی مانند کاوش و تحقیق راجع به اهمیت انحصار و ارتباطشان با زندگی مدرن امروزی احتیاج دارند. این کاوش هم سرگرم کننده و هم آموزنده است و هم برای جاذبه های تاریخی ضروری می باشد.
۴-جاذبه های قومی و فرهنگی
راه و رسم و روشی که اقوام مختلف به زندگی، کار ، تفریح و عبادت می پردازند، جاذبه های قومی – فرهنگی را تشکیل می دهد. خیلی از فرهنگ ها منحصر به فرد بودن زندگیشان را به عنوان یک جاذبه برای مردم درک نمی کنند؛ اگر چه این دیدگاه باید عوض شود ولی معرفی جاذبه های قومی و فرهنگی باید با حساسیت انجام شود. اگر استثنائات قومی و فرهنگی را به عنوان یک جاذبه بخواهیم مطرح کنیم باید همانند دیگر جاذبه ها از آن حفاظت کنیم.
۵-جاذبه های درمانی
چشمه های آب معدنی یکی از اولین مراکز درمانی برای جاذبه های گردشگری شناخته شده اند. امروزه گردش و سفر به مراکز تفریحی – درمانی برای درمان بیماری های گوناگون رایج شده است. پیشرفت های پزشکی به شناخت مراکز درمانی خاص با شهرت جهانی کمک کرده و این مکان ها گردشگری را به طور گسترده ای توسعه داده و هر ساله سیل بیماران داخلی و بین المللی را پذیراست.
۶-رویدادهای خاص
رویدادهای خاص مانند جشن های سالانه یا بازی های المپیک به عنوان جاذبه های کوتاه مدت یا با اهمیت شناخته شده اند. با این وجود به عنوان یکی از عوامل برای تکرار سفر و گردش، یک انتخاب آگاهانه نقش قابل قبول را ایفا می کند. به هر حال رویدادهای جهانی جزو ارتقاء دهنده های اهداف گردشگری هستند. با این که به طور معمول این رویداد ها در اکثر کشورها ارزش های اجتماعی و عمومی را در پیش رو ندارند و هدف آن ها گسترش و افزایش افتخارات محلی در یک اجتماع است اما در ایران این گونه رویداد ها نظیر جشن های فصلی (نوروز، مهرگان، سده و …) می توانند از جایگاه با ارزش فرهنگی در سطح ملی و طبیعی – دوره ای در سطح جهانی برخوردار باشند.
۷-پارک ها بسیاری از پارک های عمومی در طبقه بندی منابع طبیعی قرار می گیرند. پارک های بخش خصوصی ، شهربازی ها هستند. شهر بازی ها مجموعه های مستقل هستند که متنوع اند و انواع سرگرمی ها را برای بازدید کنندگان فراهم می کنند . تکامل شهربازی ها و تبدیل آن ها به تفریحگاه های گردشگری، محفل جذابی را برای توسعه گردشگری ایجاد می کنند. باید توجه داشت که محصور کردن آن ها باعث جدایی گردشگران از ساکنان شهر می شود و کاهش تاثیر اجتماعی در روش محصور سازی، ممکن است کاهش تاثیرات اقتصادی به دنبال داشته باشد.
۸-مذهبی
جاذبه های مذهبی یکی از مشکل ترین مباحث دیدگاه توسعه گردشگری هستند. البته لزوماً انواع تأسیسات برای پذیرایی این گونه از گردشگران باعث به وجود آمدن مشکلات در آن ها نمی شود؛ بلکه چگونگی مطرح کردن جاذبه های مذهبی مهم است. بی شک در کشوری چون ایران با فرهنگی کاملاً مذهبی رونق این گونه اماکن از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
سایر جاذبه های گردشگری : باغ وحش ها، آکواریوم ها، میادین ورزشی و نظیر این ها هر یک در مقوله های جداگانه می گنجد، اما از جهت سهولت و نیز به خاطر لزوم ساختار ساده شان همگی در یک گروه طبقه بندی می شوند. در واقع از آن جایی که موارد فوق همه در یک مقوله جای می گیرند از جاذبه های بالقوه آن ها چیزی کم نمی کند. در مناطق شهری عمدتاً بر تکمیل و افزودن به جاذبه های تجاری و گردشگری موجود تکیه می شوند.
گردشگری در ایران :
سرزمین ایران همواره به علت غنای تاریخی، ادبی، هنرهای ملی و آثار باستانی مورد توجه خاص جهانگردان بوده است هر چند در گذشته گردشگری به مفهومی که امروزه از آن استنباط می شود وجود نداشت. چه به علت کمبود وسایل مسافرت و عدم امکانات مادی سفر از سرزمینی به سرزمین دیگر بی دشوار می نمود. بدین جهت جهانگردی صرفاً به افراد محقق و باستان شناس اختصاص داشت. از سفرنامه ها و یادداشت های کسانی که از ایران بازدید کرده اند این طور بر می آید که سخت مسحور و مفتون هنرها، ذوق و ادبیات و مهمان نوازی ایرانی گشته اند.
ایران از نظر معماری، ادبیات، صنایع دستی و روح مهمان نوازی دارای موقعیت های خاصی است و همیشه جهانگردان را تحت تاثیر قرار داده است. ایرانیان همیشه مقدم گردشگران را گرامی داشته و در همه حال آن ها را راهنمایی کرده ، از هیچ کمکی دریغ نکرده اند. در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی برای اولین بار در وزارت داخله (وزارت کشور) اداره ای به نام اداره جلب سیاحان خارجی و تبلیغات تأسیس گردید و انجام امور گردشگری کشور به عهده آن گذارده شد. این اداره در سال ۱۳۲۰ به صورت شورایی کلیه امور مربوط به گردشگری را رسیدگی و تصمیمات مؤثر مفیدی برای جلب توریست های خارجی اتخاذ کرد. بنابراین توجه به آثار باستانی و پتانسیل های ادبی ، معماری ، باستانی و … و در پی آن برای شناساندن ایران به جهانیان توجه و حمایت از توریست های خارجی در زمان رضا شاه رسماً شروع شد و از آن به بعد توجه به این امر زیاد تر گردیدتا این که در سال ۱۳۴۳ (۱۹۶۳ میلادی ) تأسیس سازمان جلب سیاحان که وابسته به نخست وزیری بود به تصویب دولت رسید.
انسان، طبیعت و طبیعت گردی :
همه مردم طبیعت را دوست دارند. رویکرد انسان به طبیعت ، رویکرد تازه ای نیست ، کمتر کسی از افراد عامی می توان یافت که از چشم اندازهای طبیعت بی جان شامل کوه و دشت و درَه های کنار جاده در طول سفرهای رایج بین شهری، لذت نبرده باشد و به توصیف آن چه دیده است نپردازد و کمتر کسی را می توان یافت هیچ علاقه ای به یکی از برنامه های مستند تلویزیونی حیات وحش و طبیعت زنده نداشته باشد و یا از رفتن به باغ وحش لذت نبرده باشد. و از اهالی روستاها کمتر کسی می توان یافت که از دانستن خواص گیاهان دارویی اطراف روستا و علم به تشخیص آن ها، برخود نبالد و به وقت لزوم از آن بهره نبرده باشد. اهمیت طبیعت به قدری است که در فرهنگ باستانی ما ایرانیان نیز روزی را به عنوان نماد طبیعت نام گذاری کرده اند امروزه هر شاخه منفرد علمی به تنهایی قادر به رفع کلیه نیاز های جوامع نمی باشد و ناگزیرعلوم و صنایع و میان رشته ای متولد می شوند.تلفیق علومی مثل زمین شناسی، زمین پیکرشناسی، زیست شناسی و بوم شناسی باصنعت گردشگری ، باعث خلق افق های نوع و افکار جدید می شوند که می تواند باعث حل معضلات بیکاری،توسعه اقتصادی – اجتماعی، و برداشتن گامی به سوی فقرزدایی،توسعه پایدارو در نهایت،عدالت الجتماعی باشد. گردشگری مهمترین صنعت جهان است(گولتا۲۰۰۳)و از راه های فقرزدایی و ایجاد اشتغال رویکرد به توسعه گردشگری و ایجاد درآمد ازآن طریق در اروپا و خاورمیانه است.ازگذشته های دور،درایران گرایش به طبیعت و نوراین زیبایی دوستی در دل های مردم روشن بوده است.از تعاریف یونانیان(دشمنان ما) از ایران باستان برمی آیدکه ایرانیان تا چه حد به طبیعت احترام می گذاردند و زندگی خود را با آن در می آمیختند. برگزاری جشن های ماهانه و سالانه همگی برای احترام به طبیعت و قدردانی از مواهب طبیعی بوده است. مردم این سرزمین همواره به عناصر طبیعی ( آتش، هوا،خاک و آب )احترام به ویژه می گذاردند و درحفظ و پاکیزه نگه داشتن آن اهتمام می نمودند. هیچ مردمی به اندازه ایرانیان از خواص درمانی گیاهان آگاه نبوده است و هیچ قومی تا به این حد از نیروهای طبیعی به پاکی و درستی بهره برداری نکرده است.
امروزه برآنیم بخش کوچکی ازآن شناخت عمیق را احیاکنیم. آنچه درفرهنگ سازی طبیعت گردی مطرح می شود، تلفیقنور علم با زیبایی طبیعت و خلقت و کار منسجم روی شناخت کلیه ی زیبایی های طبیعت محیطی ، شناخت و حفاظت ازمیراث طبیعی و در نهایت ایجاد گردشگاه ها و مسیرهای مخصوص طبیعت گردی است . اما ایجاد زیربنای اولیه طبیعت گردی نیازمند ارائه تعاریف درست از واژه های جدید است.
گردشگری در طبیعت ( طبیعت گردی):
یکی از الگو های فضایی گردشگری شکل گرفته در عصر پسامدرن گردشگری در طبیعت یا طبیعت گردی می با شد. این الگوی فضایی دربرگیرنده رویکرد گردشگران به محیط طبیعی با انگیزه های متفاوتی می باشد که گردشگر از سفر به محیط طبیعی یا طبیعت مد نظر دارد. از این رو گستره فضایی این الگو ، محیط طبیعی را در بر می گیرد که می تواند به عنوان مثال ساحل ، جنگل ، کوه و نظیر این ها باشد . این الگوی فضایی از گردشگری در بر گیرنده گونه های متفاوتی از گردشگران می باشد که در این فضا ، تجربه گردشگری کسب می کنند. این الگو را در دو دسته کلی شامل اکوتوریسم و ژئوتوریسم تقسیم می شوند.
در این بین نکته مهم ، تمایزی است که بین گردشگری در طبیعت به عنوان یک الگوی فضایی و اکوتوریسم به عنوان یک گونه از گردشگری وجود دارد. این در حالی است که بیشتر مواقع این دو مترادف محسوب می شوند و حتی گاهی یکی پنداشته می شوند. گردشگری در طبیعت یک الگوی فضایی از گردشگری می باشد ئ شکل دهنده متنی فضایی است که خوانش آن را پیرامون سفر به نقاط طبیعی با انگیزه های متفاوت از سوی گردشگران صورت می گیرد این خود در رویکردی واسازانه بر بنیان ساختارهای متفاوتی از نگرش درون متنی یا برون متنی قرار دارد که در راستای گونه های متفاوتی از گردشگری پدیدار می شود. هم چنین در بازارجهانی گردشگری ، گردشگری در طبیعت یک بخش کلی محسوب می شود که اکوتوریسم جزیی از آن در کنار گردشگری ماجراجویی می باشد.
علاوه بر آن در تعریف نیز هیچگاه گردشگری در طبیعت تنها معادل اکوتوریسم نیست . در این جا تفاوتی را می توان مشاهده کرد که ما بین انگیزه های این دو وجود دارد. در گردشگری در طبیعت یا طبیعت گردی ، مسافرت به محیط های طبیعی می تواند در چارچوب انگیزه های متفاوتی باشد که تنها فضای طبیعی را مد نظر داشته، این انگیزه مربوطه هیچ گونه رابطه مستقیم با محیط طبیعی ندارد و حتی گردشگر نسبت به محیط دارای هیچ حساسیتی نیست . در حالی که اکوتوریسم بنا به تعریف آن موسسه بین المللی اکوتوریسم در سال ۱۹۹۱ (( یک مسافرت مسئولانه به مناطق طبیعی که محیط زیست را حفظ و زندگی راحت مردم محلی را تثبیت نماید)) تعریف شده است.
از این رو تعداد سفرهایی که بتوان به آن ها برچسب اکوتوریستی زد بسیار محدود می باشد و این با گردشگری در طبیعت که به عنوان یک الگوی فضایی گردشگری شکل می گیرد و واجد تنها یک ویژگی از ویژگی های اکوتوریسم که همان سفر به مناطق طبیعی است، بسیار متفاوت می باشد. می توان تفاوت بین گردشگری در طبیعت و اکوتوریسم را با تفاوت بین شهر نشینی و شهرگرایی مقایسه کرد که اولی نشان از جمعیت شهری دارد و ساکنان شهر را مد نظر قرار می دهد و شهر گرایی، در برگیرنده مفهوم فرهنگ شهری و برخاسته از مد نیت در فضای شهری می باشد .
بر این مبنا گردشگری در طبیعت، تعداد گردشگری در رابطه با مناطق طبیعی را در بر می گیرد و اکوتوریسم در برگیرنده مفهومی از فرهنگ گردشگری در حفاظت از محیط زیست است.
با توجه به مشخص شدن تمایز بین گردشگری در طبیعت و اکوتوریسم ، می توان گردشگری در طبیعت را این گونه تعریف کرد : (( گردشگری در طبیعت یا طبیعت گردی ، سفر به مناطق طبیعی در رابطه با بهره بری گردشگری با انگیزه های متفاوت از مناطق طبیعی بوده که آثار مثبت و منفی را برای آن مناطق در بر دارد. )) بنابراین تعریف گردشگری در طبیعت یا طبیعت گردی به عنوان یک الگوی فضایی در چند وجه باید مورد توجه قرار گیرد که در وهله اول سفر به مناطق طبیعی است ودر وهله دوم بهره بری از مناطق طبیعی مد نظر می باشد و در آخر تاثیراتی که جریان گردشگری در این مناطق بر جای می نهد، دارای اهمیت است.
این در حالی است که الگوهای فضایی گردشگری در عصر پسامدرن خود حاصل ساختار شکنی گردشگری در دوران مدرن می باشند و در چارچوب گرایش سرمایه داری سازمان نایافته برای ادغام تمامی فضاها در چرخه سود ، قرار می گیرد.
گردشگری در طبیعت نیز خود در این چارچوب قرار می گیرد از این رو توجه به پایداری به عنوان راهکار مهار سرمایه داری در این زمینه اهمیت فراوانی دارد به خصوص از آن رو که در این الگوی فضایی، مناطق طبیعی مد نظر می باشد .
جایگاه و اهمیت طبیعت گردی و منافع آن :
برای رواج طبیعت گردی ، نیاز به شناسایی طبیعت جاندار و بی جان می باشد.
اگر تا کنون کار تحقیق و شناسایی طبیعت ، توجیه اقتصادی نداشته است اما در حال حاضر با رویکردهای جهانی ، شناسایی و طبقه بندی کلیه پدیده های طبیعی اعم از زنده و غیر زنده توجیه اقتصادی یافته است و پس از طراحی مسیرها و ایجاد گردشگاه ها ، بازگشت سرمایه را به دنبال خواهد داشت . با طبیعت گردی تحقق دو امر به طور یک جا میسر می شود: هم سرمایه های طبیعی – ملی شناسایی می شود و هم منافع بعدی حاصل از توسعه گردشگری را به دنبال خواهد داشت . اگر تا کنون ناگزیر به مشاهده طبیعت آفریقا و استرالیا و آمازون و آمریکا پرداخته ایم با طبیعت گردی و منافع حاصل از آن ، مستند سازان نیز با همراهی متخصصین علوم متنوع زیستی و اکولوژیکی و زمین شناسی و ژئومورفولوژی و مهندسان معدن و محیط زیست ، قادر به تهیه برنامه های تلویزیونی از طبیعت وحش زنده و طبیعت جذاب و بی جان کشور خواهند بود ، تا قابل ارائه به شبکه های مختلف تلویزیونی داخلی و خارجی برای شناسایی طبیعت کشور خود باشند و گام بزرگی در جهت شناسایی مناطق داخلی برای روستانشینان و شهرنشینان بردارند. امروزه گردشگری شکل مثبتی از گذران وقت آزاد است که به شکل لذت بردن از جاذبه های طبیعی و زمینی که بر روی آن زندگی می کنیم مطرح می شود. اشتغال ، حمایت از میراث طبیعی و محیط زیست ، درمان افسردگی ، جلوگیری از تخریب شاخص های بوم شناختی و زمین شناختی از جمله منافع طبیعت گردی و اکوتوریسم است .
تحقیقات نشان داده است ” انسان های عصبی و افسرده بعد از مشاهده تصاویری از طبیعت احساس بسیار بهتری پیدا می کنند تا از مناظر شهری ” بنابراین طبیعت گردی هم برای گردشگران و هم برای کارکنان این بخش اقتصادی است و هم برای مردم داخل کشور منافع مادی و معنوی بسیاری در پی خواهد داشت.
به عقیده دلاکی ییزا ۱۹۸۰ ” مجری توریستی شیئی مورد استفاده توریست را زینت می بخشد و آن را جذاب می سازد که قابلیت کشش فراوان داشته باشد” در مورد طبیعت گردی ، محصول محیط طبیعی است و از قبل موجود است و دیگر لازم نیست آن را اختراع کرد و چیزی به وجود آورد بلکه با سرمایه گذاری اندک می توان تولیدات محیط طبیعی را زینت بخشید و جذاب ساخت و مردم دیگر را به سوی آن کشانید . طبیعت گردی حتی جاذبه های معدنی کشور را نیز شامل می شود. امروزه در جهان ، مشکلات فقر و بیکاری به خاطر ازدیاد جمعیت بروز نمی کند بلکه به واسطه عدم برنامه ریزی صحیح و بهره برداری مناسب از سرزمین با توجه به توان سرزمین ایجاد می شود. از دیگر منافع طبیعت گردی و اکوتوریسم ، اهمیت آن در توسعه پایدار است ، به دست آوردن توان اکولوژیک هر منطقه بر تعیین کابری مناسب آن با توجه به پتانسیل منطقه ، اساس توسعه پایدار در هر منطقه است. خصوصیات اکولوژیک هر استان در اقلیم، خاک ، پوشش گیاهی ، منابع طبیعی و قابلیت زمین های استان از لحاظ اعمال مدیریت در زمینه های کشاورزی ، مرتع داری ، جنگلداری ، توسعه شهری ، توسعه صنعتی (هم چون گردشگری ) حفاظت ، تفرجگاه ها و گردشگاه ها و… ) خلاصه می شود. که با آمایش سرزمین همه پتانسیل ها از جمله پدیده های مناسب طبیعت گردی و مناطق مختلف کشور ، پتانسیل منطقه برای ایجاد تفرجگاه ها و استفاده بهتر از قابلیت های سرزمین به دست خواهد آمد .
گردشگری مبتنی بر طبیعت ، همانا استفاده از طبیعت وحشی و بکری است که همراه با گونه ها و زیست گاه های جانوری ، رودخانه های جذاب و تماشایی و در اصل کسب لذت از نواحی طبیعی و مشاهده حیات وحش ، گیاهی و جانوری است که بیان گر قدرت لایزال الهی و هنر جاوید اوست ، هنری که علاقه مندان بیشماری را به سفر به مناطق بکر و وحشی در استرالیا ، آفریقا ، آسیا و… ترغیب می کند . اکوتوریسم این بهره برداری جدید که می تواند سود بیشتری از انواع محصولات اصلی صادراتی برای هر کشوری را فراهم آورد ، قطعا بخش مهمی از یک برنامه اقتصادی کلان و پایدار در هر منطقه و کشور است که مسئولان آگاه می توانند از آن بهره ای بسیار بیشتر از سود نفت ببرند.
لزوم جاروب پدیده های طبیعی مناطق مختلف کشور :
مردم ایران برای گذراندن اوقات فراغت و تعطیلات آخر هفته از سالیان دور جاهای مشخص و محدودی را سینه به سینه شناسایی نموده اند که برای عموم مردم شاید تعداد آن ها بیش از انگشتان دست نباشد.
لزوم شناسایی عمده مناطق بکر در شاخه های طبیعت زنده و بی جان ، افق ها و فرصت ها و اوقات فراغتی با شکل جدید برای مردم به ارمغان خواهد آورد. با جاروب و شناسایی پدیده های خاص ، مساله حفاظت از آنها مساله راه های دسترسی به آن ها و ایجاد گردشگاه ها و تسهیلات رفاهی به میان خواهد آمد و پاهای گردشگران داخلی و خارجی به طبیعت استان ها باز خواهد شد. لزوم جاروب پدیده های طبیعی و رویکرد به طبیعت جاندار و بی جان و نگاه های نو به گردشگری امری اجتناب ناپذیر است .
با جاروب و شناسایی و طبقه بندی تنوع طبیعت زنده توجه بیشتر به حفاظت آن شده، طراحی مسیرهای بوم – گردشگری در استان رونق می یابد و با شناسایی مکان های شاخص زمین – گردشگری (ژئو سایت ها) ، زمینه برای ایجاد ” ژئوپارک ها ” به وجود خواهد آمد .طبق تعریف کریس ورلی – استوارت مدیر یکی از این گردشگاه ها در انگلیس ، زمین – گردشگاه و به کار گیری آن ها فقط صحبت و حفاظت از سنگ ها و صخره ها نیست بلکه ارتباط مستقیم با مردم است و هدف زمین – گردشگاه ها قادر ساختن همه ی مردم به لذت بردن از جاذبه های زمین ساختی نواحی مختلف ، توسعه صنعت زمین – گردشگری و بهره برداری از اقتصاد محلی مناطق مختلف و کمک به مردم برای درک تحول و سیر تکاملی چشم انداز های محلی شان است .
به طور خلاصه جاروب و رونق طبیعت گردی باعث برکات زیر می شود :
۱٫ شادابی جامعه و تبلیغ روحیه طبیعت گرایی و مبارزه غیر مستقیم با مصایب اجتماعی
۲٫ شناسایی مسیرهای بوم گردشگری و معرفی آن به مردم و آژانس های مساافرتی بین المللی کشور برای هدایت گردشگران خارجی طبیعت گرا و پتانسیل یابی برای زمین – گردشگاه ها .
۳٫ رونق اقتصادی مناطق دوردست و دستیابی به توسعه پایدار و ارتقاء اجتماعی و فرهنگی و کمک به فروش صنایع دستی.
۴٫ ایجاداشتغال برای کارشناسان و راهنمایان علوم زمین و علوم زیستی و بوم شناختی و مهندسان معدن و محیط زیست ( که بروی هم دست کم با تعداد زیرشاخه های تخصصی آن بالغ بر ۱۵ رشته تخصصی می شود) در حین جاروب و شناسایی و پس از آن بعنوان راهنمایان زمین گردشگری و بوم گردشگری.
۵٫ ایجاد پایگاه داده های طبقه بندی شده پدیده های طبعیت جاندار و بی جان برای دانش آموزان و دانشجویان و محققان داخلی و خارجی و گردشگران طبیعت دوست.
۶٫ ثبت پدیده های طبیعی زنده و غیرزنده شاخص در فهرست میراث ملی و یونسکو.
۷٫ نهایتاٌ حفظ میراث طبیعی و فرهنگ سازی جهت پاسداشت و رونق آن.
معرفی گردشگری برپایه طبیعت یا طبیعت گردی :
طبیعت به دوبخش جاندار و بی جان ، تقسیم می شود. صنعت گردشگری برپایه طبیعت اصطلاح متداولی در کشورهای غربی است و می توان آن را فارسی معادل طبیعت گردی نام نهاد.امابرخلاف تصور فعلی در کشور،طبیعت گردی در شناخت و لذت بردن از طبیعت جاندار خلاصه نمی شود،چرا که با این اتلاق از آن ، نادیده گرفته می شود.آن قسمت از طبیعت گردی را که مربوط به طبیعت زنده است در جهان اکوتوریسم نامیده اندو قسمت دیگری از طبیعت گردی که شامل شناخت و لذت بردن از پدیده های طبیعت غیرزنده است،ژئوتوریسم نام نهاده اند و ما دراین جا به ترتیب آن ها را بوم – گردشگری (اکوتوریسم) و زمین – گردشگری (ژئوتوریسم) معرفی می نماییم.
الف ) بوم – گردشگری (اکوتوریسم ) :
صنعت بوم گردشگری یا اکوتوریسم یکی از دو زیر شاخه طبیعت گردی است و از تلفیق علوم زیست شناختی و بوم شناختی با گردشگری ، نتیجه می شود . شناخت و لذت از دنیای حشرات ، شناخت گیاهان دارویی و کمیاب، شناخت انواع درختان کمیاب ، جانور شناسی ، شناخت انواع ماهی ها و موجودات دریایی و پرداختن به غواصی به منظور شناخت و تفریح ، شناخت و لذت بردن از محیط زیست پرندگان و شناسایی انواع بومی و مهاجر و نیمه مهاجر ، شناخت خزندگان و دوزیستان ، شناخت قارچ ها از جمله خوراکی و سمی ، پوشش های گیاهی و اقلیم های متفاوت در ارتفاعات مختلف و عکاسی و راهپیمایی به مقصد تفریح در تک تک موارد فوق و تلفیق آن با گردشگری به تولد زیر بخش هایی از صنعت بوم گردشگری به نام های توریسم حشرات ، توریسم گیاهان ، توریسم جانوران ، توریسم شکار و ماهیگیری ، توریسم غواصی ، توریسم پرندگان و توریسم خزندگان و دوزیستان و … و توریسم عکاسی از طبیعت جاندار و حیاط وحش ، منجر می شود که نسبت به پتانسیل هر منطقه از لحاظ کیفیت و کمیت جانداران و نیز نسبت به علاقه مندی بوم – گردشگران ، در برخی از زمینه ها در مناطق مختلف توسعه و رونق می یابد . بازدید از جاذبه های حاصل از طبیعت جاندار برای علاقه مندان طبیعت به مقصد گذراندن اوقات فراغت و متاثر شدن از زیبایی های خلقت با اعمال سیاست های محافظت از طبیعت زنده به رونق اقتصاد محلی مناطق دور دست و در فرهنگی و شناخت بیشتر و درک طبیعت و اشتغال زایی محلی می انجامد . علوم زیست شناسی + علوم بوم شناسی ( اکولوژی) + صنعت گردشگری = صنعت بوم – گردشگری (اکوتوریسم )
ب) زمین – گردشگری (ژئوتوریسم ) :
صنعت زمین – گردشگری یا ژئوتوریسم یکی دیگر از زیر شاخه های طبیعت گردی است و از تلفیق علوم زمین از جمله زمین شناسی و زمین پیکر شناسی (ژئومورفولوژی) و هم چنین جذابیت های اکتشافی معادن در مناطق مختلف و با جاذبه های متنوعی همچون کوه ها ، غار ها، آتشفشان ها و دهانه های آن ها ، دهانه های برخوردی شهاب سنگ ها با زمین ، کانی ها و سنگ های زیبا و کمیاب و کانی های جواهری ، سواحل ، پرتگاه ها ، کویر ها ، بیابان ها ، خلیج ها ، چاله ها و گودال های عجیب در زمین های کارستی ، رنگ های متنوع ناهمواری ها و سنگ ها در چشم انداز های وسیع و چشم نواز ، سنگ واره ها (فسیل ها )، آبشار ها ، آب های گرم و سرد معدنی ، آب فشان ها ، گل فشان ها و… ، و عکاسی و پیاده روی و کوه پیمایی ، جمع اوری کلکسیون های مختلف موزه ای با صنعت گردشگری ، به وجود می آید .
این صنعت نیز با شناخت و درک طبیعت و با متاثر شدن از عظمت خلقت آغاز و به توسعه اجتماعی – اقتصادی استان ها و حفاظت از میراث طبیعی بی جان و به اشتغال و آموزش در سطح عوام و دانش آموزان .و دانشجویان دانشگاه ها به اهداف عدالت اجتماعی با فقرزدایی در مناطق دور دست نزدیک می شود .
جاذبه های علوم زمین طبیعت بی جان + صنعت گردشگری = صنعت زمین – گردشگری (ژئوتوریسم)
تاریخچه توجه به صنعت زمین گردشگری به کمتر از ده سال اخیر بر می گردد اما رویکردهای قابل توجهی در جهان شکل گرفته است برای مثال در کشور عربستان صعودی علی رغم دارا بودن بزرگترین صنعت توریسم زیارتی در جهان در حوالی شهر مدینه توجه ویژه ای به صنعت زمین – گردشگری شده است و با داشتن پهنه های وسیع گدازه های سرد شده آتشفشانی به شکل ریسمانی و دهانه های آتشفشان در کویر ، تعدادی از زمین – گردشگران غرب را نیز به سوی این پدیده های متنوع طبیعت بی جان جذب می نماید و از کارشناسان محدود زمین شناس خود ، به عنوان راهنمای ژئوتور(راهنمایی زمین – گردشگری ) استفاده می نماید .
گردشگری پایدار :
گردشگری در مفهوم پایداری در بر گیرنده پردازش معنایی خاص خود است . در این میان زایش این مفهوم در ادبیات گردشگری حاصل تلاش در دست یابی به توسعه پایدار در تمامی زمینه های توسعه می باشد. به خصوص بعد از اجلاس زمین در سال ۱۹۹۲ در ریودوژانیرو که دولت ها را به سمت توسعه ای سوق داد که حداقل زیان و لطمه را بر محیط زیست وارد سازد. به دنبال این روند اولین همایش جهانی گردشگری پایدار در سال ۱۹۹۵ در مادرید برگزار شد . برخی از نکات مطرح شده در این همایش پیرامون گردشگری پایدار به قرار زیر مطرح شدند:
- توسعه گردشگری باید براساس معیارهای پایداری باشد. بدین معنا که مسائل اکولوژی بلند مدت ، مسائل اقتصادی و تعهدات لازم نسبت به جنبه های اجتماعی و اخلاقی باید رعایت شود .
· ماهیت پایداری گردشگری مستلزم محیط های طبیعی ، فرهنگی و انسانی است .
· گردشگری باید جنبه های فرهنگی ، ارزشی و عناصر سنتی جوامع محلی را مد نظر داشته باشد.
در واقع گردشگری پایدار را توریسمی می دانند که از نظر اکولوژیکی و بوم شناختی بی خطر بوده و از نظر اقصادی قابل اجرا و ممکن و از نظر اجتماعی قابل پذیرش باشد به زور کلی این تلاش ها به دنبال آن است که گردشگری بتواند در پردازش توسعه پایدار راهکاری عملی را شکل دهد. از این رو هدف اصلی در بسط معنایی گردشگری پایدار پیرامون ارائه روش های منطقی در بهره گیری از منابع طبیعی و انسانی و ممانعت از به کار گیری غیر علمی این منابع می باشد . توسعه پایدار گردشگری دارای دو جنبه حفاظت از محیط زیست و منابع و میراث فرهنگی جوامع است. از این رو گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا در آید تا بتواند حرکت امید بخشی را در توسعه همه جانبه فضایی جغرافیایی تضمین کند. گردشگری پایدار برای کارآیی بالاتر در این زمینه دارای اصولی می باشد که هماهنگ کننده اهداف و راه کارهای عملی می باشد. که هماهنگ کننده اهداف و راه کارهای عملی می باشد. اصول گردشگری پایدار را می توان به شرح زیر بیان نمود :
۱٫ استفاده از ماهیت پایدار گونه منابع : حفظ و استفاده از منابع ( طبیعی ، اجتماعی و فرهنگی ) بسیار حائز اهمیت است و به معنای تجارت دراز مدت می باشد .
۲٫کاهش بیش از حد مصرف و اتلاف : که جلوی هزینه های بازسازی زیان های دراز مدت را گرفته و به کیفیت گردشگری کمک می کند .
۳٫حفظ تنوع : حفظ و ارتقای تنوع طبیعی ، اجتماعی و فرهنگی برای پایداری دراز مدت گردشگری اهمیت ویژه دارد و پایگاه انعطاف پذیری را برای گردشگری به وجود می آورد
۴٫برنامه ریزی : بسط و توسعه گردشگری که وارد یک چارچوب برنامه ریزی راهبردی محلی و ملی شده و تاثیرات محیط زیست را مد نظر قرار می دهد ، پایائی دراز مدت گردشگری را افزایش می دهد .
۵٫ حمایت از نظام اقتصاد محلی : گردشگری که تعداد زیادی از فعالیت های اقتصادی محلی را مورد حمایت و تحت پوشش خود قرار می دهد و ارزش ها و هزینه های محیط زیست را مد نظر قرار می دهد ، علاوه بر حمایت از این نظام های اقتصادی جلوی انهدام محیط زیست را می گیرد .
۶٫ مشارکت اجتماع های محلی : مشاوره بین صنعت گردشگری و اجتماع ها ، سازمان ها و نهادهای محلی مهم است البته در صورتی که دوشادوش هم کار کنند و اختلافات منافع را کنار بگذارند .
۷٫مشاوره با افراد ذی نفع و عامه مردم : مشاوره بین صنعت گردشگری و اجتماع ها ، سازمان ها و نهاد های محلی مهم است البته در صورتی که دوشادوش هم کار کنند و اختلافات منافع را کنار بگذارند.
۸٫آموزش خدمه : آموزش خدمه که گردشگری پایدار را وارد روش های اشتغال می کند و در کنار آن استخدام خدمه محلی در تمام مقاطع ، سبب بهبود کیفیت گردشگری و بهره مندی محلی می شود .
۹٫ مسئولیت بازار صنعت گردشگری : از آن جا که بازار یابی ، اطلاعات کاملی را در اختیار گردشگران قرار می دهد ،نه تنها سبب افزایش احترام نسبت به محیط فرهنگی ، اجتماعی و طبیعی نواحی دیدنی می شود بلکه رضایت مشتری را نیز افزایش می دهد .
۱۰٫انجام تحقیق : پژوهش در حال پیشرفت و نظارت بر آن از طریق صنعت با استفاده از تجزیه و تحلیل و جمع آوری موثر اطلاعات نه تنها ما را در حل و فصل مشکلات گردشگری یاری می کند بلکه مزایایی را برای قاصد صنعت توریست و مشتریان در بر خواهد داشت.
اکوتوریسم :
اکوتوریسم به عنوان شکلی از گردشگری مبتنی بر بازار تعریف شده است که به عنوان ابزار توسعه پایدار توسط NGO ها ، خبر گان توسعه و آکادمی ها از ۱۹۹۰ شناخته و مورد مطالعه قرار گرفته است . تعریف انجمن بین المللی اکوتوریسم ( TIES) در سال ۱۹۹۱ یکی از آخرین تعاریف در این باره است : ” اکوتوریسم مسافرتی است به مناطق طبیعی با تعهد به حفظ محیط زیست و آسایش مردم بومی “
به طور کلی اکوتوریسم «Tourism – Eco» عبارت است از :
« گردشگری مسئولیت پذیر و پاسخ گو به محیط های طبیعی به گونه ای که بافت طبیعی آن جا حفظ گردد و به افزایش رفاه اجتماعی افراد بومی آن منطقه نیز بیانجامد. »
بسیاری را بر اساس گرایش های تقاضای بازار به مقاصد گردشگری جذب نماید ، اکوتوریسم می باشد. اکوتوریسم که با انگیزه سفر به مناطق دارای جاذبه های طبیعی شکل می گیرد توسط سازمان جهانی گردشگری (WTO) این گونه تعریف شده است ” مسافرت به مناطق طبیعی که همراه با مسئولیت باشد و موجب بهبود بخشیدن به سطح زندگی مردم محلی و حفظ محیط زیست می شود ” (Hvenegaard , 1994،۲۵ )
از این رو اکوتوریسم باید مستلزم ویژگی های زیر باشد:
۱- بر جای نهادن آثار مثبت در زمینه حفاظت از محیط زیست و ارتقا کیفیت مدیریت آن .
۲- حداقل آثار منفی برای محیط طبیعی و جوامع محلی
۳-به حداکثر رساندن مشارکت مردم محلی در مورد تصمیم گیری های فعالیت های گردشگری
۴-تدارک فرصت های مناسب برای مردم محلی و دست اندر کاران گردشگری برای ارتقاء بهره وری و چگونگی پایداری آن
اکوتوریسم به عنوان یک گونه از طبیعت گردی قادر است که در استفاده از توان های محیطی سبب افزایش همکاری و تاثیرات اقتصادی آن و هم چنین و حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار شده و تحرک و پویایی را در اقتصاد محلی و منطقه ای به وجود آورد که این خود بازار یابی قوی را در زمینه معرفی جاذبه های اکوتوریستی می طلبد . بر این مبنا لازم است که در تبلیغ برای شناساندن جاذبه های طبیعی در داخل و خارج کشور به شیوه های بین المللی کوشش گردد و هم چنین سهولت دسترسی به این جاذبه ها و ایجاد امکانات تفریحی جانبی فراهم آید .
علاوه بر این اکوتوریسم ، انگیزه قدرتمند و تازه ای است که توانسته محله های طبیعی با جاذبه توریستی را در مناطق مختلفی از جهان حفظ کند. به عبارتی دیگر اکوتوریسم وسیله ای برای حفاظت از منابع طبیعی به شمار می آید، به همین خاطر یافتن منابع اقتصادی روشن و قابل اتکا مربوط به اکو سیستم های طبیعی ، امری جدی و نیازمند توجه مخصوص است .
بسیاری از کارشناسان اقتصادی،اکوتوریسم را یکی از سه صنعت کلیدی قرن حاضر می شمارند چراکه تبلیغات اقتصادی و اجتماعی گردشگری طبیعت درمناطق بسیارچشم گیراست،به طوری که:
-اکوتوریسم در سطح محلی ،ایجاد اشتغال می کند، صنایع سودآور محلی را توسعه می بخشد و از طریق احداث مکان های اقامتی – تفریحی و همچنین سیستم های حمل و نقل در کنار ارمغان های محلی و خدمات راهنما، هم به طور مستقیم و هم به صورت حمایتی ، درآمدزاست.
– گردشگری طبیعت ، باعث وسعت و تنوع اشتغال به ویژه در مناطق روستایی می شود، به آن تنوع می بخشد و اقتصادآن را از طریق ایجادتقاضا، مساعدت می سازد و سبب تزریق سرمایه به آن محل می شود.
-توریسم طبیعی ، سبب بهبود شبکه های حمل و نقل و عوامل زیربنایی می شودکه مسلماً سود خاصی را به مردم محلی می رساند.
– اکوتوریسم سبب بهره برداری سودمند از اراضی ای می شود که به نوعی زمین های حاشیه ای به شمار می آیند و بدین ترتیب باعث می شود که گسترده های بزرگی از اراضی باپوشش طبیعی ، محفوظ باقی بماند.
– اکوتوریسم ،امکانات تفریحگاهی مناسب را فراهم می کند که می تواند مورد استفاده بازدیدکنندگان داخلی و خارجی قرار گیرد.
– و درنتیجه ، شرایط فوق در کنار انتقال فرهنگ ها و زمینه ارتباطات خصوصاً در بعد جهانی و ارتقاء سطح درک و بینش مردم محلی همراه باجذب ارز خارجی و کمک و تقویت به اقتصاد محلی و ملی،مسلماً راهکاری مهم برای خودگردانی پارک ها ومنابع طبیعی قلمداد می شود که در نتیجه ابزاری کارآمد برای حفاظت از میراث طبیعی به شمار می آید.
امروزه،مدیریت اکوتوریسم در ایران با توجه به روند روبه رشد جمعیت،بحث اشتغال زایی و کاهش منابع نفتی و اتکای کشور تنها به اقتصاد تک محوری وابسته به نفت و صنایع وابسته آن ، نه تنها یک نیاز که یک الزام برای رشد و توسعه جامعه ما به حساب می آید.
اکوتوریسم در ایران:
کشور ایران،سرزمین بسیار متنوع است که عوامل گوناگونی نظیر وضعیت زمین شناسی، توپو گرافی، ارتفاع ازسطح دریا، شکل زمین، عوامل اقلیمی و حتی طول و عرض جغرافیایی در تنوع و غنای طبیعت آن مؤثربوده است. زلزله خیزبودن این فلات با وجود مضراتی که دارد موجب ایجاد معادن تنوع و ساختارهای منحصربه فرد زمین شناسی در آن شده است. دامنه ارتفاع از۲۶- متر تا۵۶۱۰ متر، و دامنه تغییرات دمایی بین شمال غربی کشور ۳۵ درجه سانتی گراد (در زمستان) تا ۵۰+ درجه سانتی گراد (در تابستان) کرانه های خلیج فارس، از آن جمله است. تنوع گل ها و پوشش گیاهی بزرگ ترین دریاچه جهان (دریاچه ارومیه)،بهترین پیست های اسکی دنیا با پیش از هفت ماه پوشش برفی قابل استفاده، بیابان ها و پهنه های کویری وسیع(دشت کویر،لوت)، کلوت ها، گل افشان ها،عوارض صخره ای،وجود یکی ازبزرگ ترین دریاچه های آب شیرین دنیا(دریاچه هامون)،خوش آب و هوا ترین سواحل دنیا درجنوب دریای مازندران،جزایر و ساحل جهانگردی جنوب کشور با آب و هوای بسیار مطلوب در فصل زمستان، وجود مناطق طبیعی حفاظت شده،آبشارها،قنات ها،وجود۲۰۰۰ چشمه گرم وسرد معادنی که بر روی ۳۵۰مورد آن، مطالعات لازم انجام گرفته است.وجود ۱۴۸ گونه پستاندار،۴۹۵ گونه پرنده،حداقل۲۵۰ نوع ماهی، غارهای متنوع و بی نظیر مانند غارعلی صدر در همدان و ۱۰هاغار شناخته شده و نشده دیگر در اقصی نقاط ایران،جنگل های چند میلیون ساله طبیعی انبوه و متراکم در شمال غرب ایران،تالاب ها،رودخانه ها ودریاچه ها همراه با۱۹موزه دز زمینه منابع طبیعی ایران، تنها گوشه ای از جاذبه های طبیعی ایران مرز و بوم را تشکیل می دهد(زمانی فر، ۱۳۷۹و ۷۲ و۷۱).ایران کشوری است که به لحاظ جاذبه های گردشکری در ردیف ۱۰کشور نخست جهان می باشد ولی به دلیل سوء مدیریت نام آن حتی در فهرست ۸۰
کشور گردش پذیر جهان از نظر ورودی ها و درآمدموجود نیست! اکوتوریسم (که گزینه شاخص بخش گردشگری می باشد که می تواند توان های بالقوه طبیعی و ویژگی های فرهنگی را به سرمایه های بالفعل تبدیل نماید)،هنوز جایگاه واقعی خود را نیافته و علی رغم موقعیت مناسب مسایل جغرافیایی و وجود مواهب طبیعی و فرهنگی و غیره ، درآمد ارضی ایران ازاین بابت ناچیز می باشد.
نتیجه گیری:
باصنعتی شدن جهان و ورود به قرن بیستم تحول اقتصادی عظیمی در کشور های صنعتی به وجود آمد و به طبق دگرگون شدن صنعت حمل و نقل وبالا رفتن توان اقتصادی مردم نیاز به تفریح وسفر و آشناشدن با مناطق دیگر دنیا به وجودآمد علاوه براین پیشرفت وسایل ارتباطی و اطلاعاتی سفر را کوتاه ترکرد و جهان را برای ساکنان آن کوچکتر، متاسفانه در کشور ما با وجود پتانسیل های زمین – تاریخی – طبیعی – مذهبی هیچ گاه توریسم در جایگاه واقعی خود قرارنگرفته است.مناطق مختلف ایران بخصوص در جنوب و نواحی مرکزی آکنده اند از پتانسیل های اکوتوریسم که می تواند سود سرشاری راعاید مردم این نواحی کند. اما ساکنان این نواحی در بدترین شرایط فقر و تهی دستی زندگی می کنند و مسئولان با تکیه بر نفت حتی فکر استفاده از این مواهب خدادادی را به نفع جامعه به سر راه نمی دهند. برنامه ریزی صحیح و اصولی برای این مناطق می تواند ما را به یک درآمد عمده جدا از درآمد نفت برساند.علاوه براین توریسم می تواند اولین گام گفت و گوی تمدن هاباشد و می تواند مقدمات سرمایه گذاری را برای کسانی که بااین مزر و بوم و امکانات فعلی آن آشنا نیستند، فراهم سازد. از طرفی اغلب محیط های طبیعی بکر یا حوزه های حفاظت شده محلی مناسببرای اکوتوریسم بشمار می رود. توسعه توریسم در این محل ها همچون طبق دولبه است چراکه همان طور که گفته شد توسعه ممکن است منجر به ازبین رفتن حوزه های حفاظت شده شود. داشتن دانش کافی درباره قابلیت های منطقه برای کنارآمدن با توریسم از دیدگاه محیطی،اجتماعی و اقتصادی و دانش درباره انتظارات مردم بومی و انتظارات توریست ها برنامه ریزی برای داشتن اکوتوریسم پایدار است . برای داشتن یک اکوتوریسم پایدار باید به شناسایی اصول اکوتوریسم پرداخت و مولفه های مرتبط را با دانش و برنامه ریزی بررسی کرد.
همانطورکه از طریق توسعه پایدار توریسم بر می آید ضمن حفاظت از محیط ، باید بین فعالیت های توریستی و ارزش های اجتماعی و اقتصادی انطباق لازم وجود داشته باشد.لذا می توان گفت : برای توسعه پایدار توریسم و اکوتوریسم باید یکپارچگی بین دو مولفه زیستی – فیزیکی شامل محیط زیست و زیر ساختها ومولفه شرایط اجتماعی اقتصادی برقرارباشد. به عنوان مثال عدم توجه به محدودیت های زیستی یک ناحیه ممکن است مانع از برآورده شدن انتظارات سیاحان شود و یا این عدم هماهنگی باعث تخریب قابلیت های محیطی و یا حتی زیان های فرهنگی- اجتماعی درمنطقه شود. مثل کاهش منابع آبی، ایجاد تعارض و ناسازگاری فرهنگی، از دست رفتن زمین های ملکی و توزیع ناعادلانه منافع حاصل از توسعه.
امید است مسئولین امر گردشگری ، با برنامه ریزی مناسب و توسعه توریسم ای از ایرانبه جهانیان عرضه دارد.
باسپاس فراوان از همکاری های آقای مهندس میلاد عراقی.
منابع:
۱- اسحقی.ر.، راهنمای برنامه ریزی سفر دراستان مازندران، سازمان ایران گردی و جهان گردی مازندران، شهریور۱۳۸۰٫
۲- زواره محمدی،م.،(۱۳۸۱)، رساله ای کارشناسی ارشد مجموعه تفریحی توریستی بام سبزلاهیجان،تهران، دانشگاه علوم صنعت ایران.
۳- علوی تبار.ه.،مجمعه توریستی – تفریحی – اقامتی فرح آبادساری، پایان نامه کارشناسی ارشد
۴- نکوئی صدری،بهرام، مجموعه مفالات همایش بررسی موانع و مشکلات توسعه گردشگری استان آذربایجان شرقی،۱۳۸۵
۵- نکوئی صدر،بهرام،ژئوتوریسم صنعت بدون دودکش،فصلنامه ژئوماین، نشریه داخلی سازمان نظام مهندسی معادن استان آذربایجان شرقی،سال اول شماره دوم زمستان ۸۴
۶- سایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
۷- سایت سازمان جهانی گردشگری :gourism.org t- www.worid
۸- سایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان ۵- سایتir.btafwww.a
۹- سایت بانک اطلاعات گردشگری:irgourism.t –www.iran
۱۰-سایت rgayandehnegar.o.www//:http
تاریخچه میهمانسرا در ایران
میهمانسرا در ایران داری قدمتی طولانی است، ایراگردی و سفربه مناطق مختلف و آگاهی از شرایط محیطی و زیستی اقوام ایرانی از پیش از اسلام رایج بوده است و اقامتگاه در شکل ها، مفاهیم، ترکیب ها و مقیاس های متنوع وجود داشته است.در گذشته راه های ارتباطی میان آبادی ها به اشکال مختلف برقرار بوده است و برای رفاه حال مسافرین ایستگاهی نیز در این راه هاایجاد می گردید که علاوه بر خدکاتاسکان، انواع دیگر خدمات را همچون حمام، بازار، میدان نمایش و غیره در کنار خودداشته است، این مراکز از اولین هسته های اقامتی به شمار می رود.
در ایران ساخت انواع کاروانسراها و رباط ها و دیگر اماکن اقامتی ویژه مسافران و جهانگردی با الهام از معماری دوران پیش از اسلام رواج داشته است. تنوع اقلیمی و ویژگی مهمان نوازی ایرانیان به خصوص در میان اقوام ایرانی از گذشته تا به حال باعث ترغیب و انگیزه برای سفرهای کوتاه یا طولانی مدت به نقاط مختلف کشور که دارای تنوع زیادی در آب و هوا و شرایط اجتماعی می باشد گردیده است.
از بررسی کاروانسراهای ایران چنین بر می آید که اساس معماری و فضاهای موجود در آن ها،در کنار چگونگی ارتباط و سامان دهی بخش ها در کنارهم مانند سایر بناها تابع شیوه،سنت و فرهنگ رایج زمان بوده است. شیوه معماری محل و منطقه، مصالح ساختمانی و موقعیت جغرافیایی نقش موثری در ایجاد اینگونه بناها داشته است.
معماری کاروانسراها در نواحی کوهستانی کاملا پوشیده، درونگرا و بدون حیاط مرکزی و نواحی خشک، و کویری با حیاط مرکزی و استفاده از بادگیر برای ایجاد تهویه بوده است. در این نواحی و حاشیه کویر ساخت اقامتگاه در کنار یک منبع طبیعی آب و یا ساخت آب انبار در مسیر جاده و در کنار کاروانسراها مهم و معمول بوده است. بسیاری از پژوهشگران، دوره صفوی را دوران شکوفایی توسعه گشت و گذرا، ایجاد جاده های کادوانی و تأسیسات وابسته می دانند. در این دوران ایجاد اقامتگاها که قبلا تنها در بین راه ها مرسوم بود در داخل شهرها نیز رایج گردید.
سده چهارم را می توان دوران دگرگونی ایرانگردی و جهانگردی و به دنبال آن میهمانداری دانست. از ابتدای این سده آرام آرام راه های کاروان رو به جاده های شوسه تبدیل گردید و به دنبال آن میزان ورود خودرو به کشور افزایش یافت. جاده های شوسه، راه آهن و ورود هواپیما به ایران از عوامل عمده تسهیل در امر مسافرت بوده و تأثیر مشهودی در ایرانگردی و جهانگردی داشته اند.
پس از انقلاب به دلیل شروع جنگ و تغییر سیاست های گردشگری توجه چندانی به این بخش نگردید و در طول این سال ها بسیلری از هتل های موجود در اختیار مهاجرین و جنگ زدگان قرار گرفت که باعث فرسودگی و سپری شدن عمر مفید تحهبزات آن ها ش. از سوی دیگر به جهت بی توجهی به آموزش در خدمات گردشگری و برقراری نوعی گزینش، کیفیت خدمات در این گونه اماکن افت چشم گیری یافت پس از جنگ و آغاز دوران سازندگی ، مجددا موضوع گردشگری در دستور کار دولت قرار گرفت و برنامه ریزی برای بازسازی هتل های موجود و احداث هتل های جدید بر طبق ضوابط تازه مورد توجه قرار گرفت و به تدریج ساخت و ساز و بهره برداری از مجتمع های گردشگری توریستی و میان راهی آغاز شد. در سال ۱۳۷۷ جمعاً ۳۵۲ باب هتل متعلق به بخش خصوصی و بنیاد مستضعفان در کل کشور فعالیت داشته اند که در بین استان های کشور بیشترین تعداد هتل به ترتیب مربوط به استان تهران ( با ۷۰ هتل) خراسان (با ۴۸ هتل ) و مازندران ( با ۴۰ هتل) بوده است .
تاریخچه هتل داری در جهان
گردشگری از سه صنعت پر در آمد جهان است و یکی از مشاغل بسیار پر در آمد و پر طرفدار به عنوان چرخ اقتصادی هر کشور هتل داری و شاخه های مرتبط با آن در زمینه گردشگری است. مدیریت هتل ، ارائه خدمات و کار کردن در چنین محیطی نیاز به آموختن صحیح و پی بردن به چگونگی انجام وظایف به بهترین شکل دارد و به اندازه طراحی ، برنامه ریزی و ساخت آن مهم است . نخستین گام در آشنایی با این صنعت ، دانستن تاریخچه هتل داری است. بنیان گذاری اقامت گاه ها در جهان به تأسیس مراکزی مهمان پذیر موسوم به ” این -INN ” باز می گردد، واژه INN در زبان انگلیسی به مفهوم کاروان سرا ، مسافر خانه ، مهمان خانه و گاه به معنی منزل به کار برده شده است. این کلمه از زمان های پیش به مکان های اتلاق می گردد که به صورت اقامتگاه هایی برای مسافران برپا شده است. پذیرایی از مهمانان در مکان هایی به این نام تا چند قرن پر دوام بود تا آن که با احداث خطوط راه آهن و اختراع و تکمیل کشتی های بازرگانی و مسارفتی و تجهیز آن ها با موتورهای بخار ، دگرگونی بزرگی در مسافرت های مردم و رفع مشکل آن ها در زمینه گشت و گذار ایجاد گردید . صنعت هتل داری به صورت کنونی حیات خود را مدیون کشورهای اروپایی به ویژه سوئیس است . در ابتدا دارندگان این هتل اشخاص ثروت مند و طبقه اشراف جامعه بوده اند . واژه هتل (( Hotel)) از حدود سال های ۱۷۶۰ میلادی برای نامیدن این مراکز به کار گرفته شده . ریشه این کلمه واژه ” هاستل ” می باشد که در کشور انگلستان برای نامیدن مراکز اقامتی استفاده می شد . همزمان با این گونه امکان در اروپا ، در آمریکا نیز مکان هایی به همین منظور به نام ” این – INN” و یا در موارد مشابه از عبارت “Coffee House ” استفاده می شد ولی رشد واقعی و تکامل یافته این صنعت در آمریکا با گشایش محلی به نام “City Hotel” در نیویورک و در سال ۱۷۴۹ آغاز گردید و از آن زمان بود که ارائه خدمات هتل داری در معنای اخیر آن در آمد. هم اکنون برج – هتل هایی چون هتل برج رز در دوبی ، ریوگ یانگ در کره شمالی ، برج العرب و برج های جمیرا در دوبی و برج بایوک در تایلند به ترتیب بلندترین برج های دنیا محسوب می شوند. هم چنین هتل جهان اول در مالزی با ۶۲۰۰ اتاق ، هتل MGM Grand در لاس وگاس با ۵۷۰۰ اتاق ، هتل City Jomletambassador در تایلند با ۴۷۰۰ اتاق هتل Mandalay bay و هتل luxor در لاس وگاس با ۴۴۰۰ اتاق از بزرگترین هتل های جهان محسوب می شوند . در این میان هتل ۴ فصل در نیویورک با شبی ۳۴۰۰۰ دلار ، هتل پریزیدنت ویلسون در جنوا با شبی ۳۳۰۰۰ دلار ، هتل Cala Di Volpe در ایتالیا با شی ۲۱۰۰۰ دلار و هتل برج العرب با شبی ۱۸۰۰۰ دلار فقط برای هزینه اقامت ، از گران ترین هتل های دنیا هستند .
وضعیت فعلی هتل داری در ایران
صنعت هتل داری یکی از مهم ترین فعالیت های جهان معاصر به شمار می رود . در بسیاری از کشورها این حرفه بهترین و پردرآمدترین فعالیت هاست که هر ساله سرمایه گذاری زیاد و حساب شده ای روی آن می شود . هم چنین برپایی ساخت گاه های تفریحی – گردشگری و انواع خدماتی که این نوع حرفه ارائه می دهد سبب درآمد زایی بالایی می شود و به این ترتیب با مراجعه بیشتر مهمانان و جهان گردان به این گونه مراکز سطح در آمد ارزی کشورها بالا می ورود . این در حالی است که در کشور ایران به تازگی نسبت به جهان گردی و در پی آن توجه شده و هتل در شکل جدید نوپاست . نهادهای مربوطه ، ضوابط و اصول و استانداردهای درجه بندی و ساخت هتل که عمدتاً اقتباص بدون تطبیق از کشورهای دیگر است نیز مدت زیادی نیست که تدوین شده ، به تازگی اعمال می شود . از سوی دیگر جاذبه های غنی جهان گردی کشورمان سطح خدمات و امکانات متناسبی را می طلبد. زمانی که به شهرهایی چون اصفهان ، شیراز ، تبریز ، مشهد و به ویژه تهران به عنوان مرکز کشور توجه می کنیم ، می بینیم که جدای از این که این جاذبه ها به خوبی محافظت و پرورده نشده ، پیوسته رو به زوال دارد ، کمبود ، نارسایی و فقدان امکانات رفاهی و پذیرایی به خصوص در نحوه ارائه خدمات بارز است . بدون تردید به مدیریت سریع پتانسیل ها و در صورت پرداخت به مشکلات و ارائه خدمات مناسب و شایسته کشور ایران که کشوری امن بوده ، به مهمان اهمیت می دهد و رفتار خوبی گردشگران خارجی به لحاظ اخلاقی دارد می تواند در طی چند سال آینده به مهم ترین قطب جهان گردی جهان تبدیل شود و بدین ترتیب بسیاری از مسائل اقتصادی برطرف شده ، کشور از شکل تک محوری و تک محصولی بیرون آمده ، محورهای جهان گردی و جاذبه های آن به گونه ای در آمد زا در خدمت مردم قرار گیرند.
گردشگری و جامعه شناسی
گردشگری یا سیاحت عبارت است از نقل مکان و اقامت در مکانی غیر از مسکن دائمی به مدتی که کمتر از ۲۴ ساعت نبوده ، از سه ماه تجاوز ننماید ، مشروط بر این که سفر صرفاً برای قصد انجام کار صورت نگرفته باشد .
سیاحت نوعی تحرک اجتماعی است که شخص بدون آن که پایگاه اجتماعی و ویژگی های خود را ترک نماید از سویی به سوی دیگر می رود ، البته چنین پویشی همراه با منافع مادی نمی باشد ( در اصطلاح چنین تحرکی را تحرک اجتماعی افقی نامیده اند ) از طرفی سیاحت به هنگام جریان یافتن ، خود روشی است جهت آشنا شدن فرهنگ ، خصوصیات ، شکل زندگی اجتماعی و طبیعت کشورهای مختلف جهان .
پویش از مکانی به مکان دیگر ، چه از سوی شخص معین و یا به وسیله گروه های انسانی صورت گیرد ، مستلزم ایجاد رابطه با فرد یا افراد مختلفی است و در عرف جامعه شناسان ، کنش و واکنش های اجتماعی است که سیاحت را با پیوندی استوار به جامعه شناسی مربوط داشته است .
جامعه شناسی به شناخت و مطالعه جوامع بشری می پردازد و در جهت چنین درخواستی به روابط متقابل ، کنش و واکنش های افراد در گروه ها ، اجتماعات و بالاخره در جوامع ، نظری خاص دارد . جامعه خود محصول اعمال متقابل اجتماعی نوع بشر و متفاوت با حاصل جمع خطی یکایک اعضا متشکل خود می باشد که در بعد معین تاریخ جریان یافته ، شکل گرفته است . گردشگری به منزله یک پدیده اجتماعی در بطن چنین نظرگاهی نهفته است و برای راه یافتن به روند تاریخی و ماهیت آن ، شناخت زیر و بم بافت اصلی روابط انسانی در قالب یک جامعه معین ضروری می باشد . علاوه بر آن عوامل اجتماعی متعدد دیگری ، از جمله نوع و درجه فرهنگ مادی و معنوی جامعه مورد بازدید گردشگران قرار می گیرند و جنبه های کشوری که شخصیت گردشگر و سیاحان را شکل بخشیده قابل مطالعه می باشد . بدین ترتیب انواع و اشکال تعریف شده هتل وابسته به شکل های سیاحت و اهداف آن بوده، با چگونگی سفر و فناوری آن در پیوندی مستحکم است.
گردشگری و اقتصاد
سیاحت در عصر حاظر با پیشرفت سریع خود، خصوصاٌ در سالهای اخیر سبب شده تا نظر متخصصین اقتصاد را به خود جلب نماید. در کنفرانس گردشگری در سازمان ملل که در رم تشکیل گردید(سال ۱۹۶۳)،این نتیجه حاصل شد که چون گردشگری باید آمیخته با آداب و رسوم عمیق اجتماعی بوده، جنبه های تعلیم و تربیت آن در مرحله اول قرار گیرد،اگر سیاحت را فقط از لحاظ اقتصادی توسعه دهند عواقب ناگواری به بار خواهد آورد، در صورتی که اگر آن را به عنوان یک عامل اتحاد و یگانگی بین المللی تلقی نمایند، نتایج ارزنده ای حاصل خواهد شد و از نظر اقتصادی نیز تدریجأ رشد خواهد نمود.
پیشینه گردشگری در ایران
از ابتدای پیدایش اجتماعات متشکل انسانی در خاورمیانه و در درجه اول مصر و ایران،ایران قریب به ۳۵۰۰ سال موقعیت ممتاز خود را به عنوان مرکز اول دنیای قدیم حفظ نمود.”استرابو”در کتاب ایرانشهر می نویسد:
“ایران اولین کشوری بود که از فلزات استفاده کرد، چون بر خلاف بین النحرین و مصر این کشور از لحاظ معادن فلزات بسیار غنی بوده است و آن چه مسلم است این که از ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد آثار تمدن متشکل انسانی در فلات ایران وجود داشته است.”
لذا از دیر باز میل و علاقه ی شدیدی به بازدید از کشور کهن سال ایران که سالیان دراز مشعل دار تمدن جهان بوده ابراز شده است.
گردشگران داخلی
با بالا رفتن سطح درآمد،توسعه تحصیلات متوسطه عالی، گسترش مناطق صنعتی و پر تراکم، تسهیل و توسعه ارتباطات، تقاضای تورسیم ملی به سرعت افزایش یافته ،لذا برحسب طبقات مختلف گردشگر،انواع تجهیزات مورد نیاز خواهد بود.
باتوجه به اشتیاق این دسته گردشگران، مکان هایی که هم اکنون مورد توجه هستند، با رشد بیشتری در آینده (حداقل ده سال) مواجه می شوند،چرا که این مناطق از دید آن ها بهترین شرایط جذب را دارند.
ایرانیانی که به دنبال سیاحت و تفریح هستند کمتر به دلایل کنجکاوی و فرهنگی به طرف آثار تاریخی و عوامل اجتماعی کشیده می شوند. آنها اکثراٌ به طرف مناطق جالب طبیعی و محیط های خوش آب و هوا و مناطق کوهستانی و امکانات زیارتی رهسپار می شوند. طبقات کم درآمد تر که امکان مسافرت های طولانی ندارند،به سوی مناطق پیک نیکی مجاور شهری و زیارتگاه های نزدیک کشیده می شوند.
با رشد فرهنگی گردشگران داخلی در آینده به دلایل بازدید از آثار باستانی و میراث فرهنگی، تفریحات،زیارت،سیاحت اجتماعی،کسب و کار، درمان و دیدار دوستان و فامیل،از محل زندگی خود به سوی یکی از نقاطی که بتواند خواسته آنها را برآورده کند رهسپار می شوند.
ضوابط طبقه بندی هتل ها در خاورمیانه
ویژگی های منطقه ای برای رتبه بندی هتل ها در خاورمیانه، پذیرفته شده در نشست WTO ویژه خاورمیانه که در امان پایتخت اردن در روزهای چهاردهم و پانزدهم ماه مه سال ۱۹۷۸ بر شمرده شده، شامل موارد زیر است:
۱٫ بر پایه قوانین و قواعد جهانگردی کشورها،همه کارکنان باید دارای مهارت های کاری باشند.
۲٫ استانداردهای دقیق برای بهداشت و تاسیسات بهداشتی و نیز خدمات پاکیزگی دقیق، هم برای میهمانان و هم برای کارکنان.
۳٫ استاندردهای مصالح ساختمانی، اثاثیه، تخت، میز و دیگر وسایل آنها باید به هنگام تعیین رتبه هتل مورد توجه قرار گیرند.
۴٫ بسته بودن فضا و محیط تاسیسات و خدمات عمومی برای آماده سازی غذا،اداره و نگهداری اتلق های کارکنان باید مطابق با رتبه هتل باشد.
۵٫ آب سرد و گرم در شیرهای آب برای تمام اتاق ها موجود باشد.
۶٫ دمای کافی و تضمین شده اتاق ها کنترل شود.
۷٫ امکان فرستادن پیام باشد.
۸٫ دسترسی به جعبه کمک های اولیه، تجهیزات آتش نشانی و تدابیر امنیتی و اکتریکی وجود داشته باشد.
۹٫ ایمنی برای بهره گیری میمانان در حد استاندارد باشد.
۱۰٫ همه پریزها برای ریش تراش های الکتریکی باید یک ولتاژ آشکار داشته باشد.
۱۱٫ سرویس های بهداشتی عمومی برای مشتری ها (آقایان و خانوم ها، جدا از هم) نزذیک به اتاق ها باشد.
۱۲٫ سرویس های بهداشتی جداگانه و دیگر تاسیسات بهداشتی برای کارکنان به اندازه و کیفیت لازم باشد.
۱۳٫ زنگ اخبار درهر اتاق و پریز ویژه برای ریش تراش های نزدیک دستشویی وجود داشته باشد.
۱۴٫ شماره کارمندی کارکنان مطابق با خدمت هر رتبه یک گواهینامه پزشکی برای هر طبقه از کارکنان تعریف شود.
تعریف تأسیسات اقامتی و پذیرایی
برای تأسیسات اقامتی جهان گردی تعریف های زیادی وجود دارد.به طور دایم یا موقت فراهم آورد،ورای انواع خدمات و فضاهای ارایه شده در آن و کیفیت آنها، اقامتگاه نام دارد.تاپپ تاسیسات اقامتی – جهانگردی به دو گروه تقسیم می شوند:
۱٫ تاسیسات اقانتی عمومی بین المللی که موجب انتقال بخشی از سرمایه کشورهای مرفه به دیگر نقاط جهان می گردد و منبعی است که از آن به سود اقتصاد ملی کشورهای میزبان می توان بهره گرفت. جهانگردی داخلی نیز خود نوعی فعالیت اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی می باشد و آثار اقتصادی آن از طریق توزیع و بخش دوباره درآمدها در سطح کشور و افزایش سطح اشتغال و رد بدل فرهنگی بین گروه های مختلف اجتماعی نمایان می گردد. بر طبق تعریفی که از سوی سازمان ملل متحد منتشر گردید، یک واحد اقامتی عمومی شامل محلی است که از نظر ساختمانی مستقل و برای گروه ها، افراد و خانواده های علاقمند قابل سکونت باشد.
۲٫ تاسیسات اقامتی خصوصی:
تاسیسات اقامتی خصوصی چیزی غیر از موسسات اقامتی عمومی است. تحت این عنوان سایر تاسیسات اقامتی غیر از موسسات تامین کننده امکانات برای جهانگردان، تاسیسات اقامتی خصوصی نامیده می شوند. این گونه مکان های مخصوص شامل بخشی محدود از هر واحد اقامتی مانند اتاق یا اقامتگاه می شود که معمولا برای مدت یک هفته یا دو هفته یا یک ماه به طور موقت در اختیار مسافران قرار می گیرند و یا به عنوان خانه دوم در ایام تعطیلات از آن استفاده می شود.
انواع تاسیسات اقامتی و پذیرایی:
الف) هتل (Hotel)
ب) متل (Motel)
پ) مهمانپذیر (Tourist Inn)
ت)مهمانسرا
ث)هتل پانسیون (Boarding House)
ج) زایر سرا یا خانه زواری (Pilgrim House)
چ) مهمانسرای جوان (Youth House)
ح) مجتمع جهانگردی (Tourist Complex)
خ) مراکز جهانگردی (tourist center)
د) اردوگاه جهانگردی (Camping Site)
ذ) تاسیسات آبدرمانی (Thermal Center)
ر) منازل کرایه (Rental suite)
ز) نوتل (Notel)
انواع هتل:
الف) هتل پوتیک
ب) هتل آپارتمان
ت) هتل خواب و صبحانه
ث) هتل کشتی
ج) هتل های محلی، ییلاقی و طبیعت گردی
چ) هتل های خاص(یخی، درختی، کوهستانی، جزیره ای، جنگلی، سنگی و…)
ح) هاستل
خ) هتل های زنجیره ای
د) هتل فرودگاهی
ذ) هتل احیا شده با ارزش تاریخی
از انواع دیگر هتل می توان هتل پاویون، هتل ورزشی ، هتل تفریحی، هتل دهکده، هتل موزه، هتل های تاریخی و هتل های نادری را نام برد که کارکردهای بسیار خاصی دارند. این هتل ها لزوماٌ تعریف دقیق و استانداردهای مدون و معینی ندارند و چارچوب هایی تقریبی را نشان می دهند.
پویش از مکانی به مکانی دیگر چه از سوی شخصی معین و یا به وسیله گروه های انسانی انجام گیرد مستلزم ایجاد رابطه با فرد یا افراد مختلف است که در نتیجه این رابطه وابستگی هایی با فرهنگ، جامعه شناسی، اقتصاد و غیره ایجاد می شود. در موقعیت کنونی کشور می توان با بررسی نواقص و کمبود ها و شناخت پتانسیل های موجود امکان استفاده بهتر از ثمرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی صنعت توریسم فراهم آید و از نتایج این مطالعات جهت اهداف اصلی در برنامه ریزی طرح منطقه ای استفاده شود.
شرح و تعریف انواع تاسیسات اقامتی و پذیرایی
الف) هتل(HOTEL)
هتل نوعی از تاسیسات اقامتی عمومی است که وسایل اقامت و سایر خدمات مورد نیاز مسافران را به طور موقت فراهم می سازد. هر هتل از دو بخش جدا گانه برای مراجعین و کارکنان تشکیل شده است. این بخش ها در عین ارتباط قوی، سریع و آسان، باید از هم جدا بوده، از دیدرس هم دور باشند. در بخش اول فضاهی اقامتی وعمومی شامل اتاق ها و سوییت ها، سرسرا، انواع غذاخوری و نوشگاه، فضاهای تفریحی ورزشی، مغازه ها،پذیرش و مدیریت، پارکینگ و موارد این چنینی هستند و در بخش کارکنان آشپزخانه، خانه داری، رخت شوی خانه، غذاهای تاسیساتی، بخش تعمیر و نگهداری، انبارها و سایر خدمات جنبی قرار گرفته اند. هتل از کامل ترین واحدهای اقامتی ورایج در جهان است. به طوری که هتل های مدرن و پیشرفته امروزه دنیا در داخل خود کلیه خدمات مورد نیاز مسافران را اعم از اقامت، پذیرایی، امکانات مذاکرات،بازرگانی، سیاسی، بین المللی، نمایش آثار هنری و فرهنگی، وسایل سرگرمی و گذران اوقات فراغت، نمایش فیلم دلخواه ویدیویی و برنامه های ماهواره ای برای تک تک اتاق ها، رایانه و اینترنت، تحویل نشریات روز،امکان تنظیم کامل شرایط اتاق و عوامل محیطی، سرویس حمل و نقل، با تجهیزات هوشمند، نشست ها و همایش های علمی و آموزشی و برگذاری جشن ها، فعالیت های ورزشی، (نظیر شنا، چوگان، گلف، اسکی روی آب، قایق سواری، غواصی، پرواز با بالن و گلایدر، تنیس روی بام آسمان خراش، سونا با ماساژ، محل حمام آفتاب، ژیمناستیک، یوگا، اسب سواری…
