کلمه کاروانسرا ترکیبی از کاروان (کاربان) به معنی گروهی مسافر که گـروهی سفر می‌کنند و سرای، به معنی خانه و مکان است. هـردو واژه برگرفته از زبان پهلوی است
کاروانسرا محل یا بنایی است که کاروان را در خود جای می‌دهد. پلان کاروانسراها معمولاً مربع یا مستطیل شکل است، با یک ورودی برجسته عظیم و بلند، و بدون نقش، با دیوارهایی که گاهی اوقات بادگیرهایی در انتهای آن تعبیه شده است
. تحول و گسترش کاروانسراهای ایران در ادوار مختلف بستگی به وضعیت اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و … داشته است.
اساس معماری کاروانسراهای ایران، مانند سایر بناها، تابع شیوه، سنت و سبک رایج زمان بوده است.
با این ترتیب می‌توان پنداشت که کاروانسراهای پیش از اسلام نیز تابع شیوه معماری زمان بوده و معماری خاصی نداشته است.
شیوه معماری، محل و منطقه، مصالح ساختمانی و موقعیت جغرافیائی نقش موثری در ایجاد اینگونه بناها داشته است.
در کاروانسراها اتاق‌های مسافران معمولا پیرامون حیاط ساخته می‌شده و پشت آنها اصطبل قرار داشته که درب ورودی اصطبل‌ها در چهار گوشه داخلی بنا قرار داشته و گاهی در ایوان ورودی حیاط باز می‌شده است.
در دوره صفوی طرح معماری کاروانسراها متنوع شد و علاوه بر کاروانسراهای چهار ایوانی نوع کوهستانی، مدور، هشت ضلعی و کویری بر طبق موقعیت جغرافیائی و مکانی احداث شد.
در دوره‌های زندیه، افشاریه و قاجاریه احداث کاروانسراها به شیوه گذشته ادامه پیدا کرد.
از نظر طرح و نقشه کاروانسراهای دوره یاد شده عموما از نوع چهار ایوانی بوده و از لحاظ مصالح ساختمانی نیز بر خلاف دوره متقدم که از آجر و سنگ بوده اغلب از خشت استفاده شده است.
آثاری که از کاروانسراهای کهن بدست آمده نشان می‌دهد که اتاق‌هائی برای نگهبانان، کاروانسرادار یا مامورین ساخته می‌شده است. ولی کاروانسراهای تجارتی داخل شهرها عموما دوطبقه بودند.
در دو طرف دروازه ورودی داخل کاروانسرا نیز معمولا اتاق‌هائی برای پاسداران و کاروانسرادارساخته می شده است.
معمولا هر کاروانسرا دارای چاه آب و آب انباری است که گاهی در وسط کاروانسرا در زمانی خارج از محوطه جهت تامین آب مورد نیاز مسافران ساخته شده است.
در بسیاری از کاروانسراها بخصوص از دوره صفویه به بعد بخاری دیواری یا مکانی برای بر افروختن آتش تعبیه شده است. محل بخاری‌های دیواری یا در اتاقها ساخته می‌شده یا در محل‌های سر پوشیده.
در کاروانسراهای نوع کوهستانی اهمیت بخاری به حدی بوده که محل وسیعی را برای قرار دادن آتش و بخاری انتخاب می‌کرده‌اند.
مصالح ساختمانی اصلی بنای کاروانسراها در ایران از سنگ و آجر بوده است، در بعضی موارد سنگ ها کاملاً استادانه تراش داده می‌شده و در برخی اوقات از قطعات کوچک سنگ‌های نتراشیده استفاده می‌کردند.
بامها اکثراً مسطح و با شیب کم ساخته می‌شدند و در قسمت‌هائی که اتاق‌های بزرگ دارند سقف‌ها شکل قوسی دارند.
آب باران بوسیله ناودان‌هائی که در روی دیوار خارجی کاروانسرا ساخته می‌شد به بیرون از کاروانسرا هدایت می‌شد.
در دوره اسلامی، معماری کاروانسراهـا از دیدگاه سبک و تنوع نقشه‌ها به اوج شکوفائـی رسید و در مسیر شهرها و روستا ومعابر کوهستانی و نـواحی کویری، کاروانسرا و رباط‌های برونشهـری و در مراکز اقتصادی و راسته بازارها، با ویژگی‌های متفاوت کاربری احداث شدند.
نمـونـه‌های بسیار زیبـا وجالب تـوجه از معماری این گونه بـناها که در سرزمین پـهناور إیـران از کرانه‌های رود ارس تـا سـواحل خلیج فارس بـه یـادگـار مـانـده، مـعـرف ذوق هنـری و مـهارت مـعـمـاران، بنـایـان واستادکارانی است که در ادوار مختـلف و با توجه به نیازهای گونـاگون، باعلاقه فـراوان در طریق تحول، تکامل، زیبـائی و گسترش کاروانسراها به جان کوشیدند.
انواع کاروانسرا:
کاروانسراها به طور کلی به دو دستهٔ اصلی تقسیم می‌شوند:
- کاروانسراهای درون شهری
- کاروانسراهای برون شهری
کاروانسراهای ایران را می‌توان به گروه‌های زیر تقسیم بندی کرد:
- کاروانسراهای کاملاً پوشیده منطقه کوهستانی
- کاروانسراهای کرانه‌های پست خلیج فارس
- کاروانسراهای حیاط دار مناطق مرکزی ایران
کاروانسراهای حیاط دار به انواع مختلف تقسیم بندی می‌شوند:
- کاروانسراهای مدور
- کاروانسراهای چند ضلعی حیاط دار
- کاروانسراهای دو ایوانی
- کاروانسراها با تالار ستون دار
- کاروانسراهای چهار ایوانی
- کاروانسراها با طرح متفرقه
کاروانسراهای سمنان
باستان شناسان ساخت کاروانسراها را به روزگار هخامنشیان نسبت میدهند و در همه دوره‌های تاریخی بعد از آن به این کاروانسراها که در مسیر شاهراهها و راههای ارتباطی ساخته می‌شده‌اند، توجه بسیاری می‌شده است.
از این رو در ایران و در دوره‌های مختلف تاریخی در اغلب جاده‌ها و به‌خصوص جاده معروف ابریشم بناها و کاروانسراهای زیادی ایجاد شد.
در روزگار صفویان ایجاد کاروانسراهاى درون‌شهرى نیز گسترش پیدا کرد و این کاروانسرها هر یک محل داد و ستد کالاى ویژه‌اى بودند.
به گزارش خبرنگار ایسنا، منطقه سمنان، استان سمنان نیز به واسطه اهمیت و موقعیت سوق‌الجیشی بودنش همواره و در دوره‌های مختلف از وجود کاروانسراهای متعدد که مرکز رونق هر ولایتی در آن دوران بوده‌اند، بی‌بهره نبوده است.
سمنان به عنوان حلقه واسط ری، خراسان و ولایات شمالی ایران در گذشته همواره یکی از مهمترین گذرگاه‌های ایران بوده است و از این رو ساخت کاروانسرا در اقصی نقاط آن در دوره‌های مختلف مرسوم بوده است.
آنچه در ادامه می‌آید معرفی مختصر شماری از این بناهای تاریخی است که اگرچه امروز و در روزگار ما در خاموشی سنگینی روزگار می‌گذرانند، اما در گذشته‌های نه چندان دور شریانهای اقتصاد این جغرافیا بوده‌اند.
کاروانسرای ده نمک:
کاروانسرای ده نمک که در ۴۰ کیلومتری شرقی گرمسار قرار دارد مربوط به دوره صفویه می باشد ، داری سردر ورودی با چهار ایوان و ۲۴ حجره در طرفین و یک شاه نشین می باشد . در جوار آن آب انباری که تقریبا سالم است و یک یخچال قدیمی وجود دارد ، از دیگر قسمتهای این کاروانسرا می توان به شترخوان زیبای دور کاروانسرا ، برجهای دیدبانی چهارگانه بیرون از کاروانسرا و بار انداز در چهار گوشه آن نام برد.
این کاروانسرا در تقسیم بندی کاروانسراها از نوع حیاط دار می باشد که حیاط مرکزی‌اش بیانگر معماری ایرانی آن است.
یخچال قدیمی این کاروانسرا متاسفانه به دلیل بی‌توجهی تفریبا از بین رفته است و به زباله دانی تبدیل شده است
کاروانسرای ده نمک چندسال پیش مرمت شده و به بخش خصوصی بعنوان مکان پذیرائی شده بود به همین دلیل کلیت کاروانسرا حفظ شده است ولی در حال حاظر تعطیل می باشد. اتاق‌های کاروانسرا به ۲ دسته تقسیم می‌شوند. اتاقهایی کوچکتر هستند و مشخص است مورد استفاده مسافران عادی بوده و یک بخش دیگر اتاقهایی به شکل سالن که مقامات از آنها استفاده می‌کردند.
با توجه به شرایط جغرافیایی خاص این کاروانسرا بسیاری از علاقه‌مندان رصد و نجوم از این کاروانسرا برای رصد ستاره‌ها استفاده می‌کنند
در دامنه شمالی کوههای البرز دو بنای قدیمی وجود دارد که یکی به نام کاروانسرا و دیگری قلعه‌ای است با خشت و چینه بنام محلی قلعه گبری که کاروانسـرای ده نمک یکی از بناهای تاریخی مهمی هستند که پا بر جاست و نشانه بارز عظمت ایران در گذشته و نماینده خلاقه معماران عصر خود بشمار می‌روند.
این کاروانسرا که در ارتفاع ۱۰۲۱ متری بنا شده که بر سر راه قدیمی و تاریخی جاده سنگ فرش بطرف کاروانسرای کویری کاشان و خراسان بنا شده و کاروانسرا از نوع چهار ایوانی است و در قسمت جنوبـی آن تالاری وجود دارد به نام شاه‌نشین.
این کاروانسرا که چهارگوش(مربع) است، بنای آن از آجرهای خطایـی ساخته شده که دارای ۲۴ حجره با یک اطاق حدودا ۳ در۲ که جهت اسکان مسافران در تابستان و زمسـتان از آن استفاده می‌کرده‌اند. اندرون بنا محوطه بزرگی است که گرداگرد آن دارای اطاقهای کوچک و یک درب بدون روزن با پوشش آجری مشهود است و در قسمت شمالی آن یک صـحن بزرگ با طاق مشاهده میشود. در قسمت پشت ساختمانهای درون حیاط به صورت غلام گردشی طویله‌های بزرگی برای چهار پایان و مکانی برای خواب و پخت و پز دیده میشود.
نکته مهم و قابل توجه اینکه آب مورد نیاز ساکنان این کاروانسرا بوسیله آب انبارهایی که در کنار جاده قرار داشته، مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این ساختمان جالب و شگفت‌انگیز است و بنای آن از شاهکارهای عصر خود بشمار می‌رود. کاروانسرا مربوط به دوران صفـویه بوده و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
در بدنه داخل ایوان ورودی از قسمت جنوب جای کتیبه تاریخی است که توسـط سودجـویان اموال فرهنگی به سرقت رفته است. درضلع غربی کاروانسرا یک یخچال قدیمی نیز وجود دارد.
قصر بهرام:
کاروانسرای “قصر بهرام”، متعلق به عهد صفویه است که از دیوارهای بلند با چهار برج نیم دایره تشکیل شده است. این کاروانسرا به دستور شاه عباس صفوی و بر سر سه راهی قدیمی و تاریخی کاروان روی کویری اصفهان، خراسان و مازندران بنا شده است. قصر بهرام از سنگ ساخته شده و چهار ایوان و ۲۴ حجره دارد.
شترخوانها یا اصطبل‌های این کاروانسرا به گونه‌ای تعبیه شده که کاملاً در پشت اتاقها قرار می‌گیرند. بنای بیرونی قصر بهرام چهارگوش و دارای چند برج با دو دروازه شمالی و جنوبی است و روکار آن از سنگ‌های بزرگ آهکی صیقل شده سفیدرنگ است که از کوره‌های مجاور آورده شده‌اند. اطراف این قصر شش برج بنا شده و سر درِ آن، سنگ بزرگ یک پارچه است. در کنار مدخل قصر، سنگ‌هایی قرار داده بودند که پاشنه درِ ورودی در سوراخ آنها می‌چرخید.
درون بنا محوطه بزرگی است که گرداگرد آن ۲۰ اتاق کوچک و یک در بدون روزن با پوشش گچی قرار گرفته است. نکته مهم و قابل توجه در این بنا، نحوه تهیه آب موردنیاز ساکنان آن بوده است. آب به وسیله دو مجرای روی هم که مجرای زیرین از لوله‌های سفالین و دیگری مانند نهری سنگی از تخته سنگ‌های سفید یکپارچه ساخته شده بود، به بنا منتقل می‌شد.
این آب مصرفی از چشمه شاه دامنه سیاه کوه به استخرهای بزرگ مقابل بنا منتقل می‌شد. ساختمان این نهر آب، برای بینندگان بسیار جالب و شگفت‌انگیز است و بنای آن یکی از شاهکارهای عصر خود به شمار می‌رود. این بنا که در دوره صفویه تعمیر اساسی شد، به بنای شاه عباسی معروف شده است. این بنای تاریخی به شماره ۱۰۵۹ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.
کاروانسرای آجری نو:
این کاروانسرا در بازار سرپوشیده شهر دامغان واقع شده و از پیشینه تاریخی برخوردار است. کاروانسرای آجری در واقع دو کاروانسرا است که کاروان سرای آجری نو شامل دالان و محوطه مربع شکلی وسیعی است که دور تا دور آن اتاقها و حجره‌های تجاری قرار گرفته و یک دستگاه کارخانه پنبه پاک‌کنی مربوط به قبل از جنگ جهانی اول در آن کار گذاشته شده است.
کاروانسرای آجری کهنه:
این کاروانسرا از دیگر جاذبه‌های تاریخی دامغان است که در بازار اصلی شهر دامغان واقع شده و در دالان ورودی آن حجره‌های تجاری قرار گرفته است. در گذشته افراد و تاجرها بار و مال‌التجاره خود را در آن جا قرار می‌دادند. قبل از انقلاب روسیه این کاروانسرا مرکز تجاری بوده است.
کاروانسرای تومانیاس:
بنای کاروانسرای تومانیاس در خیابان مزار(شهید صدیق) در منطقه شاهرود واقع شده است.
کاروانسرای سپنج:
بنای کاروانسرای سپنج در ۵۰ کیلومتری شمال میامی، جاده خراسان – شاهرود قرار دارد.
کاروانسرای الهاک:
بنای کاروانسرای الهک به دوره صفویه مربوط میشود. این کاروانسرا در جاده شاهرود – سبز وار واقع شده است.
ایوانکی:
استان کویری سمنان به واسطه موقعیت محلی و وجود راههای مواصلاتی بین شرق و غرب ایران و همچنین مسیر جاده ابریشم که از چین، تبت و افغانستان می‌گذشته و به خراسان و سپس حد فاصل کویر و رشته کوههای شمالی متصل می‌شده، دارای محل‌هایی برای توقف و استراحت کاروانها بوده است. از معروف‌ترین این کاروانسراها، کاروانسرای ایوانکی در کیلومتر ۸۲ جاده تهران به گرمسار و یک کیلومتری جنوب روستای ایوانکی است. این کاروانسرا در سمت شمال غربی بخش ایوانکی واقع شده و از بناهای دوره صفوی است
ساختمان این کاروانسرا از سنگ و آجر بنا شده و دارای تزیینات آجرکاری است. فرم کاروانسرا از نظر معماری چهار ایوانی است. این کاروانسرا که دارای پلانی مربع شکل است، بصورت شمالی – جنوبی بوده و ورودی آن از ضلع جنوبی بناست. ایوانها بصورت عریض اما کم ارتفاع قرار گرفته‌اند که از لحاظ بصری بنا را مستحکم و استوار می‌‌نمایاند. کاروانسرای ایوانکی که دارای تزئینات آجرکاری کم بوده، در قسمت پیشانی ایوانها قرار گرفته است.
از جمله زیباییهای این بنا ایجاد تقارن درکل بنا است. حجره‌های دور تا دور حیاط و قسمت بیرونی در قاب آجری زیبایی قرار گرفته که جلوه‌های خاص به بنا بخشیده‌اند. کاروانسرای صفوی ایوانکی به شماره ۱۷۶۳ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.
کاروانسرای عین‌الرشید:
کاروانسرای عین‌الرشید یکی از سه کاروانسرای منطقه سیاه کوه است که از نظر اندازه کوچکتر از کاروانسرای قصر بهرام بوده و مصالح به کار رفته در آن را سنگ برای پی‌ها و سکوها و آجر برای سقف‌ها و دیوارها تشکیل می‌دهد که با دقت فوق‌العاده در کنار هم چیده شده و سقف کاروانسرا در طول زمان به شدن آسیب دیده و فرو ریخته است. چشمه بزرگ پر از آب شیرین بین کاروانسرا و پست نگهبانی شکارگاه واقع شده که آب آن از طریق جویی که هنوز هم آثار آن باقی است، به باغ درون حصار کاخ می‌رفته تا درختان و گل‌ها را سیرآب کند.
تاریخ بنای این قصر به درستی مشخص نیست. بنای عین‌الرشید از خارج ۸۶ متر طول و حداکثر ۴۷ متر عرض دارد و مشتمل بر دو حیاط بزرگ است که حیاط اصلی ۵۲٫۵ متر طول و ۴۷ متر عرض دارد. احتمالاً این کاخ از بناهای وابسته به جاده سلطنتی اصفهان، فرح‌آباد و بهشهر است. کاروانسرای عین‌الرشید جزء اقامتگاههای میان راهی است که به دستور شاه عباس اول صفوی در مسیر اصفهان به مناطق شمالی به ویژه فرح آباد ساری احداث شده است. این کاروانسرا با نقشه چهار ایوانی دارای چهار برج مدور و نیم برجهایی در حدفاصل جبهه‌های شمالی، جنوبی و غربی با روزنه‌هایی است که علاوه بر تأمین نور مورد نیاز برج‌ها به عنوان تیرکش نیز مورد استفاده بوده و جنبه دفاعی داشته است.
کاروانسرای عین‌الرشید گرمسار در دو کیلومتری شمال قصر شاه عباسی(قصر بهرام) و در قسمت میانی فاصله دریاچه نمک و کویر بزرگ قرار گرفته است. این کاروانسرا به شماره ۴۰۴ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.
کاروانسرای میامی:
این بنا از جمله کاروانسرهای صفوی است که در مرکز شهر میامی، واقع در ۶۵ کیلومتری شرق شاهرود واقع است. پلان کاروانسرا به شکل مستطیل بوده و مساحت ان ۵۲۵۰ متر مربع است. ورودی بنا از سمت شمالی بوده و در قسمت ورودی هشتی وجود دارد که با زیبایی هرچه تما‌م‌تر اجرا شده است. در وسط کاروانسرا حیاط مستطیل شکل و در پیرامون حیاط ایوانچه‌ها و اطاقها و در پیرامون حیاط (پشت اطاقها و ایوانها ) شترخوانها قرار دارد.
ورودی شترخوانها از چهار کنج حیاط است، در دیواره خارجی بنا روزنه‌هایی جهت هدایت نور به داخل شتر خوانها تعبیه شده است. فرم پلان کاروانسرا چهار ایوانی است که این ایوانهای رفیع در چهار سمت حیاط قرار دارند. در جداره خارجی دیوار ضلع شمالی رواق‌هایی جهت سکنای موقت تعبیه شده است. در سر درب ورودی کتیبه حجاری شده زیبایی وجود دارد که تاریخ ساخت کاروانسرا و نام بانی و معمار آن درج شده است.
کاروانسرای ده‌ملا:
این کاروانسرا از جمله کاروانسراهای شاه عباسی است که در مجاورت جاده شاهرود به دامغان (۲۲ کیلومتری غرب شاهرود) قرار دارد. این مجموعه چهار ایوانی دارای ۲۴۰ حجره است . این بنا دارای ایوانهایی در مقابل هم و شاه‌نشین است و مانند سایر کاروانسراهای دوره صفوی در پشت حجرهها باربندهایی برای نگهداری احشام وجود دارد.
کاروانسرای صدرآباد:
این بنا در شرق شاهرود و در کیلومتر ۱۵۵ جاده شاهرود – مشهد قرار دارد. این بنا از جمله کاروانسراهای دوره صفوی است که در محور تهران – مشهد احداث شده‌اند. فرم این کاروانسرا مستطیل شکل و از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی بوده و مساحت آن بالغ بر ۳٫۵۰۰ متر مربع است.
ورودی کاروانسرا از ضلع شمالی است و یک دالان درب ورودی را به حیاط مرکزی متصل میکند و در طرفین دالان دو راه پله مارپیچ امکان دسترسی به پشت بام را مقدور میکند. حیاط مستطیل شکل کاروانسرا در مرکز واقع شده و پیرامون آن اطاقها، ایوانچه‌ها و در پشت اطاقها، شترخوانها در پیرامون کاروانسرا قرار دارند. در چهار گوشه کاروانسرا چهار برج وجود دارد و نیز در جداره خارجی دیواره ضلع شمالی ۱۲ رواق جهت اسکان موقت تعبیه شده است.
از جمله تزئینات این بنا آجرکاری‌های سقف دالان ورودی بوده و شالوده این بنا از آجر ختایی است. این بنا در اثر نزولات جوی و بی‌توجهی نسبت به مرمت و نگهداری آن در سالهای گذشته آسیب‌های جدی و فراوانی دیده است. عمده این آسیب‌ها به سقف شترخوانها و پایه‌ها و پی دیوارها وارد شده که نیازمند تخصیص اعتبار کلان و مرمت اساسی است. همچنین افرادی که در سالیان گذشته نزدیک این بنا ساکن شده‌اند، الحاقاتی را بوجود آورده‌اند که باید این الحاقات حذف و بنا به حالت اولیه باز گردانده شود.
کاروانسراهای میاندشت:
یکی از زیباترین مجموعه‌های تاریخی استان سمنان کاروانسراهای میاندشت است که شامل سه کاروانسرا و سه آب انبار است. کاروانسرای شمالی صفوی بوده و از معماری جالبی برخوردار است و حجرهها مشابه سایر کاروانسراها گرداگرد حیاط مرکزی ساخته شده‌اند. شاه‌نشین زمستانی در ضلع شمالی و شاه‌نشین تابستانی در ضلع جنوبی قرار دارد. این کاروانسرا دارای چهار ایوان است و باره‌بندها در پشت حجرهها قرار دارد. دو کاروانسرای دیگر مربوط به دوره قاجار است که در سطح وسیعی ساخته شده و کاروانسرای میانی دارای آب انباری بوده که آب آن خود جوش است و در وسط حیاط قرار دارد.
کاروانسرای جنوبی سردر بسیار زیبایی دارد و دارای حجره‌های متعددی است که احتمالاً مورد استفاده مسافرین متاهل با خانواده‌شان قرار می‌گرفته است و باید به خاطر داشت که این مجموعه در یک زمان چند هزار مسافر را در خود جای می‌داده و پاسخگوی نیازهای آنان از جمله آب بوده است.
این بنا در بیرون دارای آب انباری خودجوشی است. این مجموعه در ۱۰۵ کیلومتری شرق شاهرود در مسیر جاده شاهرود – تهران واقع شده و مرمت‌های انجام شده در بنا شامل استحکام بخشی لازم، دوخت و دوزهای لازم در کاروانسرای صفوی، سبک کردن بامها و دوغاب ریزی طاق‌ها و پوشش با بتون سبک در کاروانسرای صفوی، آجر فرش ضلع غربی کاروانسرای میامی، مرمت سکوهای مربوطه و حجره‌های مجموعه، پی‌بندی مخزن آب انبار شماره یک و مرمت‌های مربوطه، گشودن دیوار حجره و باره بند و درآوردن یک سوئیت از تلفیق سه حجره، تعبیه یک تخت دو نفره در ارتفاع ۲٫۲۵ متری یکی از حجره‌های حیاط جنوب غربی است. این بنا در شهریور سال ۱۳۳۶ به شماره ۱۴۳۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
کاروانسرای عباس‌آباد:
این بنا از جمله بناهای دوره صفوی است که در روستای عباس آباد و در ۱۳۵ کیلومتری شرق شاهرود واقع شده و مساحت ۸۵۰۰ و پلان آن مستطیل‌شکل است. فرم بنا از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است. حیاط آن در وسط و اطاقها و ایوانچه‌ها در پیرامون حیاط قرار دارند. در پشت اطاقها شترخوانها در چهار جهت واقع است. در چهار گوشه کاروانسرا چهار برج وجود دارد.
ورودی برج‌ها از داخل شترخوانهاست و کاروانسرا دارای دو ورودی بوده که ورودی اصلی آن در ضلع شرقی است. دسترسی به پشت بام که از طریق راه پله‌های طرفین ایوانهای شرقی و غربی تعبیه شده، امکانپذیر است. این بنا به لحاظ فرم پلان، بزرگی و تزئینات آجرکاری و کاربندی‌های ایوانچه‌ها و… دیدنی است.
