برج و میدان آزادی تهران
بخش دوم
طرح معماری بنا
توصیف کالبدی
ترکیبی از دو جفت قوس که در صفحاتی متقاطع واقع شده و حجمی به رنگ سفید و به ارتفاع ۴۵ متر را در چهار طبقه پدید آورده و به عنوان نمادی از تداوم فرهنگ ، هنر و تمدن ایرانی می باشند . با بدنه هایی از سنگ سفید که با شیارهایی به رنگ آبی فیروزه ای ، تقسیم بندی شده اند ، کالبد اصلی بنا را تشکیل می دهد.
با تناسبات به کار رفته ، ارتفاع شاخص و حریمی که برای دیده شدن بنا، مفاهیمی نظیر عظمت گرایی، شکوه، استحکام ، زیبایی ، نظم ، هندسه ، برنامه ریزی و دقت اجرایی ارائه شده است .
بررسی برنامه فضایی عناصر بنا
ایجاد بنایی یادمانی که یادبود ۲۵۰۰ سال تمدن ایران پس از هخامنشیان بوده و قابلیت تبدیل شدن به یک نماد هویتی برای شهر تهران را نیز داشته باشد ، از نیازهای اصلی طرح بوده است.
عناصر فضایی ، به صورت دو صفحه متقاطع در ساختاری متقارن ، پیرامون محورهایی که در امتداد جهت های اصلی جغرافیایی می باشند سامان دهی و در چهار طبقه توزیع شده اند . بنای یادبود آزادی از بخش های متنوع گذرگاه پیشینیان ، تالار کهن ، سالن ایران شناسی ، سالن ایران نما ، سالن تشریفات ، تالار آینه ( سالن دیوراما)، سالن انتظار ، سالن دانستنی ها ، سالن نمایش ، کتابخانه و نگارخانه تشکیل شده است .
بیشترین سطوح در عملکردهای ذکر شده در مکانی غیر از محل قرارگیری برج و در مجاورت آن ، در ترازی بین ۵ تا ۱۵ متر پایین تر از سطح زمین جای گرفته اند.
بررسی کیفی فضاها
طبقه زیرزمین
میدان آزادی به صورتی طراحی و اجرا شده که زیرگذر هایی برای عبور افراد پیاده، از پیرامون میدان به درون آن ایجاد شده است.
ورودی اصلی بنا در حیاطی رو باز، در تراز ۵ متر پایین تر از سطح زمین قرار دارد. در بدنه های این حیاط به ترتیب در ضلع شمالی، نگهبانی و بلیط فروشی، در ضلع شرقی، سالن ایران شناسی، گذرگاه پیشینیان و در ضلع جنوبی، سالن تشریفات جای گرفته اند. سالن ایران شناسی، فضایی است با پلان مستطیل شکل به ابعاد ۲۱×۲۹ متر که بازدید کنندگان در مسیری U شکل بر روی نقاله های متحرک، از فراز ماکت کشور ایران به آرامی عبور کرده و به تناسب موقعیت جغرافیایی هر مکان در ماکت، با آثار شاخص و ویژگی های آن مکان آشنا می شوند. مراکز تاریخی، مذهبی، صنعتی، اقتصادی به همراه ویژگی های اقلیمی و برخی از محصولات کشاورزی و حتی پوشاک و صنایع دستی استانهای مختلف کشور، در سطح این نقشه شبیه سازی شده اند. رکیبی از نور، صوت و جلوه های گوناگون بصری، در این فضا به کار رفته است.
سالن تشریفات، فضایی است با پلان مستطیل شکل به ابعاد ۹×۱۷ متر که برای پذیرایی از میهمانان رسمی در نظر گرفته شده و از ویژگی های معماری آن، نقش و نگارهای بسیار زیبا در بدنه های بتنی و تزیینات سقف آن است.
گذرگاه پیشینیان، دالانی است با نور کنترل شده و بدنه هایی از بتن که در هر طرف آن، دو ویترین حاوی اشیاء نفیس هزاره اول قبل از میلاد مسیح وجود دارد. این گذرگاه، فضاهای ارتباطی در معماری کهن ایران و دهلیزها و سردابه های قدیمی را یادآوری می کند . این گذرگاه به فضایی به نام تالار کهن راه می یابد که دقیقا در زیر برج قرار گرفته و چهار پایه برج در چهار گوشه آن واقع شده اند.
در این سالن، ویترین هایی برای نمایش آثار فرهنگی، هنری و اشیاء نفیس وجود دارد. فرم های به کار رفته در بدنه ها و سقف این فضا از خلاقیت و تنوع خاصی برخوردار است که نورپردازی و اجرای ظریف و دقیق، بر زیبایی آن افزوده است.دو دستگاه آسانسور و پله، به صورت متقارن در رئوس پلان این سالن قرار دارند و ارتباط بین طبقات برج را فراهم کرده اند.
در قسمت جنوبی تالار کهن، تاسیسات مرکزی مجموعه و در بخش شمالی آن، تالار آیینه جای گرفته اند. تالار آیینه، فضایی است با پلان مستطیل شکل به ابعاد ۱۰×۲۰ متر که در هر یک از اضلاع شرقی و غربی آن شش ویترین وجود دارد. موضوع این ویترین ها به ترتیب از جنوب به شمال در ضلع شرقی، تعلیم و تربیت، خلیج فارس، محیط زیست، فرهنگ و هنر، بنای یادبود آزادی، آب و زندگی و در ضلع غربی، ایران زمین، صنایع، دریای خزر، شهرسازی، ورزش و کشاورزی است.
ویترین ها به گونه ای طراحی شده اند که در سطوح جانبی آنها، آیینه هایی قرار داد و بدین ترتیب اشیاء درون آنها جلوه ای تا بینهایت پیدا کرده اند. نور درون ویترین ها به صورت متناوب خاموش و روشن می شوند که نمادی از روز و شب و گذر ایام است.
تالار آیینه در ضلع شمالی خود با اختلاف ارتفاع، به فضای تقسیمی منتهی می شود که در ضلع شرقی آن، راهرویی با پلان نیم هشتی و بدنه هایی با هشت غرفه، امکان به نمایش گذاردن اشیاء را فراهم کرده و در میانه خود، دسترسی به فضای تقسیمی در ضلع شرقی، با پلان مستطیل شکل به ابعاد ۶×۱۲ را امکان پذیر کرده است.
در ضلع شمالی این فضای تقسیم، نگارخانه، در ضلع شرقی آن کتابخانه و در ضلع جنوبی، بخش اداری جای گرفته اند. نگارخانه، فضایی است با پلان مستطیل شکل به ابعاد ۱۴×۱۷ متر که در بخش شمالی آن پاسیویی زیبا طراحی شده است. از این فضا برای نمایش آثار مختلف هنری استفاده می شود. تقش و نگارهای بدنه ها و ترکیب نور طبیعی و مصنوعی، فضای مناسبی را برای نمایش آثار به وجود آورده است.
کتابخانه فضایی است با پلان مستطیل شکل به ابعاد ۱۲×۱۸ متر و مساحت تقریبی ۲۱۲ متر مربع با ظرفیت پانزده هزار جلد کتاب که هم اکنون، ۱۱۶۶۲ جلد کتاب مرجع در آن نگهداری می شود. این کتابخانه از ذخیره های ارزشمند فرهنگی کشور در زمینه های تاریخی، اجتماعی، معماری و زبان شناسی می باشد.
اتاق های اداری در امتداد راهرویی با جهت شمالی – جنوبی در جنوب نگارخانه و در مجاورت راهرویی با امتداد شمالی – جنوبی در شرق کتابخانه جای گرفته اند.
نمایشگاه، سرویس های بهداشتی، بوفه و در خروجی اضطراری در شمال پلان قرار دارند. نمایشگاه در سه بخش، با پلانی شبیه به هشت ضلعی سامان دهی شده است.
در انتهای نمایشگاه و در ضلع غربی پلان، سالن دانستنیها و سالن نمایش وجود دارند. پلان سالن دانستنی ها، دو دوازده ضلعی منتظم است که با مفصلی به یکدیگر مرتبط شده اند. در هر یک از این بخش ها، میزی به شکل دایره قرار گرفته که ۲۸ دستگاه رایانه بر روی آن، وظیفه اطلاع رسانی، نمایش تصاویر و نظایر آن را بر عهده دارند . این فضا، در کنار سالن انتظار، پیش فضای مناسبی برای سالن نمایش فراهم کرده اند. سالن نمایش در فضایی با پلان مستطیل شکل به ابعاد ۲۴×۵۰ متر و ظرفیت ۳۰۰ نفر، در عمق پانزده متری از سطح زمین قرار گرفته و به پیشرفته ترین فناوری نمایش مجهز شده است.
از ویژگی های سالن، طاحی داخلی و تزییناتی است که در نوع خود بی نظیر و خیره کننده می باشند. جایگاه تماشاچیان از هجده سکو تشکیل شده که دسترسی به آن در دو طرف سالن قرار گرفته است. صفحه نمایش شفافی که در جایگاه تماشاچیان طراحی شده، نمایانگر آثار تاریخی قبل و بعد از اسلام و همچنین نمای زیبایی از برج آزادی است. در سقف سالن، نقاشی هایی با سبک کوبیسم وجود دارد که انعکاس نور از پشت آن، جلوه های بدیعی را به نمایش می گذارد.
طبقات
همان گونه که ذکر شد، دسترسی به طبقات بنا، در چهارگوشه تالار کهن قرار دارد. ۲۸۶ پله، تالار کهن را به طبقه چهارم مرتبط می کند. به علت انحنای پایه ها و بدنه های برج، امکان طراحی و اجرای آسانسوری که بدون وقفه از تالار کهن به طبقه چهارم راه یابد، فراهم نشده است. بنابراین، آسانسوری برای دسترسی تا طبقه دوم طراحی شده و سپس از آسانسوری دیگری برای دسترسی به طبقه چهارم استفاده می شود.
طبقه دوم در تراز ۲۳ متر بالاتر از سزح میدان قرار گرفته و بدنه های قوس اصلی، طرفین شرقی و غربی آن را تشکیل می دهند. از فضاهای خالی (Void) بین بدنه های بنا و کف این طبقه دیده های متنوعی به فضاهای پایین و بالا ایجاد شده است و مهمترین نکته، اجرای بسیار پیچیده، ظریف، دقیق و بی نظیر سطوح منحنی ساختمان در این بخش است.
طبقه سوم در تراز سی و سه متری نسبت به سطح میدان واقع شده و گنبد بتنی بنا با زیبایی هرچه تام در آن خودنمایی می کند. هندسه گنبد و انتقال بارهای سازه ای به پایه ها، از نکات حایز اهمیت می باشد. فضای خالی با پلان هشت ضلعی در این طبقه نیز دیدهای متنوعی را ایجاد کرده است. طبقه چهارم بنا ۳۹٫۵ متر بالاتر از سطح میدان قرار داشته و در بدنه های آن، بازشوهایی به شکل شش ضلعی های نا منتظم وجود دارد. این بازشوها امکان دید به بخش هایی از شهر تهران را فراهم کرده اند.
در مرکز این طبقه، بدنه های گنبد بتنی جای گرفته که در تداوم سنت معماری در ایران، با کاشی های آبی رنگ پوشیده شده است.
