برج و میدان آزادی تهران
بخش سوم
عناصر و تکنیک های شاخص بنا، سبک و روحیه حاکم بر بنا
عناصر، مفاهیم و فناوری به کار رفته در ساخت بنا، مانند مفهوم کثرت و وحدت در محوطه سازی، الهام گرفتن از فرم چهار تاقی، تکرار صلابت طاق کسری، تداوم اندیشه و فناوری اجرای قوس در دوران صفوی، استفاده از تاق، کاربندی، مقرنس، تقسیمات هندسی، کاشی کاری، محور آب و مواردی نظیر آن، طراحی بنا را به طرز چشمگیری متاثر از معماری گذشته و تلاش در جهت تداون آن معرفی می کند. شده است .
بدین معنی که قالب زیرین قبلا روی زمین ساخته و در محل نصب شد و پس از آن ، سنگ ها و آرماتورها روی آن قرار گرفتند، بدون آن که قالبی در جهت دیگر نصب شود ، بتن ریزی انجام شد . کارهای بتن سفید اجرا شده در این بنا ، در ایران بی سابقه بوده است . تا زمان ساخت یادمان ، این حجم بتن سفید که به صورت باربر عمل کند ، اجرا نشده بود .
پس از انجام آزمایشات با دانه بندی های مختلف ، دانه بندی سنگ کوارتز سفید که در مشخصات فنی نیز بر آن تاکید شده بود ، مورد قبول واقع شد و در سطوح بتنی گنبد داخلی ، دیواره و اتاق مخصوص پذیرایی مهمانان رسمی مورد استفاده قرار گرفت .
سطوح قالب های بتنی سفید ، با تخته سه لایی پوشیده شد تا از خروج شیره بتن جلوگیری شده و سطوح صاف به دست آید . پس از آن ، توسط استادان سنگ تراش روی سطوح ، چکشی یا کلنگی شده و نقش و نگارهایی بر آن ایجاد شده است . در اتاق مخصوص پذیرایی ، روی سطوح بتن ، نقاشی شده و بعد توسط فرزهای سنگ بر و ایجاد نقش با تیشه ، نقوشی در دیوار حک شده است .
جزییات بسیار زیاد دیگری در این بنا مورد مطالعه و اجرا قرار گرفته است . اجرای درب های سنگی با وزن تقریبی هر لنگه بیش از سه تن که با ساختار مکانیکی ساده ای طراحی شده بود ، در ابتدا با اشکال مواجه شد ، که بعدا با قفل ها و مفصل هایی پیش بینی شد ، باز و بسته شدن در به خوبی انجام پذیرفت .
در گرانیتی یک پارچه ورودی موزه ، که به وزن ۵/۳ تن با ساختار خاصی اجرا شده است ، به راحتی و به کمک یک محور گردان باز و بسته می شود .
همچنین چند در بتنی به ارتفاع حدود ۳ متر که علاوه بر کارهای بتن نمایان داخل برج یادمان و موزه قرار دارد ، در حد خود در ایران به صورت بی سابقه ای اجرا شده است .
سنگ گرانیت سیاه کف موزه برای اولین بار از معدن مروارید کردستان استخراج شده و مورد استفاده قرار گرفته است .
راهرو و زیرزمین یادمان که برای دسترسی کاربران پیاده ، از دور میدان به داخل آن ، به صورت زیرگذر طراحی شده نیز ، بخش مهمی است که در مدت کم اجرا شده است . سطوح شکسته سقف راهرو با نورگیر و باغچه ای که در وسط آن تعبیه شده است ، طرح جدیدی در زمینه راه های پیاده زیرزمینی می باشد که از نظر محاسبات ساختمانی نیز قابل توجه می باشد . دهانه داخلی گنبد مرکزی که ۲۱ متر می باشد ، با ضخامت بتن حدود ۳۰ سانتیمتر اجرا شده و سطوح داخلی سقف به صورت بتن نمایان حفظ شده است.
بنای یادمان ، نکات قابل توجهی دارد که باید از نزدیک مورد توجه و بررسی قرار گیرد . از ویژگی های طرح ، در معماری سنتی ایران ، شکست خطوط راست گوشه در پلان های ساده و انحراف و تبدیل آنها به سطوح شکسته و بالاخره گرایش به سطوح منحنی در ارتفاع ، به ترتیبی است که می توان گنبدها و قوس های ایرانی را برآنها استوار کرد .این شیوه در معماری یادمان نیز به کار رفته و تیغه های قطری ، در این بنا ، با پیچش آرام و شکستگی های خویش ، طاقی با شبکه های متقاطع و رسمی بندی های ایرانی تشکیل داده است.
تحلیل و ارزیابی نماهای بنا :
نمای بنا نشان دهنده صلابت و استحکام ساختمان است و به نوعی ساختار سازه بنا را نیز ، معرفی می کند .
بنا، ۴ نما دارد که دو به دو متقارن بوده و نمادگرایی در آنها به وضوح مشاهده می شود . نماهای شرقی و غربی ، نماهای اصلی می باشد . در این دو نما طاق ، قوس و فضای خالی بین پایه ها ، خودنمایی می کند . پایه ها ، به سمت آسمان اوج گرفته و در نزدیکی بام ، با عبور از گشودگی هایی که بر بدنه ها وجود دارد ، خاتمه می یابد .
پیچش پایه ها ، به سمت بالا و ایجاد فرم های سیال و استفاده از خطوط و سطوح منحنی، خطوط نما را به سمت بالا هدایت می کند. مقرنس ها و تزیینات بین طاق اصلی که به طاق کسری شباهت دارد و طاقی که شبیه به قوس های جناغی است ، هندسه بسیار دقیق بنا را نمایش داده و به عنوان نقطه عطف این نما مطرح شده است نماهای شمالی و جنوبی کم عرض تر بوده و شامل پایه ها ، بدنه ها و قوسی کوچکتر (در مقایسه با دو نمای دیگر) می باشد.
شیارهایی که از کف تا بام و با کاشی فیروزه ای رنگ ، بدنه های سفید بنا را تقسیم بندی کرده، در کنار قطعات سنگ ها و درزهای بین آنها ،باعث تنوع بناها شده اند. تناسب به کاررفته در نماها ، بسیار دقیق و براساس اشکال هندسی می باشد.
