معماری همسو با طبیعت

در زندگی امروز، ارتباط ما با طبیعت و محیط طبیعی به حداقل خود رسیده است. معماران و طراحان حرفه ای در تلاشند تا بتوانند این ارتباط و پیوند میان انسان و طبیعت را دوباره بازگردانند. در این راستا راهکارهای چندی را می‌توان ارائه داد که در مقاله زیر به ادامه بررسی باقی موارد خواهیم پرداخت:

به چه میزان پیوند معماری و طبیعت را لازم میدانید؟

 طراحی پایدار، توسعه پایدار، طراحی با طبیعت و طراحی همراه با احترام به محیط زیست است. صرف نظر از آنچه “پایداری” نامیده می شود به عنوان سیستمهای طبیعی و فرهنگی در حال تداوم و تکامل در جوامع بشری است. پدیده‌های طبیعی (کوه،‌ دریا، دشت، جنگل و …) و چشم اندازهای جالب جغرافیا یکی از بی‌نظیرترین و جذاب‌ترین واحدهای ژئومورفولوژی محسوب می‌شوند. به طور کلی انسان و طبیعت‌ ترکیبی جدایی ناپذیرند.

در ادامه موارد مقاله شماره ۱ این موضوع به بررسی ادامه موارد پرداخته خواهد شد:

۵-با استفاده از پنج عنصر طبیعت

وقتی پنج عنصر طبیعت در اطراف ما وجود دارد، یعنی زمین، آب، آتش، هوا و فضا، ارتباط قوی تری با طبیعت احساس می کنیم. بدن انسان ما نیز با این پنج عنصر ساخته شده است. و با داشتن آن به شکل فضایی در اطراف، عناصر بدن ما و عناصر طبیعت با یکدیگر هماهنگ می شوند.

در فضای معماری، زمین به شکلی ساخته شده از مصالح خاکی، آب در محوطه، آتش و انرژی نوری که از خورشید است، به دست می آید. حداکثر درختان در سایت، و فضا به ارتباط بین فضاهای ساخته شده و باز اشاره دارد.

Image 1_Water body near the structure, Water Cherry House_© Frédéric Ducout

۶-معماری دوستانه حیوانات-پرندگان-دیگر گونه ها


وقتی می گوییم ترکیب معماری و طبیعت، به مصالح، منظره و فضاهایی که انسان در آن زندگی می کند فکر می کنیم. اما، فراموش می کنیم که وجود خود را با هزاران شکل زندگی دیگر نیز به اشتراک می گذاریم. انسان، از ابتدای وجود، در میان تعداد زیادی از فرم‌ها و اشکال طبیعی زندگی می کرد.

در طول قرن ها، با طراحی‌های پیشرفته خود و به عنوان نیاز به انزوا، بین خود و به نوعی طبیعت جدایی ایجاد کرده‌ایم. نه تنها بین «ما و آن‌ها»، بلکه بین ما به‌عنوان «انسان» و ما به‌عنوان «گونه‌ای درست مثل آن‌ها» جدایی ایجاد کرده است. با این حال، ساختارهای کمی وجود دارد که به طور متفکرانه برای زندگی انسان و سایر اشکال حیات طراحی شده‌اند.

Image 1_Design considering birds, The orange cube_© Maria Gonsalez

۷-مینیمالیسم در طراحی

در سنت ژاپنی، فلسفه ای به نام وابی سابی وجود دارد. که می توان از آن برای ترکیب معماری و طبیعت استفاده کرد. وابی به معنای تنها زیستن در طبیعت، سادگی، مینیمالیسم است. و سابی به معنای تجلیل از زیبایی پیری و فرسودگی، روستایی و پذیرش چرخه طبیعی زندگی – زوال – مرگ است. در فضای معماری، طراحی ساده و مینیمالیستی بدون خطوط و فرم های غیر ضروری و مصالح طبیعی که زوال و پیری را تجربه می‌کنند. می تواند محیطی را ایجاد کند که کاربران را بیشتر با طبیعت در ارتباط نگه دارد

Image 3_Design coexisting with nature, Guest house in Kyoto by B.L.U.E. Architecture Design Studio_© Toshiyuk

در آخر این بحث می‌توان دریافت معماران با توانایی ایدا‌پردازی خود تا چه میزان می‌توانند در زندگی روزمره ما موثر واقع شوند. ارتباط با طبیعت یکی از مهمترین برخوردهای معماری با انسان است. به‌کارگیری عماصر گوناگون و به خدمت گرفتن آن‌ها در زندگی برای راحتی و محیطی بهتر از ضروریات دانش یک معمار است.

بتن و معماری پایدار

شاید دو واژه بتن و پایداری در نگاه اول کاملا متضاد یکدیگر باشند. اما در این مقاله به بررسی چگونگی ایجاد معماری پایدار با بتن می‌پردازیم.

در رابطه با متریال بتن چه میدانید؟

شاید بتوان نمونه‌های اولیه از این مصالح ساختمانی را در روم باستان و بناهای کلاسیک این دوره مشاهده نمود. اما در حال حاضر بتن به دلیل مقاومت خوبی که از خود نشان میدهد و از لحاظ صرف هزینه به نسبت مقرون به صرفه بوده می‌تواند گزینه خیلی خوبی برای ساخت باشد.

این ماده ساختمانی یکی از تطبیق‌پذیرترین مواد نیز هست. مصرف آن روز به روز در کل دنیا بالا رفته و بسیاری از زیر ساخت‌ها و پایه‌های هر شهری را از این ماده می‌سازند. مواد اولیه و مهمترین ماده تشکیل دهنده این عنصر ساختمانی، سیمان است. اما سیمان مسائل زیست محیطی زیادی را به‌وجود می‌‌آورد. اما می‌توان با تکیه بر دانش روز راه‌های نوآورانه‌ای را در ایجاد بتن سبز و پایدار بدست آورد.

این روزها همه به دنبال جهانی پاکتر و همسازتر با طبیعت هستند. بتن نیز به دلیل وجود سیمان در آن و انتشار حداقل ۸ درصد از دی اکسید کربن جهان باید اصلاح گردد. امروزه در صدد کم کردن این کربن برای بالا بردن سطح بهینه سازی مواد و مصالح هستند. در خصوص بتن نیز فرآورده‌هایی وجود دارد که آن را با محیط و طبیعت سازگارتر می‌نماید. ساخت نوعی از بتن که جاذب کربن دی‌اکسید بوده و کرین را تسویه می‌کند. استفاده از نوعی بتن با عایق (ICF) و یا بتن‌های با قابلیت استفاده مجدد از این دست مصالحی هستند که معماری را به سمت پایداری رهنمون می‌سازند.

فضای بتنی
بتن ریزی

سیمان کمتر و بتن با دوام‌تر

با توجه به مباحث مطرح شده، دو اصل مهم در این راستا را می‌توان اینگونه نام برد. ساخت بتن با کمترین ردپایی از کربن و ساخت بتنی با دوام طولانی که نیاز به ساخت و ساز و تعمیر را کاهش دهد. برای جلوگیری از انتشار کربن دراثر فرآیند تبدیل سنگ آهک به سیمان باید میزان سیمان را کم کرد. کریتون،‌ سردمدار دانش و فناوری‌های هوشمند بتنی، طیف متنوعی از محصولات را ارائه می‌کند. که این بتن علاوه بر ضد آب بودن، دوام بالاتر و عمر طولانی‌تر از سیمان کمتری نیز در آن استفاده شده است. پس این عبارت مساوی است با پایدار کردن بتن:)

راه‌های گوناگونی را می‌توان در خصوص کاهش سیمان در بتن ارائه داد. پس در نتیجه کربن کمتری نیز تولید خواهد شد. چه از طریق استفاده از سنگدانه‌های بزرگ‌تر و با درجه‌بندی‌های مناسب که فضاهای خالی کمتری را برای پر کردن با خمیر بتن تشکیل می‌دهند و چ از طریق استفاده از موادی با کیفیت بالاتر. بتن با استحکام بیستر به سازندگان بنا اجازه استفاده از مقاطع نازکتر را می‌دهد.

از طرفی مواد افزودنی کریتون با نام Hard-Cem می‌تواند دوام بتن را بیشتر کرده و در برابر سایش مقاومت آن را بالاتر می‌برد. این ماده می‌تواند جایگزین سخت‌کننده‌های سمی شود. این ماده باعث افزایش سختی خمیر بتن می‌شود. طول عمر بتن را دو برابر می‌کند و در عین حال هزینه‌های نصب و نگهداری کمتری را در اختیار سازندگان قرار می‌دهد. این مسئله را به یاد داشته باشید که تمام این مراحل باعث کمتر شدن کربن و یا حذف آن می‌گردد.

استفاده مجدد از بتن

آیا واقعا می‌توان از سیمان یا این مواد سنگی استفاده شده در آن،‌مجددا مورد کاربرد قرار داد؟

شاید در صریح‌ترین حالت ممکن جواب مثبت باشد. حتی اگرچه کار ساده‌ای نیست. این روزها می‌توان برای تولید قطعات ساختاری جدید از بتن به صورت مجدد استفاده کرد. در این صورت بازهم ویژگی‌های اساسی و مقاومتی بتن را حفظ کرد. پس در این صورت می‌توان استفاده از مواد اولیه را کاهش داده و اثرات مخرب را نیز کاهش داد. به خصوص با در نظر گرفتن سیمان و بتن تولیدی در کل جهان.

پس از تخریب بتن و خرد کردن و دسته بندی آن و جداسازی مواد آسیب زننده مانند دانه‌هایی از بتن که دارای رنگ‌دانه‌ها و مواد روغنی می‌توان از آن مجددا استفاده نمود. میلگردها نیز می‌توانند با بتن خورد شوند. زیرا می‌توان آن‌ها را به راحتی آهنربا جدا ساخت.در صورت امکان، مؤثرترین روش بازیافت، انجام خرد کردن در خود محل ساخت و ساز است. که هزینه های ساخت و ساز و آلودگی را که در غیر این صورت هنگام حمل و نقل مواد به معدن و از معدن ایجاد می شود، کاهش می دهد.

حدود ۶۰% از آنچه خرد می شود را می توان برای فرآیندهای بازیابی مواد با محدوده کاربری محدودتر نسبت به مواد اولیه، استفاده کرد. از این قطعات می توان به عنوان مصالح پایه سازه‌هایی مانند جاده ها استفاده کرد. همچنین ممکن است سنگدانه های باقی مانده از سنگ شکن ها با رعایت گلانومتری مشخص شده در پروژه، جایگزین شن موجود در بتن شود. یعنی به جای سنگ‌های طبیعی از بتن خرد شده استفاده می شود. در حال حاضر قوانینی وجود دارد که با استفاده از بتن بازیافتی و ملاحظات مهمی در این فرآیند سروکار دارد.

خرکردن بتن
استفاده مجدد

گروه مهندسین ایران معماری

 

توسعه پایدار ، معماری پایدار و صنعت ساختمان

 توسعه و معماری پایدار در صنعت ساختمان سازی، به عنوان پدیده‎ای نو مطرح است. طبق پیش‎بینی‎های انجام شده، حدود ۷۵% از جمعیت کره زمین تمایل دارند در شهرها زندگی کنند. لذا منابع طبیعی باید به شکلی استفاده شود تا برای تامین امکانات مورد نیاز روند پایداری خود را حفظ نماید. از سوی دیگر معماری آشکارا یکی از بزرگ‎ترین نمودهای فعالیت¬های اقتصادی در یک کشور است. توسعه اقتصادی یک کشور به کارخانه‌ها، ساختمان¬های اداری و ساختمان های مسکونی بیشتری نیاز خواهد داشت. برای یک خانواده، رشد درآمدهای مالی به یک نوع کشش و خواسته برای تصاحب و تملک و داشتن خانه‌ای بزرگ‎تر با مصالح ساختمانی، مبلمان و وسایل خانگی گران‎تر، ایجاد شرایط دمایی راحت‌تر در فضاهای داخلی خانه، باغ یا حیاط بزرگ‎تر منجر می‌شود.

رویکرد تکنیکی در زمینه پایداری مرتبط با نوآوری‎های فنی در یافتن راه‌حل‎هایی برای مسائل امروزی است. مطالعه نقش معماران گذشته برای یافتن راه حل‎هایی بی‌شمار برای انواع طراحی‌ها، به ما این نوید را می‌دهد که در آینده نیز از معماران انتظار تولید راه‌حل‎های متنوع را داشته باشیم. منظور از تولید راه‎حل، به‎کارگیری ابزارهای اجتماعی، اقتصادی و علوم فیزیکی برای تحلیل وضعیت و کشف پاسخ¬های مناسب است. اما تولید و استفاده از راه‎حل‌ها و ابزارها به¬سادگی میسر نمی‌گردد.

رویکرد فنی به مسائل قابل اندازه‌گیری و حقایق محیطی که در برگیرنده هوا، درجۀ صدا و نور، منابع قابل مصرف و … که قابل اندازه‌گیری مادی هستند، می‌پردازد. سپس نقطه کلیدی معرفت و خود‌اتکایی معمار به برنامه‌ریزی، کاربرد مصالح و سیستم ساختمانی بهینه می‌باشد. جنبه زیبایی‎شناسی این الگو می‌تواند استفاده از مصالح معاصر معماری باشد: شیشه‌های هوشمند تعدیل کننده نور، فلزات ضدزنگ، پانل‎های آلومینیومی و … . تمهیدات فعال و غیر فعال مانند دیوارها و سقف‌های دوجداره (که از هوای مابین دوجداره بعنوان عایق استفاده می‌شود)، سلول‎های فتو ولتائیک و سایه افکن‌های هوشمند در حال حاضر به زبان مشترک معماری پایدار در همه جای جهان تبدیل شده است. درواقع هنر معمار آن است که راهکارهای بهینه را برای طراحی بنا (از خانه تا کارخانه) تشخیص دهد و به‎کار بندد. وقتی تکنولوژی می‌تواند هر بنایی را برای هر اقلیم کارآمد سازد، پس منجر به پایداری معماری در آن منطقه می‌گردد.

یکی از مسائلی که در حال حاضر گریبانگیر جامعه جهانی است، مسئله آلودگی‌های ناشی از پسماندهاست که ارائه و گرد‌آوری راه‎حل‎های پیشنهادی از نظر فنی می‌تواند مفید باشد. سالیانه در اروپا بیش از ۶/۱ میلیارد تن ضایعات تولید می‌گردد که ۲۲ میلیون تن آن جزء زباله‌های خطرناک بشمار می‌رود. نزدیک ۲۵% این مقدار به صنایع تولید مصالح ساختمانی و توسعه شهری است که این میزان متوجه معماران می‌باشد. اتحادیه اروپا به طراحان مسؤلیت مدیریت پسماند و کاهش ضایعات را با سه نکته زیر توصیه می‌کند:

تولید پسماند کمتر که نتیجه طراحی قوی می‌باشد.

استفاده از پسماند مصالح بعنوان منبعی برای تولید مصالح جدید.

طراحی برای استفاده از مصالح پسماند در نقاط قابل استفاده بنا.

به‎طور کلی اهداف طراحی پایدار در چارچوب توسعه پایدار، بر حفاظت همزمان از محیط طبیعی و محیط انسان ساخت تاکید دارد. براساس آراء نظریه پردازان، اجمالاً می‌توان سه اصل زیر را به عنوان

اصول سه‌گانه طراحی پایدار از دیدگاه فنی معرفی نمود:

اصل اول:

اولویت بخشیدن به بازیافت ساختمان‎ها، اماکن، زیرساختارها و شبکه معابر موجود از طریق منطبق نمودن آنها با شرایط و نیازهای جدید. در واقع در طراحی شهری پایدار بر حفاظت و بهسازی ابنیه و بافت‌های شهری موجود تاکید ویژه ‌می¬شود.

اصل دوم:

طراحی پایدار دغدغه حفاظت از منابع طبیعی، منظر طبیعی زمین و حیات ‌وحش را دارد. از این‌رو هرگونه مصالح جدید ساختمانی لازم است از منابع پایدار، نظیر چوب حاصل از جنگلداری صحیح و اصولی، بدست آمده باشد.

اصل سوم:

طراحی شهری پایدار در توسعه نواحی شهری جدید (نظیر احداث شهرها و محلات جدید) دغدغه کاستن از میزان مصرف انرژی را دارد. این هدف از طریق کاربرد استخوان‌بندی شهری صحیح، گونه‌های ساختمانی مناسب، توزیع فضایی مناسب کاربری‌ها و استفاده از تراکم بهینه پیگیری می‌شود. به عبارت دیگر صرفه‌جویی در مصرف انرژی از طریق ایجاد ارتباطات نزدیک‌تر بین کاربری‌های مختلف شهری و همچنین از طریق کنترل طرح ساختمان‌ها از نظر بازدهی مصرف انرژی امکان‌پذیر می‌گردد.

شاخصۀ فنی نیز که با دیدگاه محیطی قرابت نزدیکی دارد، توجه ما را به اکولوژی (طبیعی و مصنوع) واقع بر بستر سایت و اینکه سیستم¬های ساخت و ساز نوین در استفاده از حداقل مصالح با حداکثر بهره‌وری را موجب گردند و دیدگاه نوین بازیافت فرا می‌خواند.

نتیجه آنکه به منظور دست یافتن به پایداری محیطی در بخش ساختمان، مهندسان معمار باید در خصوص موضوع های محیطی در حین آموزش¬های حرفه‌ای خود تعلیم دیده باشند. برای دانشکده معماری لازم است که آگاهی و دانش محیطی را به دانشجویان آموزش دهد و آنان را برای طراحی محیطی‌ تربیت نماید، دانشجویان را با اخلاق محیط‌های مختلف آشنا سازد و مهارت و طراحی پایدار دانش محوری آنان را بالا برده و توسعه بخشد.

به منظور بالا بردن پایداری محیطی، ساختمان باید از نظر کلی‌نگرانه در تعادل باشد و تمام سه اصل زیر را بطور کامل اجرا نماید ـ طراحی پایدار، اقتصادی کردن منابع و طراحی چرخه حیات ـ در طراحی، ساخت، بهره¬برداری و نگهداری (تعمیر و نگهداری) و بازیافت و استفاده مجدد از منابع معماری. این اصول چارچوب مفهومی برای طراحی معماری پایدار را شامل می‌گردد. این چارچوب برای این است که به طراحان کمک نماید تا به دنبال راه‌حل¬های بهتری باشند تا اینکه یک مجموعه راه‌حل¬هایی به آنها داده شده باشد.

کتایون تقی زاده – استادیار دانشکده معماری دانشگاه تهران

شرکت معماری آرتور و همکاران (AOA)
تلفن: ۲۲۹۸۳۳۸۵ و ۲۲۷۰۶۶۳۱
آدرس: فرمانیه، بلوار اندرزگو، خیابان وطن پور شمالی، بن بست هنگامه، پلاک ۳