استادیار دانشکده معماری دانشگاه تهران در گفتگو با پیام ساختمان
آرزو افشارزاده : معماری یا مهرازی یعنی ارائه بهترین راه حل چه استفاده از راه حل های گذشته ، چه خلق راه حل جدید برای رسیدن به هر هدفی . معماری اجتماعی ترین هنر انسانی است که با فضای اطراف انسان در ارتباط است . به عبارت دیگر معماری فرایند طراحی و اجرای ساختمانها با سبک های متفاوت با احترام به دوره زمانی ، مکان و فرهنگ است . در رابطه با معماری در دوران خوب و شیوه آموزش معماری در ایران با خانم دکتر کتایون تقس زاده ، استادیار دانشکده معماری دانشگاه تهران و مدیر گروه معماری پردیس بین المللی کیش گفتگویی انجام داده ایم که می خوانید .
معماری معاصر ایران دارای چه ویژگیهایی است و چه سبکی را دنبال می کند ؟
به اعتقاد اکثر صاحبنظران ، طی دوران معاصر تحولات بنیادین و تاثیرگذاری در معماری ایران ، چه از نظر شکلی و چه از نظر مفهومی ، روی داده است . از این رو معماری معاصر ایران در سال های اخیر بحث های فراوانی را در مجلات و محافل معماری و شهرسازی کشور به خود اختصاص داده و همواره این سئوال در میان اساتید معماری مطرح بوده است .
معماری ایران در دو دهه اخیر معماری بدون مکتب ، سبک یا نظریه ای مشخص و مدون بوده و قادر به رقابت با آثار برجسته جهانی و حتی قابل قیاس با آنها نیست . یکی از مسائلی که این شرایط نا مناسب را ایجاد کرده قطعا تکنولوژی ضعیف و اجرای نامناسب ساختمان هاست . گرایش اصلی معماری ایرانی در دو دهه بعد از انقلاب ، معماری در راستای میراث فرهنگی و معماری سنتی ایران بوده است . این معماران ما درصدد برآمدند که به معماری معاصر ایران ، چهره جهانی ببخشند . عمده دغدغه معماران پس از انقلاب ، آشتی دادن سنت با مباحث و تحولات معماری مدرن بوده است .
گرایش های معماری امروز ایران را می توان با توجه به رویکرد معماران به بستر تاریخی و جغرافیایی فرهنگ معماری ایرانی – اسلامی و اصول و مبادی آن یا تبعیت از الگوهای دیگر به دو دسته اصول گرا و تجددگرا تقسیم کرد . در این دسته بندی گونه ای که به بستر و زمینه طبیعی و فرهنگی انسان توجه دارد اصول گرا و گونه متقبل آن را که از الگوهای غربی و بدون توجه به متن معماری و افراد استفاده کننده از استفاده کننده از آن تقلید می کنند ، تجدد گرا می نامند . در واقع در معماری معاصر ایران سبک خاصی به چشم نمی خورد و غالب ترین سبک ، سبک بازاری است که با توجه به علایق کارفرمایان و استفاده کنندگان و همچنین مصالح موجود در بازار کارهای معماری انجام می شود . شاید در این میان بتوان به معدود معماران پیشکسوت و معماران جوانی اشاره کرد با توجه به فرهنگ ایرانی و مبانی معماری گذشته و با توجه به شرایط اقلیمی ، اجتماعی و اقتصادی فضاهای معماری را طراحی و اجرا می کنند .
چگونه می توان به خانه خوب و معماری خوب دست پیدا کرد ؟
معماری تامین نیازهای انسانی است . معماری خوب پیروزی یا شکست در تامین این نیازهاست . اگر شما بتوانید نیازهای روزانه و فعالیت های تمام افراد را که با آنچه که شما ایجاد کرده اید تعامل دارند ، تامین کنید یک معماری خوب دارید .
اگر خانه ای ساخته اید که در آن افراد درصدد ملاقات یکدیگر و ارسال پیامک برای همسایگان خود هستند ، یک خانه خوب دارید . معماری خوب یعنی شما برای ۵۰ سال آینده پیش بینی کنید که نیازهای افراد استفاده کننده از آنچه شما خلق کرده اید چیست و معماری شما چگونه به آن پاسخ می دهد . از سوی دیگر به نظر می رسد بسیاری از معماری هایی که امروزه به عنوان معماری خوب شناخته می شوند در زمان ساخت خود این عنوان را نداشته اند . برج ایفل در پاریس در ابتدا بدون اهداف عملکردی و صرفا برای یک نمایشگاه جهانی ساخته شد و توسط بسیاری از نخبگان آن دوره مورد انتقاد قرار گرفت . ولی آیا می توان گفت که برج ایفل معماری خوبی نیست ؟
این برج که به یک نماد شهری تبدیل شده است نشان دهنده فرهنگ و حافظه جمعی دوره ای است که در آن ساخته شده است . معماری خوب ناشی از آموزش خوب ، فکر خوب ، طراحی خوب و اجرای خوب است . برای دستیابی به معماری خوب که خانه خوب هم بخش مهمی از آن است ، باید از دانشگاه ها شروع کرد . باید دفاتر معماری به مراکز تحقیقاتی تبدیل شوند . به این معنی که برای هر طرح و پروژه جدید در ابتدا تحقیقات و مطالعات همه جانبه ای در مورد طرح ، سایت ، مسائل اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی ، فنی و … انجام و سپس فرایند طراحی آغاز شود .
معماری نمادی از زندگی جمعی است و برای برقراری روابط درست باید مبتنی بر قراردادهایی باشد . معماری خوب در صورتی می تواند مفاهیمی چون احترام ، مشارکت ، انضباط ، نظم ، عدالت و … را به کاربران منتقل کند که خود از این خصلت ها برخوردار باشد . امروزه معماری خوب بسته به اینکه در چه منطقه و چه کشوری زندگی می کنید یک بوم خالی است که با آموزش خوب می توان آن را دوباره خلق و ابداع کرد .
شیوه آموزش معماری در کشور ما نسبت به کشورهای پیشرفته چه تفاوتی دارد؟
در شرایطی که در کشورهای پیشرفته به ویژه اروپا بیش از دو قرن است که آموزش آکادمیک درباره معماری برقرار است و در بسیاری از مراکز آموزشی و حرفه ای همزمان به دو زمینه نظری و اجرایی برای توسعه دانش و حرفه معماری توجه می شود و از آن مهم تر تلاش می شود از طریق همکاری های میان رشته ای میان معماری و سایر دانش ها و هنرها مانند فلسفه ، علوم اجتماعی و علوم کامپیوتر و تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی نوعی تعامل علمی و نظری به وجود آید ، متاسفانه هنوز در ایران سرمایه گذاریهای لازم برای توسعه دانش و حرفه معماری صورت نمی گیرد و بسیاری از دانشگاه ها و دانشکده ها به مراکز ساده آموزشی تبدیل شده اند که حتی در بالاترین سطوح نیز فعالیت های پژوهشی کافی و مناسب انجام نمی دهند .
امروزه آموزش معماری به دلیل دسترسی بسیار زیاد دانشجویان به منابع اطلاعاتی از طریق اینترنت و منابعی که به سهولت در اختیار دارند دچار مشکل شده است ، زیرا دانشجویان در بعضی از زمینه ها از معلم ها نیز جلوتر هستند ولی نمی دانند که چگونه از این منابع استفاده کنند ، برای اینکه دانش خود را از منابعی می گیرند که هیچ ارتباطی با فضای فرهنگی – اجتماعی ایران ندارد و با محیط زندگی بی رابطه است .
از سوی دیگر به دلیل پذیرش دانشجو در بسیاری از دانشگاه های کشور بدون آزمون ورودی و افزایش ظرفیت بسیاری از دانشگاه ها بدون در نظر گرفتن تعداد اعضای هیات علمی که در برخی موارد به ۸۰۰ نفر در یک دوره می رسد ، متاسفانه کیفیت آموزش معماری در وضعیت مطلوبی نیست و بسیاری از فارغ التحصیلان معماری هیچگاه با مفهوم خلاقیت و ارائه طرح مطلوب خود چه در دانشگاه و چه در دفاتر طراحی و بازار کار آشنا نمی شوند و همواره سعی دارند لباس معماری غربی و جدید را بدون در نظر گرفتن شرایط ایران بر تن معماران ایرانی بپوشانند .
امروزه سبک های جدید و نوین معماری که اکثر آنها در جهت پیاده کردن معماری سبز است در دنیا به وجود آمده است . به طور مثال معماری ارگانیک یا معماری پرش کیهانی ، این سبک ها آیا در کشور ما به کار برده شده اند و اگر نه دلیل آن چیست ؟
با توجه به رشد روز افزون تکنولوژی و شهرنشینی هر روز شاهد به وجود آمدن سبک ها و موج های جدیدی در معماری هستیم که به صورت بناها و فرم های متفاوت خود مطرح می کنند . با کمی مطالعه مشخص می شود که خیلی از بناهای سنتی ایران به صورت نسبی معماری پایدار به حساب می آیند . چون عواملی مانند فرهنگ ، اقلیم ، مصالح منطقه و روابط عملکردی مناسب در این بناها تاثیرگذار بوده اند .
تحولاتی که در فیزیک ذرات بنیادین ، نجوم ، ژنتیک ، ریاضی ، تکامل ، فضا و زمان در سنوات اخیر رخ داده ، موضوع مکتب معماری جدید قرار گرفته است . بر اساس فرضیات جدید در ریاضی و فیزیک ، عالم مکانیکی نیوتن دیگر نمی تواند شرایط امروز جهان را تبیین کند . اگر گالیله در چهارصد سال قبل اعلام نمود که جهان با قوانین ریاضی نگاشته شده است ، این نیز بر اساس قوانین جدید فیزیک قابل قبول نیست . با مطرح شدن این مباحث در نیمه اول قرن بیستم جهان مکانیکی قرن نوزده به یک جهان ارگانیک تبدیل شد که در آن فضا – زمان و اجسام به صورت متحول ، فعال ، سیال، درگیر با یکدیگر و در ارتباط غیر خطی هستند . در واقع معماری پایدار یا سبز که دارای شش اصل بوده و یکی از اصول آن احترام به کاربر است کاملا در بناهای سنتی ایران به چشم می خورد ، عاملی که امروز شاهد آن نیستیم و استفاده کنندگان از فضاها دچار مشکل هستند و احساس آسایش ندارند . از دیگر اصول معماری پایدار استفاده از مصالح بوم آورد است که بازهم در معماری سنتی به خوبی به چشم می خورد . این عامل امروزه به استفاده از مصالح تقلیدی در معماری های جهانی تبدیل شده است و مصالح بدون در نظر گرفتن شرایط تولید و بومی بودن آن استفاده می شود که خود مستلزم صرف هزینه و زمان زیادی است که کاملا بر خلاف معماری پایدار است .
امروزه در طرح های دانشجویی و مسابقات معماری رویکردهای جدید و نوین معماری به طور قابل توجهی مشاهده می شود و می توان ادعا کرد که این طرح ها در حد معماری های جهانی است ، اما متاسفانه در مرحله اجرا و ساخت از ایده های طراحی بسیار عقب هستیم و محصول نهایی طراحی کاملا با مبانی نظری تفاوت دارد .
