کف سازی

گروه مهندسین ایران معماری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

کف سازی

الف ـ زیر سازی

زیر فرش کف طبقۀ تحتانی ساختمانی که مستقیماً با زمین تماس دارد باید به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت علاوه بر عایق سطح قائم و افقی دیوارها که در نقشه و مشخصات پیش بینی شده است، دارای زیر سازی به شرحی که در زیر خواهد آمد باشد.

۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر کف را قلوه سنگ درشت چیده و سپس روی آن یک قشر مخلوط شن درشت می ریزند تا این که فواصل خالی پر شده ۱ سانتیمتر روی کلیه سطوح را بپوشاند و سپس روی آن یک قشر بتن نوع B150 به ضخامت حداقل ۵ سانتیمتر ریخته و سپس روی آن را فرش می کنند. به کار بردن سنگ لاشه به جای سنگ قلوه در صورتی که سنگ قلوه یافت نشود مجاز خواهد بود. در طبقات به منظور پر کردن فضای بین پوشش سقف و فرش کف از مصالح سبک مانند پوکه معدنی و کوره ای و یا مصالح مشابه استفاده می شود و سپس روی آن را با یک قشر ماسه نرم پوشانده و آماده برای فرش می نمایند.

موزائیک فرش

موزائیک در اندازه ها و انواع گوناگون جهت کف پوشش فضاهای داخلی و محوطه های خارجی ساختمان به کار می آید. معمولاً ملاط موزائیک فرش یا ماسه آهک و یا ملاط باتارد و یا ماسه سیمان می باشد. پس از فرش موزائیک درزهای موزائیک با دوغاب رقیق سیمان پر می شود، و بلافاصله سطح موزائیک فرش تمیز می گردد.

دلیل گذاشتن

دلیل گذاری از اصول موزائیک فرش ـ سنگ فرش ـ پارکت سازی و موارد دیگر می باشد.

برای تراز کردن کف موزائیک فرش، دلیل موزائیک را تراز نموده و یا از خط تراز اندازه برداری کرده و سطح تراز کف را به دست می آوریم.

طرز عمل : پس از جاروب کردن سطح زیر موزائیک فرش و خیس نمودن آن، با در نظر گرفتن ضلع اصلی محل ملاط را به ضخامت لازم پهن کرده، موزائیک را روی ملاط گذارده، با ته تیشه می کوبیم و سطح موزائیک را به صورت چپ و راست تراز می کنیم.

از موزائیک کار گذارده شده به انتهای سطح تراز برده، موزائیک دیگری را به طور موقتی به شرحی که گفته شد کار می گذاریم. از اولین موزائیک به آخرین موزائیک ریسمان کشی شده و پس از پهن کردن ملاط از اولین موزائیک، موزائیک گذاری تکرار می شود.

موزائیک ها از یک طرف ریسمانکار کنترل و از طرف عقب با تراز گذاردن با سطح موزائیک با کمک ریسمانکار نیز کنترل می گردند.

پس از نصب اولین رج، ممکن است موزائیک تمامی و کامل نباشد. ریسمان کار را از موزائیک بعدی به موزایک ضلع دوم ۹۰ درجه کرده، این عمل به وسیلۀ گونیای بزرگ انجام می شود سپس از گوشۀ تلاقی موزائیک فرش به شرحی که گفته شد ادامه می یابد.

دلیل گذاری ضلع سوم با استفاده از متر فلزی و اندازه برداری از ضلع اول انجام می شود. پس از نصب موزائیک گوشۀ چهارم و تراز کردن آن، دلیل سوم، به شرح دلیل گذاری نصب می شود.

در این ردیف باید توجه شود که بندها به اندازه بندهای ردیف اول باشد تا کف پوش کاملاً گونیا فرش شود.

موزائیک فرش بعد از دلیل چینی :

معمولاً پر کردن متن موزائیک فرش دو رج، دو رج انجام می شود. از دلیل اول به دلیل سوم ریسمان کشی کرده، موزائیک ها از یک طرف با ریسمانکار و از طرف عقب با دلیل دوم کنترل می شود و بدین ترتیب رجها تکرار می گردند.

در فرش دو رج، دو رج از وجود شمشه کوتاه استفاده شده از یک طرف با ریسمانکار و از طرف عقب با رجهای موزائیک فرش کنترل می گردند. بدیهی است ملاط موزائیک قدری بیشتر از حد معمول گرفته شده. و با کوبیدن ته دسته تیشه بر موزائیک ملاط فشرده و سطحی فاقد نشست به وجود آید.

پس از موزائیک فرش متن، چنانچه کناره های موزائیک فرش کمتر از خشت کامل باشد، با تیشه، پشت موزائیک را به اندازه لازم شیار داده، موزائیک را بر سطح هموار ماسه نرم گذارده و با ضربه زدن تیشه بر پروفیل فلزی که بر موزائیک واقع است موزائیک شکسته و کناره به دست می آید. ردیف کنارۀ فرش شده و پوشش کف انجام می گردد. سپس درزهای موزائیک فرش دوغاب ریزی شود.

در ضمن چنانچه خواسته باشند سطح موزائیک فرش دارای شیب باشد قبلاً زیرسازی آن را با درصد شیب لازم آماده می سازند.

طرز دوغاب ریزی

پس از گذشت حدود ۱۲ ساعت از موزائیک فرش، سطوح موزائیک فرش را خیس کرده دوغاب سیمان ریخته، پس از پر کردن سطح موزائیک فرش به وسیلۀ کمچه کشیدن و یا جاروب زدن، بر سطح دوغاب ریخته شده، ماسه نرم پاشده پس از مکش آب سیمان به وسیلۀ ماسه، سطح کفپوش را با گونی فوراً تمیز می نماییم. در ضمن در دوغاب ریزی موزائیک های رنگی از سیمان سفید و یا رنگی همراه با خاک سنگ و پودر سنگ استفاده می شود.

فرش موزائیک با شیب یکطرفه

فرش موزائیک با شیب جهت هدایت آب به یک طرف در مکانهایی چون تراس ـ حیاط و محوطه مورد استفاده واقع می شود. در این فرش به نحوۀ شیب آن بایستی دقیقاً توجه شود تا کشش آب در مسیری که باید حرکت کند به درستی جریان یافته تا موزائیک فرش خالی از اشکالات عدم کشش باشد مسلماً در این گونه فرشها نسبت به درصد کافی و بر آورد با مطالب فنی و اصول شیب بندی انجام می گردد و زیر سازی از برای فرش آماده شده و سپس موزائیک در سطح شیب دار مفروش می گردد.

مثال: دلیل گذاری ـ در فرش موزائیک تخت دلیل گذاری در سطحی کاملاً تراز انجام می شود در فرش موزائیک یکطرفه مقدار درصد شیب و یا سطح شیبدار موزائیک بایستی هم در جهت راستای تراز و هم با توجه به مسیر شیب انجام گردد که ذیلاً به شرح تمرین می پردازیم.

۱ ـ دو نقطۀ A و B وسیلۀ دو موزائیک با یکدیگر تراز می شود.

۲ ـ دو نقطۀ C و D در راستای دو نقطه A و B با یکدیگر نیز تراز می گردند.

۳ ـ وسیلۀ ریسمانکار موزائیک در نقطه A در راستای شیب موزائیک C و موزائیک نقطه B در راستای شیب موزائیک نقطه D قرار می گیرد.

۴ ـ بین دو موزائیک A و B ریسمانکشی شده، دلیل گذاری از یک طرف با رعایت تراز در راستای ریسمانکار و با بالا آوردن سطح پشت فرش دلیل آن هم به مقداری که لازمه شیب باشد کار دلیل گذاری دنبال می گردد.

۵ ـ بین دو موزائیک در نقاط A و C با رعایت گونیا برداشتن از دلیل اولیه ریسمان کشی می شود و نصب موزائیک از یک طرف با رعایت ردیف سازی در راستای ریسمانکار سطح دلیل با استفاده از تراز انجام دلیل گذاری دنبال می گردد.

۶ ـ دلیل مقابل با سر و ته برداشتن و استقرار ریسمانکار بر روی دو موزائیک نقاط B و D دنبالۀ دلیل گذاری بنا به موارد ذکر شده به پایان می رسد.

۷ ـ با ریسمانکشی بین دو دلیل اصلی نصب رج ها با رعایت اصول موزائیک فرش دنبال می گردد.

فرش موزائیک با شیب چهار طرفه

زمانی که حرکت و هدایت آب در جهت ناودانی که در وسط پشت بام و یا در سرویسهایی چون توالت و یا در حمام به طرف کفشوی که عموماً در میان مکان بوده خواسته شود فرش با زیر سازی شیب به نسبت طول شیب با درصد کافی انجام می گردد که رعایت آن از اصول کار شیب بندی و در مجموع فرش موزائیک به حالت شیب چهار طرفه خواهد بود.

برای اجرای موزائیک فرش با شیب چهار طرفه مراحل زیر به ترتیب صورت می گیرد.

۱ ـ چهار موزائیک به عنوام کرم در چهار طرف در ابعاد مشخص با یکدیگر تراز می گردند.

۲ ـ ریسمانکار بین دو کرم کشیده می شود و دلیل گذاری در حالت تراز بودن در راستای ریسمانکار همراه با شیب آن به طرف کرم میانی با دقت انجام می گردد.

۳ ـ وسیلۀ گونیا دلیل بعدی در محل خود لا رعایت تراز بودن سطح از یک طرف و شیب لازم به طرف کرم میانی دنبال می گردد.

۴ ـ دلیل سوم با سر وته برداشتن و رعایت اصول دلیل گذاری همراه با شیب انجام می شود.

۵ ـ دلیل چهارم با سر و ته گرفتن به صورت اقطار مربع که گویای گونیا بودن کار خواهد بود به وجود می آید.

۶ ـ کذم میانی در وسط دهنه و محل مورد نظر با رعایت شیب لازم کار گذارده می شود.

۷ ـ از گوشه ها دلیل به وسط کرم میانی ریسمانکشی شده و شیب بدست آمده شمشه گرفته می شود. بدیهی است شمشه حاصله از ملاط سفت و یا خاک دونم می باشد.

۸ ـ برای ادامۀ فرش دو دلیل مقابل ریسمان کشی شده و وسیلۀ مهار کننده ای سطح شمشۀ شیب نیز مهار می گردد.

۹ ـ فرش متن با رعایت شیبی که از مهار دو شمشه و دو دلیل مقابل یکدیگر می باشد دنبال می گردد تا به وسط دهنه رسیده با عوض کردن محل ریسمانکار بر روی دلیل وسط شیب بدست آمده مجدداً با رعایت مهار کننده بر روی شمشه کار فرش شیب دار چهار طرفه دنبال می گردد تا سطح کاملاً مفروش شود.

فرش لاستیکی، پلاستیکی و پارکت

به منظور انجام انواع این فرش ها، ابتدا باید سطح صافی به وجود آورد و طبقات همکف و زیرزمین که فرش با زمین طبیعی بوسیلۀ کف سازی ارتباط دارد باید به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت، سطح زیر فرش رل با عایق مناسب عایق بندی نمود و سپس روی آن را با بتن B150 و یک قشر اندو ماسه سیمان ۴:۱ پوشانه و سطح صاف صیقلی به وجود آورد. می توان این سطح را به وسیلۀ فرش کف با آجر سیمانی ساده انجام داد. این زیرسازی باید کاملاً خشک شده و کمترین آثار رطوبت که مانع چسبیدن فرش روی آن شود در آن مشاهده نگردد. عبور و مرور تا ۱۰ روز روی فرشهای مزبور ممنوع است. معمولاً سطوحی که با فرشهای فوق پوشیده می شود در کنار دیوار به قرنیزهای چوبی و یا پلاستیکی ختم می شود. ارتفاع قرنیزها ۷ تا ۱۰ سانتیمتر می باشد.

۵ ـ کف سازی بتونی: کف سازی بتونی پس از اجرای کامل زیر سازی که طبق نقشه و مشخصات و متناسب با موقعیت محل انجام شده، صورت می گیرد، بتن کف به ضخامت مندرج در نقشه و بر اساس آنچه در روش ساخت و ریختن بتن گفته شد به طور یکپارچه اجرا می شود و برای صاف کردن سطح نهایی بتن از پودر سیمان استفاده شده و با ماله های مخصوص سطح صیقلی به وجود می آورند.

در فضای باز و یا در محلهایی که امکان رفت و آمد وسایط نقلیه می باشد به وجود آوردن سطح صیقلی مناسب نبوده و بهتر است قشر نهایی در سطوح افقی به صورت تخته ماله و یا سیمان شسته و در سطوح شیبدار متناسب با شیب کف به صورت سطح آجدار و یا مضرس ساخته شود. در مواردی که کف سازی بتنی از دو نوع مصالح مختلف پیش بینی شده باشد کف سازی در دو قشر آستر و رویه انجام می گیرد.

قشر رویه که معمولاً به ضخامت ۱۵ تا ۲۰ میلیمتر می باشد باید حتی لامکان در فاصله ای کمتر از ۲۴ ساعت پس از ریختن قشر آستر اجرا گردد و در صورتی که این عمل امکان پذیر نباشد و فاصلۀ زمانی اجرای رویه از آستر بیش از ۲۴ ساعت باشد باید ضخامت قشر رویه حداقل ۴ سانتیمتر اختیار گردد تا مانع ترک خوردن و جدا شدن قشر رویه از آستر شود.

در صورتی که کف سازی بتنی بیش از ۱۰ مترمربع باشد بتن ریزی باید با درز انجام شود و این درزبندی معمولاً به فاصلۀ ۵/۱ × ۵/۱ تا ۳×۳ متر و به کمک مادۀ جدا کننده ای از قبیل فوم، چوب و نظایر آن اجرا می گردد.

در صورتی که قلب های موجود در کف برداشته شود باید فضای خالی آن را به وسیلۀ ماده قبل ارتجاعی مانند آسفالت پر کرد.

کاشی کاری :

۱ ـ درجه بندی کاشی. کاشی ها را به لحاظ مرغوبیت و نداشتن عیب و نقص به سه درجه تقسیم بندی می نمایند.

الف ـ کاشی درجه یک، کاشی درجه یک کاشیهایی هستند که کاملاً سالم بوده و هیچگونه نقصی در ساختمان لعابدار و کنارۀ آنها وجود نداشته باشد.

ب ـ کاشی درجه دو. کاشیهایی هستند که از نظر دید ظاهری یکی از معایب مشروح زیر را داشته باشند.

۱ ـ کاشیهایی که در تمام کنارۀ دو سانتیمتری سطح لعابدار فقط یک یا دو خال به قطر حداکثر ۵/۰ میلیمتر داشته باشند.

۲ ـ کاشیهایی که در تمام لبه های سطح لعابدار فقط یک لعاب نگرفتگی حداکثر به ابعاد ۳×۲ میلیمتر داشته باشند.

۳ ـ کاشیهایی که در یکی از چهار گوشۀ سطح لعابدار فقط یک پریدگی حداکثر به ابعاد ۵/۱×۵/۱ میلیمتر داشته باشند.

ج ـ کاشی درجه سه . کاشیهایی هستند که معایب موجود در آنها بیشتر از نقائص مشروح در بارۀ کاشی درجه دو باشند.

۲ ـ نصب کاشی. قبل از نصب انواع کاشی ها باید نکات زیر مورد توجه قرار گیرد.

۱ ـ قبل از اقدام به کاشی کاری دیوارها ، از اضلاع افقی و عمودی دیوار باید کاملاً تراز و شاقول باشد.

۲ ـ روی سطوحی که برای کاشی کاری در نظر گرفته شده نباشد پوششی از کاه گل گچ و خاک گچ و یا هر نوع ملاط دیگری غیر از ماسه سیمان وجود داشته باشد.

۳ ـ اگر ملاط بین آجرهای دیوار، ملاطی غیر از ماسه سیمان باشد بهتر است لااقل ۲۴ ساعت قبل از اقدام به کاشی کاری، سطح دیوار را با ملاط ساخته شده از ماسه و سیمان (به نسبت ۸:۱ و یا ۱۰:۱ ) به ضخامت ۳ تا ۵ میلیمتر پوشانده شود.

۴ ـ کاشی را نباید قبل از نصب مدت زیادی در آب قرار داد، فقط کافی است کاشی را در آب فرو برده و خارج نمود.

۵ ـ بهترین ملاط برای کاشی کاری ملاطی است از مخلوط سیمان پر تلند و ماسۀ کاملاً شسته شده به نسبت حجمی ۵:۱ و یا ۶:۱

۶ ـ در ساختن ملاط برای کاشی کاری باید از مصرف آهک ـ گچ ـ خاک و پودر سنگ خودداری شود.

۷ ـ برای پوشش بندها اگر از سیمان سفید و یا رنگی استفاده می شود بهتر از برای ساختن ملاط به جای ماسه از پودر کوارتز (پودر سنگ شیشه) استفاده شود.

۸ ـ کاشی کاری حوض ها و استخرها همیشه باید با در نظر گرفتن بندی به فاصله ۲ تا ۳ میلیمتر انجام شود تا این بندها که بوسیلۀ ملاط پر می شوند از نفوذ آب به پشت کاشی کاملاً جلوگیر نمایند.

۹ ـ فضای بین دیوار و کاشی به طور متوسط ۳ سانتیمتر بوده و باید به نحوی از ملاط پر شود که کاملاً سطح پشت کاشی پوشیده از ملاط شود.

ضخامت ملاط فرش کف با کاشی به طور متوسط ۲ سانتیمتر می باشد.

۱۰ ـ قبل از نصب کاشی دقت شود که محل مورد نظر برای نصب کاشی کاملاً خشک شد باشد و چنانچه کاشی کاری در فصلی انجام می شود که به علت برودت هوا امکان یخ بستن ملاط می رود بهتر است محیط کاشی کاری شده دائماً گرم نگهداشته شود.

۱۱ ـ کاشی کاری باید با خاتمۀ سایر کارهای بنایی داخل ساختمان توأم باشد.

کاشیها باید لب به لب کنار گذاشته شده و درزهای خطوط مستقیم و ممتد و بدون شکستگی افقی و عمودی تشکیل دهند. پس از نصب یک ردیف کاشی باید پشت آنها با دوغاب سیمان پر شود به نحوی که حباب و فضای خالی در آن ایجاد نگردد. چنانچه با ضربه زدن به وسیلۀ انگشت معلوم شود که پشت کاشی فضای خالی وجود دارد، کاشی باید برداشته شده و با ملاط تازه مجدداً کار گذاشته شود.

پس از آنکه دوغاب سفت شد (لااقل ۲۴ ساعت پس از نصب) باید بوسیلۀ پارچۀ مرطوب سطح کاشیها را کاملاً پاک نمود. هنگام کاشی کاری چنانچه بریدن کاشی ضروری باشد. باید ابتدا کاشی را به اندازۀ مورد نظر با الماس خط انداخته و به وسیلۀ تیغۀ تیز و یا قیچی مخصوصی در خطی کاملاً مستقیم و گونیا آن را برید.