کاشی به قطعه سنگی مصنوعی گفته می‌شود که طول و عرض آن متفاوت بوده و ضخامت آن چند میلیمتر است، و یک روی آن دارای سطحی شیشه‌ای بوده و کاملاّ صاف و صیقلی می‌باشد.کاشی محصولات سفالین و سرامیکی است که در ساختمان کاربرد و اهمیت ویژه‌ای دارد مانند حمام‌ها، توالت‌ها، آشپزخانه‌ها و آب ریزگاه‌های عمومی و غیره. کاشی برای تزئینات داخل و نمای خارجی ساختمان و همچنین برای بهداشت و عایق رطوبت به کار می‌رود.
واژه کاشی از نام شهر کاشان اقتباس شده که از اوایل دوران اسلامی به عنوان مرکز صنعت سفال‌سازی مشهور بود.
یک قطعه کاشی از دو قسمت تشکیل شده‌است:
قطعه سفالی که قسمت اصلی و استخوان‌بندی کاشی را تشکیل می‌دهد.
قسمت لعابی روی آن که ماده‌ای است شیشه‌ای شکیل است.
یکی از مهم‌ترین عوامل در صنعت کاشی‌سازی این است که دو ماده را طوری انتخاب کنند که ضریب انبساط آنها باید مساوی باشد.
کشور ایران با تاریخ و تمدن کهن در هنر و صنعت و برخورداری از ذخایر ی از مواد اولیه از گذشته با عنوان بستری مناسب برای صنعت کاشی و سرامیک مطرح بوده‌است. تولید کاشی سرامیکی در این سرزمین از مراحل بسیار اولیه و با روشهای ابتدایی از حدود ۱۲۵۰ سال قبل از میلاد مسیح با تولید انواع آجرهای لعابدار، کاشی‌های تزیینی و مینا کاری آغاز شده‌است.
کاشی برای تزئینات داخل و خارج ساختمان (بویژه در اماکن مذهبی) و همچنین برای بهداشت و عایق رطوبت به کار می‌رود.
کاشی از نظر مواد اولیه و شیوه‌ی ساخت با سفال خویشاوند است منسوب به شهر کاشان است و کهن‌ترین نمونه‌ی آن، آجر لعاب دار مربوط به زیگورات چغازنبیل در دورهی ایلام میانه(۱۲۵۰ پیش از میلاد) می باشد که در دشت شوش باستان قرار دارد. در پایان سده‌ی ششم پیش از میلاد، در کاخ آپادانای داریوش در شوش، آجرهای لعابدار بی همتایی در تزیینات کاخ به کار برده شدند که سربازان گارد جاویدان و سایر نقوش رایج در دربار هخامنشی را در کمال ظرافت و زیبایی نشان می‌دادند . این صنعت در دورهی اشکانیان رو به افول نهاد و گاه آجر لعابدار در درپوش تابوت‌ها به کار رفت. در دوره ی ساسانیان، کاشی معرق از نوع مرغوب آن رواج پیدا کرد و در بناهای این دوره، به ویژه در کاخ بیشاپور و کاخ تیسفون، به کار برده شد.نقش های این کاشی ها عبارت از زنان چنگ زن، بافنده و دارنده‌ی گل و مردان سالخورده است که با قطعه‌های کوچک کاشی به رنگهای نارنجی، قهوه‌ای، زرد ، قرمز، گلی و آبی ، یشمی، شیری و خاکستری صورت گرفته و نشان دهنده‌ی کار دقیق و تنوع رنگ های رایج در دورهی ساسانیان است.
کاشی در تزیینات سده‌های نخستین دوران اسلامی تاریخ ایران جای خود را به هنر گچ بری داد و برای نخستین بار در معماری دورهی سلجوقیان رایج گردید، آن هم با رنگ فیروزه ای. در مدتی افزون بر یک سده در قلمروی سلجوقی کارآیی کاشی‌کاری گسترش یافت و در ابتدا جهت آراستن قسمت‌های فوقانی مناره ها و برجسته نمودن جملات مقدس مذهبی و آسان نمودن بازخوانی آنها به کار می‌رفت. منار‌های سین، ساربان و مسجد علی در اصفهان، از نمونه‌های عالی این هنر در دوران سلجوقی به شمار می‌روند. کاشی کاری کامل، به معنای پوشانیدن تمام سطح بنا با قطعات کوچک کاشی به رنگهای مختلف ناگهان به وجود نیامد، آن گونه که از هنگام کاربری قطعات فیروزه‌ای کاشی در بناهای دورهی سلجوقی تا تکمیل کاشی‌کاری ۲۰۰ سال به درازا کشید. این هنر از سده‌ی هفتم هجری به آستانه‌ی تکامل خود رسیده و در آرامگاه اولجایتو (گنبد سلطانیه) هم در سطوح درونی و هم در سطوح برونی و سر در خانقاه شیخ عبدالصمد نطنز به کار رفته است. به مرور زمان که کاشی جای خود را در تزیینات بناها باز می‌کرد، فن کاشی‌کاری و کاشی‌سازی نیز پیشرفت نمود و طرح‌های هندسی با تزیینات گل و بوته آمیخته شد، کم کم رنگهای شفاف نیز به کار برده شد. از قرار معلوم مرکز کاشی‌سازی و کاشی‌کاری، اصفهان، کاشان، یزد و کرمان بوده است. به چهاررنگی که در گنبد سلطانیه به کار رفته، رنگ پنجم یعنی سبز و رنگ ششم یعنی قهوه‌ای، در نیمه ی سده ی هفتم هجری در اصفهان افزوده شد و رنگ هفتم ، یعنی زرد طلایی در پایان سده ی هفتم در کرمان دیده می‌شود. مسجد هفت شویه، امام زاده جعفر، مدرسه و بقعه‌ی بابا قاسم، مدرسه مظفری مسجد جامع در اصفهان و آرامگاه شیخ عبدالصمد در نطنز از نمونه های تکامل هنر کاشی‌کاری در این دوران (سده‌ی هفتم و هشتم ) به شمار می‌روند.
استفاده از دو رنگ آبی روشن و سیر نه تنها در سده‌ی هشتم هجری بلکه در تمام دورهی تیموریان و دهه‌های نخستین دورهی صفویه رواج فراوانی داشت. در این جا باید اشار‌ه‌ای نیز به کاشی چلیپایی شکل و ستاره ای که فراوان در کاشان ساخته می‌شده است، داشت. این کاشی‌ها در کنار هم نصب می‌شده‌اند و مجموعه‌های خویشاوندی صورت می‌گرفته با نقوش گل و بوته، اسلیمی‌ها (در مساجد و آرامگاه‌ها)، پرندگان و حیوانات گوناگون چون اردک، در دوران صفویه به تدریج کاشی‌کاری به عنوان تنها عنصر تزیینی جهت فضاهای درونی و برونی بناها به کار گرفته شد و گنبد، ایوان‌ها، شبستان‌ها ودیوارهای جانبی و محراب‌ها با کاشی آراسته گشتند و در این زمان افزون بر رنگهای رایج در دوران پیشین، رنگ قهوه‌ای نیز وارد کاشی‌کاری شد و کاربرد رنگ زرد نیز در رنگها بیشتر گردید. کاشی‌کاری این دوره، تا زمان پادشاهی شاه عباس نخست، از نوع کاشی معرق بود. به این شکل که ابتدا طرح نهایی را بر روی کاغذ پیاده نموده، سپس آن را بر روی کاشی چسبانده ، آن گاه بر اساس نوع طرح تقسیم‌بندی نموده، قطعات برش خورده را مطابق طرح نخستین در کنار یکدیگر چیده و از پشت با گچ به یکدیگر متصل می‌نمودند و بدین ترتیب ترکیب نهایی طرح شکل می‌گرفته است و می‌گیرد . در زمان پادشاهی شاه عباس بزرگ با اراده‌ی این پادشاه به ساخت بزرگ‌ترین مسجد عهد صفوی، یعنی مسجد جامع عباسی و شتاب و علاقه‌ی شاه در پایان دادن ساخت و تزیین آن، هنرمندان را بر آن داشت تا به ساخت کاشی هفت رنگ اقدام نمایند. بر روی کاشی هفت رنگ، بدون محدودیت، همه‌ی رنگها به طور هم زمان بر کاشی نقش می‌بندد.این کاشی به دلیل گسترده تر بودن سطح آن می‌توانست بر سرعت تولید و نصب بیافزاید که با اندازه‌ی معمول آن (۲۲×۲۲ سانتیمتر) در سطوح مسطح قابل استفاده بود. لیکن در سطوح منحنی کماکان از کاشی معرق استفاده می شد و می‌شود. در دوران قاجار رنگ‌هایی چون قرمز، صورتی و زرد تیره بر رنگهای پیشین افزوده شدند و هنر کاشی‌کاری نیز دچار افول در نوع و کیفیت کاشی‌سازی و کاشی‌کاری می‌گردید. هنرمندان نیز صلاح را در آن دیدند تا کارهای تزیینی ساده تر و آسان تر گردد و چنین شد که رفته رفته طرح‌های هندسی ، که از پایان دورهی صفویه آغاز گشته بودند، در کاشی کاری‌ها بیشتر خودنمایی کردند و در ضمن کاشی‌کاری، جملات و واژه‌های مذهبی نیز به خط بنایی که به طرح‌های هندسی نزدیک است، نمایان شدند.
کاربرد کاشی:
کاشی دارای ابعاد و اندازه‌های گوناگون می‌باشد بطوری‌که کاشی کف و دیواری را در ابعاد ۲×۲ و ۱×۲ تا ۵۰×۵۰ سانتیمتر تولید می‌کنند که با رنگهای گوناگون میتواند یک نقاشی را در محل نصب نیز نشان دهد. کیفیت کاشی باید به نحوی باشد که تغییرات ناگهانی درجه حرارت از ۱۰۰ تا ۲۰ درجه سانتیگراد را به خوبی تحمل کرده و هیچگونه آثار ترک در بدنه و یا لعاب آن ظاهر نشود. کاشی دیواری را برای حفظ بهداشت و رطوبت در آشپزخانه، محیط‌های بهداشتی، حمام و دستشویی استفاده می‌کنند. کاشی کف را نیز به علت ضد سایش بودن و مقاومت حرارتی و الکتریکی بالا در آشپزخانه‌ها، حمام‌ها، آزمایشگاه‌ها، رختشویخانه‌ها و کارخانجات شیمیایی به کار می‌برند همچنین کاشی باید دارای ابعاد صاف و گوشه‌های تیز باشد.
ازآنجا که کاشی‌ها یکی از پرمصرف‌ترین مصالح در تمام امور ساخت و ساز هستند به طوری که نمی‌توان خانه یا مکان اداری و تجاری، آموزشی یا هر نوع مکان دیگر را یافت که از کاشی‌ها در تزئین و زیباسازی آن مکان استفاده نکرده باشند لذا در این نوشتار باشند سعی بر آن شد در حد مقتضی به معرفی این محصول بپردازیم .
همانطور که می‌دانید کاشی‌ها، بهترین مصالح موافق از نوع سرامیک می‌باشند که هم ارزان هستد و هم استحکام و ظرافت و زیبایی آنها خیره کننده است . کاشی ،دارای انواع مختلف ساده، برای سینه دیوار و انحنا دار برای شروع و انتهای نبش‌ها ونوع مخصوص قزنیز که کاشی را باحالت زیبایی، به سرامیک یا موزائیک و سنگ کف می‌رساند، می‌باشد. کاشی‌ها به صورت رنگارنگ و نقاشی‌ها و صور مشبک و برجسته ویا یک طرح یا در کل به صورت تابلو و نوشته و غیره ساخته می‌شوند. کاشی در کارخاجات کاشی‌سازی ، با لعاب و رویه زدن و پختن در جا، با استحکام و اندازه‌های مختلف ساخته می‌شود . لعاب‌ها معمولاً از کایولین ، کوارتز ، فلدسپاها و با اضافه کردن گچ و اکسید آهن گرفته می شود که برای لوله های فاضلاب و غیره مصرف و در مورد رنگها از اکسید های فلزات استفاده می شود. این مجموعه ها به صورت پودر آهن شده و با دستگاه روی کاشی کشیده می شود ودر کارخانه خشک وپخته می شوند و این عمل کاشی را ضد آب می کند . برای ممکن ساختن چسبندگی کاشی با ملات ، آنرا ۱/۵ تا ۲ میلیمتر برجسته می سازند . کاشی با ابعاد ۱۰×۱۰ الی ۴۰×۴۰ برای دیوارهاست . از روی سایر موارد ، نمی توان به مواردی نظیر کاربردهای بهداشتی مثل وان و روشویی و موارد دیگر که پس از لعاب دادن ، بر روی آنها کارهای اضافه ، انجام می گیرد و به صورت سبک و تمیز در می آیند ، اشاره کرد.
کاشی های دیواری حداقل ۶ میلیمتر و حداکثر ۱۰میلیمتر ضخامت دارد تا انقباض نداشته باشند کاشی ها را ۱۰۰ درجه گرما داده و فوراً داخل آب ۲۰-۱۸ درجه قرار می دهند ، در این قسمت احتمال ترک برداشتن آزمایش می شود.
کاشی ها در دمای ۱۲۵۰-۱۲۰۰ درجه پخته شده و سپس از دادن لعاب ، آنها را دوباره۱۲۶۰-۱۱۰۰ درجه حرارت می دهند . کاشی ها طبق بند ۷-۴-۲ آیین نامه سازمان برنامه ، از لحاظ نداشتن نقص ، درجه یک و با داشتن چند خال ۱/۲ میلیمتر در رویه ولبه درجه ۲ واگر این اشکالات ۲ تا ۳ میلیمتر باشد درجه ۳ خوانده می شوند.
خمیر چسب کاشی و سرامیک بجای بتن ماسه یا دوغاب به صورت آماده قابل تحویل برای نصب کاشی و سرامیک بر روی دیواره های بتنی و گچی و سیمانی و انواع قطعات پیش ساخته و سطوح قدیمی کاشی کاری شده ، یعنی کاشی روی کاشی و سرامیک روی سرامیک ویا هر سطح آماده ای ، مورد استفاده قرار می گیرد.
خمیر چسب کاشی برپایه رزین های صنعتی با کیفیت مورد لزوم ساخته می شود و برای نصب کاشی وسرامیک داخل ساختمانها مورد مصرف قرار می گیرد . این چسب پس از ساخته شدن در مقابل نفوذ آب ، رطوبت و عوامل جوی ، حرارت و یخبندان کاملاً مقاوم می باشد . از دیگر مشخصات این چسب این است که نصب کاشی وسرامیک را بسیار آسان نموده و دارای قدرت چسبندگی فوق العاده ای بر روی سطوح و خاصیت الاستیک کافی و انعطاف پذیری و مقاوم در برابر نشست ، مخصوصاً در ساختمانهای بلند ودر مورد تنش های ساختمانی ، لرزش و انقباض .و انبساط ساختمان می باشند.
خمیر چسب کاشی از دو روش ستنی دوغابی و لقمه چسب که باعث تجمع حشرات مضر می باشند بهداشتی و با صرفه تر می باشد .
مقدار و طرز مصرف:
مقدار مصرف بستگی به میزان سطح زیر کار (زیر سازی) دارد . هر چه سطح صاف گونیایتر باشد ، مقدار مصرف کمتر می شود . بهتر است چسب را با ماله دندانه دار به صورت افقی و عمودی چند بار به سطح کشیده آنگاه به دقت کاشی را نصب کرد . در سطوح صاف و یکنواخت میزان مصرف ۲ کیلوگرم بر مترمربع می باشد . پس از کشیدن چسب روی سطح دیوار ، در دمای معتدل (حدود۲۰ درجه سانتیگراد) بهتر است حداکثر ظرف مدت ۲۰ دقیقه ، نصب انجام گیرد اگر دیرتر از این مدت زمان اجرای نصب صورت گیرد به علت پوسته ، به صورت قشر نازکی ، گیرش می نماید واگردر چنین شرایط نصب انجام شود،اجرا کامل نبوده و قابلیت چسبندگی صحیح نمی باشد . کاشی و سرامیک ها بر روی سطوح تا مدت ۲ ساعت قابلیت جابجایی دارند . دمای محیط باید در حدود ۲۰ درجه سانتیگراد باشد و اگر درجه حرارت کافی نباشد باید محیط گرم شود ، سپس شروع به اجرا کنیم حداقل ۶۰ درصد کاشی بایسد آغشته به خمیر یا چسب به دبوار باشد . در حالت چسباندن کاشی برروی کاشی قدیمی باید با نوک چکش تیشه دار ، کاشی قدیمی را مضرس نمود تا کار با کیفیت مطلوب صورت گیرد. شرایط نگهدرای و انبارداری با هوای معتدل و به دور از یخبندان ۵ ماه می باشد .
پودر چسب کاشی:
مشخصات : پودر چسب کاشی بر پایه سیمان و سایر مواد شیمیایی متشکله توولید شده و به منظور نصب کاشی و سرامیک در کف یا دیوارهای سیمانی مورد استفاده قرار می گیرد.
خواص: پودر مورد بحث ، در مقابل نفوذ آب مقاوم بوده وبه همین سبب میتواند جهت نصب کاشی و سرامیک در کف آشپزخانه ، حمام ، دستشویی و هر محلی در ساختمان مورد استفاده قرار می گیرد .
شرایط کار : به دلیل وجود مواد شیمیایی تا ۵+ درجه سانتیگراد قابل مصرف می باشد ودر صورت کم بودن درجه حرارت ، یا احتمال کاهش دمای هوا در۲۴ ساعت آینده ، باید از اجرای کاشی کاری صرفه نظر نموده ویا محیط را گرم نگه داشت ، پودر کاشی و سرامیک پس از خشک شدن دارای مقاومت در برابر حرارت از ۳۰- تا ۱۲۰ درجه سانتیگراد می باشد.
میزان و طریقه مصرف:
برای مصرف چسب پودری، باید قبلاً یک پیمانه آب را داخل ریخته و ۳ پیمانه پودر را در حال بهم زدن اضافه نموده و پس از۱۵ دقیقه ، خمیری صاف و یکدست به دست می آید . زمان منتظر ماندن پیشنهادی تا ظاهر شدن خواص مواد مختلف شیمیایی که در چسب پودری وجود دارد ضروری است . همچنین ذکر این نکته ضروری است که چسب آمده شده در مدت کمتراز ۱ ساعت ، باید مصرف شود ، در غیر این صورت خشک شده و خراب می شود .مقدار مصرف ، بستگی به صاف یا ناصاف بودن زیر سازی دارد ولی در حالت معمولی ۳ کیلوگرم برای ۱ متر مربع می باشد پس از انتقال بر روی سطح حداکثر تا ۲۰ دقیقه باقی خواهد ماند. پس ازآن به علت تشکیل پوسته مخصوص حالت چسبندگی را از دست می دهد . ماله مورد نیاز چسب پودری و خمیری شانه ای مخصوص بوده و از طرف شرکت سازنده تحویل می گردد.
