روشنایی راه را برای یک تحول در شناخت وطراحی معماری باز کرده است. اصولا نور ریشه در انفجار بزرگ زمین و کهکشان را Big Bang نخستین روز خلقت دارد یعنی زمانی که واقعه نورانی بوجود آورد. اگر نور نبود پیدایش آب هم که ضا من بقای همه موجودات هست عینیت نمی یافت. تمدن و دانش بشری در زمینه نور مشعلها و شمعها و پدیده های ابتدائی تولید نور و روشنائی رو به تکامل گذاشت و به مرحله اعجاب انگیز کنونی رسید. اما در زندگی مدرن امروزی نور تنها وسیله ای در خدمت ساخت اجسام و اشیاء پیرامون ما نیست بلکه عاملی است که بهره گیری درست و عالمانه از آن می تواند تاثیر سازنده ای در روح و روان، شادابی، موفقیت و افزایش سطح بهره وری انسان در محیط کار و زندگی داشته باشد و درست به همین دلیل است که امروزه علم و هنر نورپردازی به یکی از رشته های بسیار مهم در جهان تبدیل شده و سرمایه گذاریهای هنگفتی هم در زمینه تولید انواع و اقسام وسایل و تجهیزات نورپردازی در کشورهای پیشرفته صنعتی صورت گرفته است.
نورپردازی عامل بر جسته نمودن افتخارات و لحظات خاطره به دلیل شدت نور خارق العاده و مصرف انرژی بسیار LED انگیز انسانهاست و امروزه لامپهای ناچیز و حرارت تولیدی بسیار کم، جایگزین اصلی تمام لامپهای موچود دیگر می باشند و روز به روز با توجه به اهمیت صرفه جویی انرژی، شاهد حضور بیشتر این تکنولوژی هستیم. نور عنصری است که بواسطه آن دیدن اشیاء ممکن می شود. نور می تواند ریتم خلاقانه ای به یک فضای داخلی ببخشد. بدون نور نه فرم را احساس می توان کرد، نه رنگ را و نه بافت را.
نورپردازی در یک فضای داخلی پیامدهای مهمی در بردارد. چه بسا نورپردازی مناسب یک فضا آن فضا را خوشایند و چشم نوازکند. نورپردازی در کنار ابعاد زیباشناختی، بعد عملکردی هم دارد. نور مناسب در طول شب در یک فضای داخلی می تواند حس محدود بودن یا ابهام و هراس را بر طرف کند. نور مناسب یک اتاق حتی می تواند چهره آدمی را گرم و صمیمی کند. به کمک نورپردازی می توان یک فضای داخلی را به جزایر نورانی متنوعی تبدیل کرد. برای ایجاد نوعی طبقه بندی اولیه و افزایش سهولت دسترسی، دو فهرست مجزا به تفکیک نورپردازی خانگی و نورپردازی عمومی تهیه نموده ایم. نور پردازی خانگی: هدف از نورپردازی بازسازی فضاهای خارجی در فضاهای داخلی است که با انجام این کار به محیط علاوه بر روشنایی، حس داده می شود. به قسمتی از نور که نور از آن گسیل می شود، منبع نور و به تشعشع نور به قسمتهای مختلف پرتو نور گفته می شود. نور طبیعی نور خورشید است و نور مصنوعی شامل: لامپ های گازی، رشته ای یا حرارتی، فلورسنت، کم مصرف وغیره می باشد. فضای نشیمن اتاق نشیمن باید طوری طراحی شود که کاربران آن بتوانند از موقعیت خورشید منتهای استفاده را ببرند. چون از اتاق نشیمن معمولاً در بعد از ظهرها و شبها استفاده می شود باید طوری طراحی شود که بتوان از موقعیت خورشید در ساعتهای بعد از ظهر استفاده نمود. نور یا روشنایی اتاق نشیمن به دو دسته تقسیم می گردد:
۱-روشنایی عمومی:
۲- نور منطقه ای: برای روشن کردن سرتاسر اتاق نشیمن می توان از سقف، دریچه های دیواری و بازشوها یا نور خارجی استفاده کرد. نور منطقه ای برای کار مخصوصی از قبیل خواندن، رسم یا خیاطی و امثال آن به کار می رود. نور منطقه ای با استفاده از لامپ های رومیزی، لامپ های دیواری، چراغ های پایه دار یا لامپ سقفی قابل ایجاد است. کنترل نور می تواند فضای اتاق غذا خوری را تغییر دهد، آرامش ایجاد کند و فضایی دلچسب تر فراهم آورد. نور عمومی که می توان شدت آن را با استفاده از رئوستا کم و زیاد کرد می تواند برای هر موقعیتی، محیطی مناسب ایجاد کند. به علاوه برای روشنایی عمومی میز باید از لوستر یا نور سقفی استفاده شود.
آشپزخانه :در آشپز خانه استفاده از نور طبیعی و منظره ی بیرون در اولویت است، ولی نور مصنوعی هم حتی در طول روز مهم و مفید است. ذکر این نکته حائز اهمیت است که تشعشع مستقیم خورشید، به دلیل ایجاد حرارت در آشپزخانه مطلوب نمی باشد.
روشنایی آشپزخانه به سه بخش اصلی تقسیم می شود:
۱- نورپردازی کلی برای حرکت درون فضا و نظافت (حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ لوکس)؛
۲- نورپردازی میز صبحانه به ترتیب توصیف شده در بخش نهارخوری؛
۳- روشنایی سطوح کار،
محل قرار گیری ظروف مورد نیاز و حاوی مواد غذایی و روشنایی اجاق پخت و پز(بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ لوکس)؛ روشنایی منحصر به چراغ مرکزی سقفی برای آشپزخانه مناسب نیست. کابینت های دیواری و بدن فردی که به آشپزی مشغول است سایه های مزاحم و نامناسب را ایجاد می کنند. سیستمهای آشپزخانه این مسائل را حل و اغلب روشنایی مناسبی را در زیر کابینت های دیواری، روی اجاق و درون قفسه ها پیش بینی می کنند. هنگام کار در آشپزخانه چشم مرتبا به اطراف نگاه می کند و از این جهت کاهش کنتراست نوری در ایجاد حس آرامش موثر است. طبقات داخل کابینت های در شیشه ای را نیز می توان با استفاده از روش های گوناگون روشنایی بخشید. اما یکی از بهترین راه ها نصب چراغ های کوچک در زیر هر یک از طبقات و یا در مواقعی که طبقات شیشه ای هستند نصب یک لامپ در قسمت بالا و یا پایین کابینت است.
اتاق خواب بزرگسالان: شاید تشخیص این موضوع که آیا در اتاق خواب تان نورپردازی درست و اصولی وجود دارد یا نه در وهله اول کار چندان راحتی نباشد اما به راحتی از تبعات آن می توان به این مطلب پی برد. اگر صبح ها با سردرد از خواب بیدار می شوید وچش مهایتان می سوزد و هاله ای قرمزرنگ اطراف مردمک چشم هایتان دیده می شود یا اگر از همان اولین ساعات شروع روز عادت به بدخلقی و پرخاشگری دارید، همه و همه نشانگر جای خالی نورپردازی مناسب در اتاقتان است؛ چرا که نورپردازی خوب موجب می شود در خانه خود احساس آرامش و امنیت داشته باشید. راه حل تمامی این مشکلات ایجاد یک شمای انعطاف پذیر نوری است به نحوی که برای تمامی ساعات روز مناسب باشد و به اتاق های شما در هر لحظه از شبانه روز، حالتی خوشایند ببخشد.
نورپردازی باید به گونه ای طراحی شده باشد که با فشاردادن یک کلید ساده، به راحتی بتوانید نور اتاق را زیاد یا کم کنید و مثلاً اتاق خود را از یک اتاق نورانی، به یک اتاق آرام با نوری رمانتیک که برای خوردن یک شام دونفره با همسرتان مناسب است، تبدیل کنید. اگرچه نور پردازی سقفی و عمومی برای اتاق خواب خوب است و نظافت اتاق را آسان می کند، نور اصلی و کاربردی بهتر است در ارتفاعات پایین تر و بصورت موضعی باشد. میز آرایش، کمدهای لباس، میز پاتختی و دیوار پشت تلویزیون به روشنایی نیاز دارند. در اتاق خواب می توان از چراغهای پایه دار(استند) آباژور و چراغ برقی استفاده کرد. تأمین حداقل روشنایی لازم برای جهت یابی(حدود ۵ تا ۲۰ لوکس) برای موقعی که فرد نیمه شب از تخت برخاسته ودر اتاق حرکت می کند ضروری است.
این نور می تواند در ارتفاع بسیار پایین و حتی در نزدیکی سطح زمین یا بصورت غیر مستقیم و مخفی باشد تا اشعه مستقیم آن باعث خیرگی چشم در اتاق خواب تاریک نشود. منابع روشنایی قرار گرفته در ارتفاع پایین حالت استراحت و خواب را تداعی می کنند. شدت نور کلی اتاق خواب می تواند حدود ۲۰۰ لوکس باشد. ولی بصورت موضعی نقاط خاصی را می توان تا ۵۰۰ لوکس روشن کرد. اتاق خواب بزرگسالان مهمترین مسئله در اتاق بچه اجتناب از چراغهای متحرک پایه دار و در دسترس است. روشنایی عمومی اتاق باید حدود ۱۰۰ لوکس باشد، ولی روی میز بهتر است ۲۰۰ تا ۳۰۰ لوکس روشنایی داشته باشد. یکی از مسائل مهمی آه در اتاق خواب آودک باید به آن توجه شود، وضعیت نور اتاق است.
اتاق خواب کودک بهتر است در بخش جنوب شرقی خانه باشد. به این خاطر انرژی زندگی بخش در هنگام طلوع آفتاب برای سلامتی کودک مفید است، در فنگ شویی آمده بهتر است اتاق کودک چند ضلعی، با نور طبیعی و تهویه مناسب باشد و البته با فاصله خیلی نزدیکی به اتاق والدین. اگر اتاق به طور طبیعی تاریک است، چرا غهای اتاق را بیشتر آنید. البته آودک در سخوان شما باید در اتاق خصوصی خود که معمولا تکالیف مدرسه را هم در آنجا انجام می دهد، نور کافی داشته باشد. اما اهمیت نور فراتر از خصوصیات فردی و شخصیتی کودک است. نور عنصر لازمی است که هیچ کودکی نباید از آن محروم بماند و هر انسانی برای ادامه حیات به آن نیاز دارد. به طور کلی وضعیت نور اتاق خواب کودکان به لحاظ نیازهای خاص این سنین، توجه و حساسیت بیشتری نسبت به اتاق خواب بزرگسالان می طلبد.
کودک نیز مانند فرد بزرگسال، باید نوری در اتاق خواب داشته باشد که هنگام روز انجام کارهایی از قبیل پوشیدن لباس و پیداکردن اشیا را به خوبی امکان پذیر کند، امکان تشخیص رنگ ها را به او بدهد و برای کارهایی همچون نقاشی و مطالعه و نوشتن تکالیف درسی، مقدار کافی و جهت مناسبی داشته باشد؛ مثلا جهت تابش نور – چه از پنجره و چه از چراغ مطالعه – نسبت به میز تحریر برای فارسی زبان ها جهت خط نوشتاری آنها از راست به چپ است، باید از چپ به راست باشد. هنگام شب نیز باید آنقدر نور در اتاق باشد که کودک، هم بتواند خوب استراحت کند و هم در صورت نیاز به برخاستن از تختخواب در نیمه شب، توانایی تشخیص اشیای پیرامون خود را داشته باشد. مهم ترین نکته ای که در مورد نور مصنوعی اتاق کودک باید مورد توجه قرار بگیرد، ایمنی است.
حمام و سرویس های بهداشتی: نورپردازی در فضای حمام و دستشویی از اهمیت کمتری برخوردار است و به سادگی با نصب چراغ های سقفی قابل اجرا است. در حمام و دستشویی علاوه بر چراغ های سقفی که برای تأمین روشنایی محیط مورد استفاده قرار می گیرند نصب یک چراغ دیواری در بالای آینه نیز ضروری است اما توجه داشته باشید که برای این منظور از چراغ های فلوئورسنت استفاده نکنید زیرا نور این چراغ ها موجب تغییر برخی از رنگ ها شده و تصویر شما را با رنگ های غیرواقعی در آینه منعکس می کنند.
نورپردازی قسمت های دیگر خانه :هال ورودی، راهروها و راه پله ها را نیز فراموش نکنید. این اماکن در هر خانه ای باید از نور فراوان برخوردار باشند به خصوص راه پله ها که در حفظ ایمنی و سلامتی خانواده و میهمانان اهمیت به سزایی دارد .در اینجا ایمنی مهم تر از زیبایی است و بهترین روش نورپردازی روشن کردن مسیر حرکت و سطح روی پلکان با چراغ هایی است که به دیوار نصب می شوند و نور را به طرف پایین می تابانند. استفاده از چراغ های دیواری کار تعویض لامپ را نیز ساده تر می کند.
نورپردازی عمومی : محیط های اداری نورپردازی محیط های عمومی قواعد ویژه ای دارد و استانداردهایی جدا از محیط های خصوصی و مسکونی می طلبد. در این بخش به اختصار به قواعدی چند در مورد نورپردازی مکانهای مذکور می پردازیم. از آنجایی که عموماً بیشتر فعالیت های اداری در در طول روز انجام می گیرد روشنایی مصنوعی جنبه ی مکمل دارد. در ساختمانهای اداری که عرض ساختمان زیاد است، اغلب بخشهای مرکزی ساختمان از نور طبیعی مستقیم و کافی برخوردار نیستند؛ در بخشهای مرکزی ساختمان نور مصنوعی اولویت دارد در مکانهای کاری نزدیک به پنجره، چنانچه پنجره رو به جنوب، غرب یا شرق باشد، اجتناب از خیرگی چشم با استفاده از انواع وسائل شکست یا کاهش نور مستقیم اهمیت می یابد
قسمت بیرونی فضای ورودی باید حداقل ۵۰ لوکس روشنایی داشته باشد. نمای بیرونی ساختمانهای اداری به لحاظ نور پردازی مهم است. چراغها باید در رابطه با فرم معماری نما طراحی شوند. چنانچه نمای ساختمان در خیابانها و معابر عمومی قرار گیرد، بخش پائینی نما می تواند نور پردازی قویتری در مقایسه با قسمتهای بالایی نما (در مورد ساختمانهای مرتفع اداری) داشته باشد. در دفاتر و فضاهای کاری اداری تأمین ۲۰۰ تا ۳۰۰ لوکس روشنایی ضروری است و روی میز کار بهتر است ۵۰۰ لوکس و در شرایط کار دقیق چشمی تا حدود ۷۰۰ لوکس روشنایی تأمین شود. چراغها باید به گونه ای قرار گیرند که نور مستقیم آنها در مخروط دید افرادی که پشت میز کار نشسته اند، قرار نگیرد.
نور غیر مستقیمی که به سقف می تابد، یا چراغهای مجهز به پرده های هدایت نور یا چنانکه سقف فضاهای وسیع اداری بلند طراحی شود منابع روشنایی کار شده در ۳ تا ۴ متر) و نور پردازی با مسئله ی / عمق یا در پشت سقفهای کاذب شبکه ای مناسب ( ۵ کمتری روبه رو می شود. در سالنهای کنفرانس و گردهمایی تأمین روشنایی برای سطوح عمود برای بهتر دیدن چهره ها به اندازه ی روشن کردن میزها اهمیت دارد. میز کنفرانس می تواند حدود ۴۰۰ لوکس و سطوح عمودی اطراف میز حدود ۲۰۰ لوکس روشنایی داشته باشند.
روشنایی سطوح عمودی در محلهایی که بطور مداوم مراجع دارند نیز اهمیت دارد. در این فضاها بهتر است متن و محیط اطراف محل مراجعهء عموم بصورت متنوعی نور پردازی شود. نور پردازی باید به جهت یابی در فضا و تشخیص محلهای تردد و مراجعه ی اصلی کمک کند. محلهای گفتگو، انتظار و استراحت بهتر است به سبک فضاهای مسکونی نور پردازی شوند تا محیطی دوستانه و آرامش بخش بوجود آید.
روشنایی مصنوعی به عنوان مکمل نور طبیعی، نقش مهم و موثری در طرح معماری ودر کیفیت کلی ساختمان دارد. با نور پردازی مناسب می توان زیبایی ساختمان را تا حد قابل توجهی افزایش داد. در هر حال معماری و روشنایی دو مقوله غیر قابل تفکیک و در رابطه ی مستقیم باهم هستند.
وقتی که شخصی در یک اتاق ، کار و فعالیت روزانه انجام می دهد، معایب نور اتاق بیش تر و راحت تر بر وی آشکار می شود. نوری که برای هر محیط پیش بینی می کنیم بر شخصیت و ویژگی فضا تأثیری عمیق دارد، حتی از نظر روان شناسی و مسائل روحی انسان. به طور مثال حس و حال انسان در هوای پاییز و هوای دل انگیز آفتابی در بهار به طور حتم متفاوت است. آب و هوای اقلیم های اروپایی که در بیش تر اوقات سال بارانی و بدون آفتاب است، به قطع و یقین بر خلق و خوی افراد تأثیری دارد.
نورپردازی خوب نیازهای انسان را برآورده می کند، خاطر او را آسوده می سازد، احساس آسایش و امنیت ایجاد می کند، با پس زمینه ی فضا تناسب می یابد، و به بافت، رنگ و شکل (فرم) اثاثیه جلوه ای زیبا می دهد. برخلاف این حالت، نورپردازی ناصحیح است که در فرد حسی آزاردهنده ایجاد می کند. نورپردازی بد می تواند محل را آکنده از جوّی ناراحت کنده یا ساکنان آن محل را عصبی، نگران و مضطرب سازد؛ فرد مدام این حس را با خود دارد که گویی عاملی در میانه، درست و به قاعده نیست. حتی ممکن است نور کم و حساب نشده باعث سردرد، خستگی چشم، اضطراب یا حتی تصادم به دلیل دید کم شود. در نهایت کاربرد و طراحی یک اتاق و نیز خواست ها، نیازها و شخصیت فردی کاربران یک محیط است که تعیین کننده ی شدت و نحوه ی توزیع نور خواهد بود. خوشبختانه روش های بسیاری برای بهبود کیفیت روشنایی اتاق وجود دارد، بی آن که سیم های کشیده شده در سقف ها و دیوارها آشفتگی به وجود آورند.
دگرگون کردن حال و هوای یک اتاق به وسیله ی به کار گرفتن فوت و فن های ساده امکان پذیر است. با توجه به تصاویر و توضیحات آن ها، با اصولی آشنا می شوید که حرفه ای ها در هنگام نورپردازی در سراسر خانه، به عنوان ابزاری کلیدی از این عوامل استفاده کرده، به نتایج مطلوب دست می یابند.
