معماري

گروه مهندسین ایران معماری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

میدان تهـــــــــــــــی

نوشتاری از ایمان رئیسی

جریان فضایی که در این بحث تحت عنوان میدان (Field)* به آن پرداخته می‌شود، از جریانهای نوظهور در تاریخ هنر و معماری است که به نظر می‌رسد دارای ریشه‌های عمیقی در تاریخ است. جریان میدانها بسیار با علوم جدید در ارتباط است و تحت تأثیر پیشرفت‌های شگرفی که در عصر حاضر در زمینه‌ی علم و تکنولوژی و نوع نگرش نسبت به پدیده‌ها بوجود آمده، تئوری میدانها شکل گرفته است.

در دهه شصت میلادی یک دانشمند هواشناس بنام ادوارد لورنتز به تحقیق پیرامون سیستم‌های فضایی تشکیل‌دهنده‌ی جو پرداخت. «او نخستین کسی بود که نمونه‌ی معروفی از رفتار آشوبی را ثبت کرد.»^۱

«لورنتز با استفاده از الگوهای رایانه‌ای برای جو زمین و اقیانوس‌ها به بررسی رابطه‌ی میان سه عامل غیرخطی هواشناسی پرداخت: دما، فشار و سرعت وزش باد.»^۲

«لورنتز با استفاده از الگوهای رایانه‌ای برای جو زمین و اقیانوس‌ها به بررسی رابطه‌ی میان سه عامل غیرخطی هواشناسی پرداخت: دما، فشار و سرعت وزش باد.»^۲

«لورنس نتایج کشف خود را چنین بیان می‌کند: «نتیجه اینکه دو وضعیت که مقادیر نامحصوصی باهم تفاوت دارند در جریان تحول خود، می‌توانند به دو وضعیت کاملاً متفاوت از هم منجر شوند. پس چنانچه در مشاهده‌ی وضعیت حاضر، هر خطایی رخ بدهد ـ و در هر سیستم واقعی‌ای بروز چنین خطاهایی اجتناب‌ناپذیر است ـ پیش‌بینی قابل‌قبولی از وضعیت سیستم در آینده‌ای دور، می‌تواند کاملاً غیرممکن بشود.»^۳

نتیجه‌ی مهمی که از کشف لورنتز بدست می‌آید اینست که جهان از یک سیستم ناپیوسته تشکیل شده است.^۴ (یعنی ناپیوستگی در بوجود آمدن پدیده‌ها قائده است نه استثناء). که این دیدگاه کاملاً در تضاد با همه‌ی دیدگاههایی که جهان را یک سیستم پیوسته و خطی قلمداد می‌کردند، می‌باشد.

کشف لورنتز باعث تحولات بسیار عمیقی در دنیای حاضر شد که گستره‌ی آنرا می‌توان در همه‌ی علوم مشاهده کرد. او خاصیت مهم میدان‌های فضایی را تکرارشوندگی نامید و معتقد بود که کل و جزء در یک میدان دارای ارزش یکسان‌اند و در توضیح بیشتر نظریاتش به مسجد کوردوبای اسپانیا و گراورهای پیرانزی می‌پردازد.

می‌دانیم مسجدکوردوبا در چهار دوره گسترش پیدا کرد و پس از ۴۵۰ سال به کلیسا تبدیل شد، اما ساختار فضایی آن از هم نباشید.^۵

«اگر از لحاظ خاصیت فضایی مسجد کوردوبا را با مساجد بیزانسی مقایسه کنیم، به این نکته‌ی مهم پی می‌بریم که در معماری بیزانس فضا چون حجمی یکپارچه با حدود و شکلی معین به نمایش درمی‌آید و حال آنکه مسجد کوردوبا، حدود آن عملاً محو گردیده است به طوری که دیگر تماشاگر در داخل بنا خویشتن را در برابر فضایی سیال و بی‌کران و اسرارآمیز احساس می‌کند.»^۶

می‌توان بحث را به تفاوت جبر و هندسه تعمیم داد. «جبر که ریشه‌ی شرقی هم دارد، دارای خاصیت تکرارشوندگی است ولی هندسه که ریشه‌ی غربی دارد، فیگوراتیو و محدود است. فضایی که از طریق جبر بوجود می‌آید از پیش تعیین شده نیست؛ انعطاف‌پذیر است و مانند میدانهای مغناطیسی و جریان هوا یا پدیده‌های طبیعی عمل می‌کند.»^۷

لورنتز همچنین به گراورهای جیوانی پیرانزی (۱۷۲۰ ـ ۱۷۷۸) نقاش و معمار ونیزی اشاره می‌کند. پیرانزی گراورهایی از معماری رنسانس ترسیم کرده که دارای خاصیت میدانها هستند.

همانگونه که در ابتدا گفته شد تئوری میدانها در اواخر دهه ۶۰ میلادی و اوایل دهه ۷۰ میلادی مطرح شد، اما این بحث در عمل از مدتها قبل مورد استفاده‌ی هنرمندان قرار گرفته بود که در اینجا به بررسی و تحلیل چند نمونه از آن آثار می‌پردازیم.

جریانهای هنری که زیرمجموعه‌ی بحث میدانهای فضایی قرار می‌گیرند عبارتند از:

۱ـ مینیمالیسم

هنرمندان مینیمالیست در تلاش خود برای رهایی از زیر بار شئی و توجه به بحث فضا، هر کدام به روشی اقدام کردند. مالویچ (۱۸۷۵ ـ ۱۹۳۵) می‌گوید: «… در سال ۱۹۱۳ ضمن تلاشی مأیوسانه برای رهانیدن هنر از زیر بار شئی، من به شکل چهارگوش پناه بردم و پرده‌ای را به نمایش گذاشتم که چیزی جز یک مربع سیاه بر زمینه‌ی سفید نبود.»^۸ او مربع سیاه را عنصر پایه‌ی سوپرماتیستی قرار می‌دهد و می‌گوید: «پدیده‌های بصری دنیای عینی در نظر هنرمند سوپرماتیست، فی‌نفسه بی‌معنی‌اند؛ آنچه معنی دارد احساس است، آنهم کاملاً مجزا از محیطی که آن را موجب شده باشد.»^۹

موندریان (۱۸۷۲ ـ ۱۹۴۴) هم بر ضرورت انتزاع و ساده‌سازی تأکید نموده و در نقد کوبیسم می‌گوید: «کوبیسم انتزاع را در جهت رسیدن به هدف نهاییش یعنی بیان واقعیت ناب هدایت نمی‌کند. من احساس کردم که این نکته را فقط به اتکای پلاستیک یا اصول شکل‌آفرینی ناب پلاستی‌سیسم می‌توان اثبات کرد.»^۱۰

دویسبرگ (۱۸۸۳ ـ ۱۹۳۱) هم که همفکر موندریان بود و تا ۱۹۲۴ از اصول پلاستی‌سیسم پیروی می‌کرد، ناگهان به خطوط اریب پناه برد و المانتاریسم خود را پایه گذاشت. وی معتقد بود که سطوح اریب شگفتی و ناپایداری و پویایی را به سطح پرده نقاشی باز می‌گردانند و باعث افزایش عمق فضایی اثر می‌شوند. «به نظر می‌رسد که او در این نقاشی‌های المانتاریستی عمدتاً یک ساختمان گسترش پاینده و تکه‌تکه را جایگزین دنیای یکپارچه و مهر و موم شده‌ی موندریان کرده است.»^۱۱

«هدف غایی پیروان این گرایش، رهایی هنر از قید موضوع از یک سو و آزاد کردن آن از سیطره‌ی قوائد پیچیده‌ی شکل و ترکیب از سوی دیگر بود. این تلاش قائدتاً به مفهوم به مسلخ بردن فرم و محتوی بود که مینیمالیست‌ها به طور طبیعی نسبت به هر دوی آنها به یک اندازه بی‌اعتنا بودند.»^۱۲

۲ـ بیشینه گرایی

ویژگی برجسته‌ی هنرمندان ماکزیمالسیت «تمرکز توجه به موضوعی خاص و بازآفرینی مکرر و پیوسته‌ی آن است.»^۱۳

کاندنیسکی (۱۸۶۶ ـ ۱۹۴۴) از جمله نقاشانی است که بزودی خود را از قید شئی رهانید و به فضا روی آورد. میدان‌های فضایی که در آثار او بوجود آمده‌اند، دارای حرکت و پویایی خاصی می‌باشند. به نظر می‌رسد مسئله‌ی اصلی در کار کاندینسکی توجه از وجه بیرونی به وجه درونی هنر است. او می‌گوید: «هدف و مقصود هنر رمانتی‌سیسم است و اگر ما این اصطلاح را صرفاً با توجه به تجلیات موقتش می‌توانیم درک کنیم، تقصیر خودمان است. … دایره‌ای را که من این همه در آثار اخیرم به کار برده‌ام، می‌توان فقط به عنوان یک دایره‌ی رمانتیک توصیف کرد و رمانتی‌سیسم آینده تکه یخی است که شعله‌ای در آن می‌سوزد.»^۱۴

جکس پولاک (۱۹۱۲ ـ ۱۹۵۶) هم که نماد نقاشی نوین آمریکا لقب گرفته است، با نقاشی‌های چکه‌ای خود بیانی دیگر از میدان فضایی را به نمایش گذاشته است.

عمقی که بدون پرسپکیتو در کارهای پولاک ایجاد می‌شود بی‌نهایت رازآمیز است و در واقع «آثار پولاک نوعی تأکید بر دغدغه‌های حقوق فرد و نیز بیانیه‌ای در اثبات دنیای درون رویاها، علیه واقعیت جهان خارج بودند. در واقع هنر نقاشی آن چنانکه در ورای این آثار فهمیده می‌شود، چیزی جز طرد فرایند مکانیکی شکل‌سازی نبود.»^۱۵

از طرف دیگر آثار مارک روتکو (۱۹۰۳ ـ ۱۹۷۰) با شکل‌های رنگی و شناور بزرگ با لبه‌های سست و نامشخص و نداشتن هیچگونه نقطه‌ی کانونی با ابعاد بسیار بزرگ تابلوها، تجربه‌ی دیگر را به نمایش می‌گذاردند. «روابط بین رنگ‌ها در آثار روتکو در کنش و واکنش نسبت به یکدیگر و نسبت به کل فضای تابلو نوعی تپش و نوسان با آهنگی آرام و دلنشین را پدید می‌آورند. بدین ترتیب نقاشی، همانند تصویری رازگونه، نوعی تعمق و تمرکز روانی را در بیننده باعث می‌شود.»^۱۶

۳ـ پـُـست مینیمالیسزم

جریانی موازی مینیمالیسم بوده که به طبیعت‌گرایش داشتند و Eart Art  و Instalation هم جزو این جریان‌اند.

خصوصیت بارز آنها نقد سنت‌های رایج جامعه‌ی هنر مدرن از جمله اثر بادوام، نمایش اثر در گالری، قابل فروش بودن اثر، قابل حمل بودن اثر و مالکیت اثر می‌باشد که جزو اثر گذارترین جریانات هنری قرن بیستم می‌باشد و به دلیل خصوصیات ذاتی‌اش به فضاسازی و معماری بسیار نزدیک است.

والتر ماریا (۱۹۳۵) هنرمند امریکایی است که در زمینه‌ی Eart Art فعالیت می‌کند، اثری بنام                 the lightning field خلق کرده است «اثر از ۴۰۰ میله‌ی استیل به ارتفاع ۱۰ متر تشکیل شده است که در مساحتی به ابعاد km1 × mile1 در صحرای نیومکزیکو – در ارتفاع ۷۲۰۰ متری از سطح دریا – قرار گرفته است. منطقه دارای رعد و برق‌های عظیمی است و جالب اینکه اثر هنری او هنگام رعد و برق کامل می‌شود.»^۱۷

مسئله‌ی بسیار مهم در این اثر میدان فضایی خاصی است که به هنگام رعد و برق در سایت ایجاد می‌شود. یک تهی (VOID) است که اتفاقات خودبخود در آن روی می‌دهند. هیچ مرکزی ندارد، قابل گسترش است و یک جزء است که به کل تعمیم داده شده است.

توجه به فضا در آثار آنیش‌کاپور (۱۹۵۴) – هنرمند هندی الاصل ساکن لندن – هم بسیار قابل ملاحظه است. «کاپور به شدت تحت تأثیر تفکر ایجاد فضای خالی یا خلاء آفرینی در مجمسه‌سازی بود. به تعبیر او یک شالوده‌ی حجمی ذاتاً مظروفی است برای یک خلاء مرموز.»^۱۸

همچنین دان‌فلوین (۱۹۳۳) با استفاده از نورهای فلورسنت و استفاده از عنصر فضا در اثر هنری، در این جریان قرار می‌گیرد. گویی در آثار او «فضای واقعی یک اتاق می‌تواند توسط نور و پرتوهای الکتریکی شکسته شده و با ایجاد توهم یا نوعی بازی با نور، ترکیب فضایی جدیدی پیدا کند»^۱۹

۴ـ دوسیستمی

مسئله‌ی عمده در استراتژی دوسیستمی، قرارگیری بینا بین دو سیستم است. فضایی که از کنار هم قرارگیری دو سیستم بوجود می آید به مراتب عمیق‌تر از فضای یک سیستم تنهاست.

شاید اولین‌بار مارسل دوشان در شیشه‌ی بزرگ (۱۹۱۵ ـ ۱۹۲۳) به ارائه‌ی یک اثر دو سیستمی پرداخته باشد. مسئله در این اثر روابط بین دوقسمت شیشه است. «خود اشیاء از تمام ارزشهای زیبایی شناختی تهی می‌شوند: آنها تنها به مثابه‌ی علائم عملکردهایی که روی آنها انجام می‌گیرد، ارزشمندند. توجه ما از شیء به روابط بین اشیاء تغییر می‌کند.»^۲۰

بنابراین برای نخستین‌بار ارتباط بین اشیاء در اثر هنری مطرح می‌شود، که بعدها بر آثار بیشمار دیگری تأثیر می‌گذارد.

خصوصیت دو سیستمی در آثار دیوید ساله (۱۹۵۲) نقاش مطرح امریکایی، جایگاه بسیار محکمی پیدا می‌کند. آثار او از کنار هم قرارگیری دوتصویر بوجود آمده‌آند به گونه‌ای که یکی از تصاویر فیگوراتیو و دیگری آبستره است. در این آثار فضای مورد نظر از ارتباط تصاویر با هم حاصل می‌شود.

مسئله‌ی فضای بینابین در یکی از آثار مجسمه‌ساز انگلیسی، دیمن هرست (۱۹۶۵) به اوج خود می‌رسد. او در آثارش به جستجوی فضایی می‌پردازد که در واقعیت وجود ندارد. بعنوان مثال در اثری بنام Mother and child devided  (۱۹۹۳) به جستجوی یک فضای نادر می‌پردازد. او با ایجاد برش طولی از وسط بدن یک گاو ماده و بچه‌اش و جدا کردن آن دو از هم و معلق نمودن آن دو در قفس شیشه‌ای حاوی ماده‌ای شفاف و پایدار می‌خواهد به فضای مورد نظر دست یابد. «چارلز هال منتقد معاصر در نقد یکی از آثار او نوشت:

… این تجسم بصری، تمثیلی است از خدشه‌دار بودن هرگونه امید و اعتقاد به نظامی که مبنای آن تنازع بقا و جنگ و تکاپویی ناعادلانه برای زنده ماندن است. دیمن هرست ناامید از استقرار نظم در حیات زندگان، به سوی جاودانگی مرگ معطوف می‌شود؛ همیشگی‌ترین واقعیت، قطعی بودن مرگ است.»^۲۱

استراتژی دو سیستمی در معماری دهه‌های آخر قرن بیستم، تأثیر بسیار زیادی گذاشت و باعث تولید فضاهای ماندگاری در معماری معاصر شد.

آپارتمانهای لیک شور (۱۹۴۸ ـ ۱۹۵۱) میس وند رو را می‌توان بعنوان یکی از اولین نمونه‌های استفاده از استراتژی دو حجمی یا دو سیستمی نام برد. اما این مسئله در یکی از پروژه‌های بسیار مهم جان هیدک به جایگاه واقعی خود سوق داده شد. هیدک در پروژه‌ی wall house (۷۴ ـ ۱۹۷۲) که بسیار تحت تأثیر شیشه‌ی بزرگ دوشان است، به بحث دو سیستمی‌ها می‌پرداخت.

«او استراتژی دو سیستمی یا دو فضایی اثر دوشان را بیانی معمارانه داده است. پروژه عبارتست از دیواری عمودی و غالب که دیگر فضاهای پروژه در دو طرف آن آرایش پیدا کرده‌اند؛ فضاهای اصلی در یک طرف و فضاهای مربوط به ورودی، سرویس‌ها و سیرکولاسیون در طرف دیگر آن. هر وجه دیوار دارای ویژگی مستقل و در نتیجه فضایی خاص است.»^۲۲

جریان دو سیستمی در پروژه‌های پیتر آیزنمن هم دارای روشی خاص است. او بحث دو سیستم را بدینگونه تعریف می‌کند: «سیستم یک عبارتست از طراح معمار و سیستم دو عبارتست از کامپیوتر». ^۲۳ او اجازه می‌دهد هر دو سیستم آزادانه جلو بروند و در نهایت از ترکیب این دو سیستم یک پروژه‌ی معماری حاصل می‌شود. جالب اینکه فضایی که از این روش بدست می‌آید با ذهن انسان قابل تصور نیست. نمونه بارز این روش طراحی، پروژه مسابقه‌ی Virtual house (۱۹۹۷) او است .

دانیل لیبسکیند هم مدت زیادی پیرامون دو سیستمی‌ها کار کرده و حاصل تحقیقاتش را در دیاگرام بینابینی (۱۹۸۵) (Intermundiom)^۲۴ ارائه کرده است. در نظر او فضای بنیابین دو سیستم که در هر دو مشترک است متعلق به هیچکدام به طور خاص نیست. در لحظه‌ای که بنیابین این دو سیستم قرار می‌گیریم، آزادیم و احساس تعلق به هیچ‌یک از سیسمتها نداریم.^۲۵

لیبسکیند در پروژه‌ی گسترش موزه‌ی یهود برلین (۱۹۸۹ ـ ۱۹۹۸) با قرار دادن «یک سیستم فضایی خطی ناپیوسته در دل فرمی پیچیده و پیوسته»^۲۶بخوبی توانست تئوری‌هایش را در قالب این پروژه‌ی بسیار مهم پیاده کند.

اما بهرام شیردل – معمار ارزشمند ایرانی – در پروژه‌ی سالن همایش نارا (۱۹۹۲) بگونه‌ای دیگر از استراتژی دو سیستمی بهره جست.

«شهر نارا ماهیتی است مشخص و به دور از رسم و قرار معمول که در رابطه‌ای همراه با همزیستی با فرهنگ ژاپن قرار دارد. برای القای این احساس که در این ساختمان فضایی درون فضایی دیگر در همکاری متعادل است، از بازنمایی صریح دوری شده است. در واقع زبان انتزاعی‌تری برای تحقق آرمانهای معمارانه‌ی فضایی طرح به کار گرفته شده است. … دیدار کننده بین پوستری تا شده‌ی پوشش و حضور تالارها فشرده می‌شود. از این رو، او بلافاصله هم خاطره‌ی تاریخی – معنوی فضای Daibutsa-den و هم فضای نوین امروزی را احساس می‌کند.»^۲۷

۵ـ میدان

همانگونه که تاکنون در مورد خصوصیات میدان بحث شد، دریافتیم که از خصوصیات بارز میدانهای فضایی تکرارشوندگی است و در میدانها جزء است که کل را بوجود می‌آورد و همچنین «در استراتژی میدان، حرف اصلی نقد مانومنتالیسم است و به صریح‌ترین شکل این کار را به انجام می‌رساند. یعنی اصلاً فرم را حذف می‌کند و یا می‌پراکند.»^۲۸

لکوربوزیه از نخستین معماران معاصر است که در پروژه‌ی بیمارستان ونیز (۱۹۶۴) به بحث میدان پرداخته است. این پروژه از تکرار یک مدول – که ۲۸ تخت بستری در آن جای می‌گیرد – بوجود آمده است. از آنجا که شهر ونیز یک شهر خطی و بدون ساختمان‌های بلندمرتبه است، «لکوربوزیه کوشید از تغیر سیمای عمومی شهر تاریخی ونیز احتراز جوید.»^۲۹

اما یکی از پروژه‌های بسیار تأثیرگذار دو دهه‌ی آخر قرن بیستم – که به تمام معنی یک میدان است، پروژه‌ی Micro Megas (۱۹۷۹) لیبسکیند است.

این پروژه از ۱۰ طرح که هر کدام نام بخصوصی دارند، تشکیل شده است. این نامها^۳۰ عبارتند از:

the Garden

Time Section

Leakage

Little Universe

Arctic Flowers

the Burrow Laws

Dance Sound

Maldorors Equation

Vertical Horizon

Dream Calculus

مشخصه‌ی اصلی این طرح‌ها، بی‌پایانی، ناتمامی و عدم قطعیت است. بگونه‌ای که می‌توان هر کدام را تا بی‌نهایت گسترش داد. به نظر می‌رسد لیبسکیند با نام گزاری این تصاویر، می‌خواهد بیانگری هنر کلاسیک را نقد کند و می‌بینیم که او هم در ادامه‌ی راه مارسل دوشان، چگونه از نام اثر در جهت عمق بخشیدن به فضای اثر استفاده کرده است. در نظر لیبسکیند این تصاویر بیانگر روح زمانه‌ی ما هستند و از آنها بعنوان ماشین معماری^۳۱ پروژه‌های آینده‌اش استفاده می‌کند.

از دیگر پروژه‌های بسیار جالب‌توجه و تئوریک دهه نود، برلین ماسک (۱۹۸۳) اثر جان هیدک است. این ماسک از ۶۴ قطعه تشکیل شده است. هیچ مرکزی ندارد؛ بلکه هر کدام از اجزاء یک مرکزند. «ماسک از اجزای معماری گردآوری شده است: برج، دیوار، مخروط، استوانه یا مثلث‌های شناور در میدانی همگون. نه صحنه‌ای در کار است، نه فیلمنامه‌ای، فقط فرم وجود دارد. انسجام و روایت در این مجموعه فرم مرکب گسترده می‌شود.»^۳۲

«در ماسک برلین نابودی یک شهر به واسطه‌ی توسعه‌ی سیاسی عقلانی تکنولوژی به تصویر درمی‌آید و سپس چاره‌جویی توسط اجتماعی کوچک صورت می‌گیرد که در آن، ساکنان توسط معماری‌ای تعریف می‌شوند که به آنها هم هویت می‌دهد و هم اسکان. انسجام توسط معماری‌ای در مورد فعالیت‌های اجتماعی تضمین می‌شود، زیرا در آنجا نه مرکز وجود دارد و نه محیط، بنای یادبود یا خانه. فقط ایفای نقش حکمیت است و سنجش سرعت باد و فروختن لباس.»^۳۳

استفاده از تئوری میدانها در سه پروژه‌ی مهم مسابقه‌ی پارک لاویلت پاریس (۱۹۸۲) بسیار مشهور است. این سه پروژه – طرح‌های برنارد چومی، رم کولهاس و  پیتر آیزنمن – از خاصیت میدانها برخوردار بودند. قرارگیری مکعب‌هایی در فاصله‌هایی ثابت در کل سایت، تأکیدی است بر هم‌ارزش بودن فضایی کل سایت. همچنین قرارگیری لایه‌های مختلف بر روی هم (که یادآور Micro Megas هستند) به عمق فضایی این پروژه‌ها کمک شایانی کرده است.

اما تداوم فضایی در پروژه‌ی کتابخانه‌ی ژوسیو (۱۹۹۲) اثر رم کولهاس داستان دیگری است. کولهاس با سطوح پیوسته‌اش در این پروژه فضایی خارق‌العاده را به نمایش گذاشته است. اهمیت کولهاس در معماری معاصر جهان تا حدی است که فیلیپ جانسن در وصف او گفته است: «مدتها فکر می‌کردم که فرانک گهری معماری قرن بیستم را به قرن بیست و یکم متصل خواهد کرد ولی حالا فهمیدم که این کار فقط از عهده‌ی کولهاس برمی‌آید.»^۳۴

نقد مانومنتالیسم در پروژه‌ی ترمینال بین‌المللی بندر یوکوهاما^۳۴ (۱۹۹۵) اثر خانم فرشید موسوی و آلخاندرو زائروپولو بسیار بااهمیت است. این پروژه که بی‌تأثیر از نقاشی‌های فونتانا نبوده است، شور و هیجان بسیاری به معماری اواخر قرن بیستم بخشید تا جایی که «جفری کیپ نس، معتبرترین تئوریسین معماری مقاله‌ای تحت عنوان ” به سوی یک معماری نو ”درباره‌ی آن نوشته است.»^۳۶

هدف اصلی طرح، اتصال دو عنصر – بندر یوکوهاما و اقیانوس آرام – بوسیله‌ی یک شئی مصنوع است. در اینجا «فضای عمومی به دور پایانه می‌پیچید و حضور نمادین آن بعنوان دروازه‌ی ورودی نادیده گرفته می‌شود. در واقع فضای شهری در دل خلیج نفوذ می‌کند. سطح زمین به نرمی به سکوی سواره و پیاده شدن مسافران از کشتی متصل می‌شود. در نتیجه حجم ساختمان به صورت ادامه‌ی سطح کف شهر درمی‌آید … . در این طرح سطح زمین در خود تا می‌خورد و چین‌خوردگی‌هایی را پدید می‌آورد که علاوه بر ایجاد و در برگرفتن راههای عبور از داخل بنا،‌استحکام سازه را هم تأمین می‌کند.»^۳۷

آری «مسئله خود فضاست که از طریق توجه به سایت – به جای فرم یا شئی ـ صورت می‌پذیرد. اگر فرمالیسم را تجلی اقتدار و خواست مؤلف در نظر آوریم، آنگاه این استراتژی در تقابل کامل با این خواست و افتدار قرار می‌گیرد. مفهوم تهی استعاره‌ای است از این موقعیت و اشاره به این مطلب که مرکزی وجود ندارد. ژرفا در فضا ـ زمان نیز از طریق تهی ایجاد می‌گردد.»^۳۸

پانویس‌ها:

*  VOID FIELD

این نام را اولین‌بار SANFOR WINTER در سال ۱۹۸۶ پیشنهاد کرد. (دانشمیر، رضا ـ شئی نامرئی ـ‌صفحه ۳۳)

۱ـ سردار، ضیاءالدین ـ‌ آشوب ـ ترجمه آرام قریب – نشر شیرزاه – چاپ ول ۱۳۷۹ – صفحه ۴۲

۲ـ همانجا ـ صفحه ۴۳

۳ـ همانجا ـ صفحه ۴۵

۴ـ برای مطالعه‌ی بیشتر بنگرید به:

SAUNDERS, PETER, T – “NONLINEARITY” Architecture and science – Wiley – Academy AD, 2001 – P.P: 110 – 115

۵ـ برای مطالعه‌ی بیشتر بنگرید به:

جنسن،‌هـ ،و ـ ‌تاریخ هنر ـ  ترجمه پرویز مرزبان ـ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی ـ چاپ سوم ۱۳۷۹ ـ صفحه ۱۹۳

۶ـ جنسن، هـ.و ـ تاریخ هنر ـ صفحه ۱۹۴

۷ـ رئیسی، ایمان ـ فضای نو، نوروز نو ـ پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد معماری ـ دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان ـ‌۱۳۸۰ ـ صفحه ۷۵

۸ـ آرناسون، هـ ، ی ـ تاریخ هنر نوین ـ ترجمه محمدتقی فرامرزی ـ انتشارات نگاه ـ چاپ دوم ۱۳۷۴ ـ صفحه ۲۱۵

۹ـ همانجا ـ صفحه ۲۱۶

۱۰ـ همانجا ـ صفحه ۲۲۶

۱۱ـ همانجا ـ صفحه ۲۳۰

۱۲ـ لوسی اسمیت، ادوارد، مفاهیم و رویکردها در آخرین جنبش‌های هنری قرن بیستم ـ ترجمه علیرضا سمیع‌آذر ـ نشر نظر ـ چاپ اول ۱۳۸۰ صفحه ۲۰۷

۱۳ـ آرناسون، هـ ، ی ـ تاریخ هنر نوین ـ صفحه ۴۸۴

۱۴ـ همانجا ـ صفحه ۲۵۸

۱۵ـ لوسی اسمیت، ادوارد، مفاهیم و رویکردها در آخرین جنبش‌های هنری قرن بیستم ـ صفحه ۱۷۵

۱۶ـ همانجا – صفحه ۵۰

۱۷٫ Maria, Walter –                                     the Lightening Field –                     WWW. Diacenter. Com

۱۸ـ لوسی اسمیت، ادوارد ـ مفاهیم و رویکردها … ـ صفحه ۲۱۸ و ۲۱۹

۱۹ـ همانجا ـ صفحه ۱۹۳

۲۰ـ پرستینزا پوگلیسی، لوئیجی ـ فرامعماری ـ ترجمه محمدرضا جودت و همکاران ـ نشر توسعه ـ چاپ اول ۱۳۷۹ ـ صفحه ۴۶

۲۱ـ لوسی اسمیت، ادوارد ـ مفاهیم و رویکردها … ـ صفحه ۲۲۲

۲۲ـ دانشمیر، رضا ـ شئی نامرعی ـ مجله معماری و شهرسازی شماره ۵۳ و ۵۲ ـ صفحه ۳۴

۲۳٫ Luca Galofaro – Digital Eisenman –  An office of the electronic era – Birkhauser – 1999 – P. 68

۲۴٫ Libeskind, Daniel – Theatrom Mondi Architectural Association – 1985.

۲۵٫ ibid. End Page.

۲۶٫ Libeskind, Daniel – Bettwen the lines – Architecture and Science – Wiley – Academy AD. 2001 – P. 78

۲۷٫ Shirdel, Bahram – NARA convention Hall – Architetural and science – wiley Academy – AD. 2001 – P. 59

۲۸ـ دانشمیر ـ رضا ـ شئی نامرعی ـ صفحه ۳۷

۲۹ـ لکوربوزیه ـ به اهتمام ویلی بوزیگر ـ ترجمه دکتر سهراب نشواد ـ سری کتابهای معماری، شماره یک ـ اسفند ۱۳۵۸ ـ صفحه ۱۶۲

۳۰٫ Libeskind, Daniel – Micro Megas – Countersing – Architectural Monographs              No. 16 – Academy Edition

۳۱ـ رئیسی،  ایمان ـ ماشین معماری ـ مجله فضا و فضا ـ ویژه‌نامه‌ی سومین کنگره سراسری دانشجویان معماری و شهرسازی ایران ـ تبریز ۱۳۸۰ ـ دانشکده معماری همدان ـ                  صفحات ۳۸ ـ ۴۱

۳۲ـ بتسکی، آرون ـ چهار پدرخوانده ـ ترجمه آبتین گلکار ـ مجله معمار شماره ۱۲ ـ صفحه ۷۱

۳۳ـ همانجا ـ صفحه ۷۲

۳۴٫ Johnson, philip – “two of a Kind” Intrview with : Rem Koolhass, Mrtin Filer, Peter Eisenman and cynthia C. Davidson.

WWW. Archined. nl / Sites / Rem Koolhass – Sourcepage – e. html

۳۵ـ برای مطالعه بیشتر بنگرید به:

Najle, Ciro – FOAism – International

Architectural review NO. 16 – Forign office Architects –            Page 10 – 21

۳۶ـ شیردل ـ بهرام ـ مصاحبه با بهرام شیردل ـ مجله آبادی ـ شماره ۱۷ ـ صفحه ۷۰

۳۷ـ موسوی فرشید ـ ترمینال بین‌المللی یوکوهاما ـ مجله آبادی – شماره ۲۱ ـ   صفحه ۶۴

۳۸ـ دانشمیر ـ رضا ـ شئی نامریی ـ صفحه ۳۷

منــــــــــــــــــابع : سردار، ضیاءالدین ـ‌ آشوب ـ ترجمه آرام قریب – نشر شیرزاه – چاپ ول ۱۳۷۹ جنسن،‌هـ ،و ـ ‌تاریخ هنر ـ ترجمه پرویز مرزبان ـ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی ـ چاپ سوم ۱۳۷۹ رئیسی، ایمان ـ فضای نو، نوروز نو ـ پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد معماری ـ دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان ـ‌۱۳۸۰ ، هـ ، ی ـ تاریخ هنر نوین ـ ترجمه محمدتقی فرامرزی ـ انتشارات نگاه ـ چاپ دوم ۱۳۷۴ لوسی اسمیت، ادوارد، مفاهیم و رویکردها در آخرین جنبش‌های هنری قرن بیستم ـ ترجمه علیرضا سمیع‌آذر ـ نشر نظر ـ چاپ اول ۱۳۸۰ پرستینزا پوگلیسی، لوئیجی ـ فرامعماری ـ ترجمه محمدرضا جودت و همکاران ـ نشر توسعه ـ چاپ اول ۱۳۷۹ دانشمیر، رضا ـ شئی نامرعی ـ مجله معماری و شهرسازی شماره ۵۳ و ۵۲ لکوربوزیه ـ به اهتمام ویلی بوزیگر ـ ترجمه دکتر سهراب نشواد ـ سری کتابهای معماری، شماره یک ـ اسفند ۱۳۵۸ رئیسی، ایمان ـ ماشین معماری ـ مجله فضا و فضا ـ ویژه‌نامه‌ی سومین کنگره سراسری دانشجویان معماری و شهرسازی ایران ـ تبریز ۱۳۸۰ ـ دانشکده معماری همدان بتسکی، آرون ـ چهار پدرخوانده ـ ترجمه آبتین گلکار ـ مجله معمار شماره ۱۲ شیردل ـ بهرام ـ مصاحبه با بهرا

ساخت اولین پیاده روی خورشیدی در جهان ؛ دانشگاه جورج واشنگتن

ترجمه: ندا باقری

منبع: gizmag.com

ما به طور معمول، پنل های فتوولتائیک را بر روی پشت بام ها می بینیم، در سطوحی گسترده و باز که بتوانند مقدار زیادی نور خورشید را دریافت کنند. می دانید چه سطح دیگری مدت زمان بسیاری را در آفتاب سوزان می باشد؟ پیاده روها. با این ایده، یک گروه در دانشگاه جورج واشنگتون، پنلی اختراع کرده اند که ادعا می شود، ” اولین پنل خورشیدی برای پیاده رو در جهان ” می باشد

در این پیاده روی مستطیلی با مساحت ۱۰۰ فوت مربع ( ۹٫۳ متر مربع ) از پنل های پی وی، قابل استفاده در کف پیاده رو و ساخته شده توسط شرکت اسپانیولی انیکس سولار استفاده شده است. این پنل ها که جهت راه رفتن طراحی شده اند، دارای سطح ضد لغزش بر روی هر پنل ِ انرژی ساز می باشند و می توانند وزنی معادل ۴۰۰ کیلوگرم را تحمل نمایند.

این مسیر که تنها برای نشان دادن قابلیت های این فناوری جدید طراحی شده، از ۲۷ پنل شفاف تشکیل شده است که مجموعا می توانند تا حداکثر ۴۰۰ وات برق تولید نمایند. این میزان برق، می تواند در شب، روشنایی مورد نیاز این پیاده رو را با ۴۵۰ ال ای دی تامین سازد که از کف پنل ها شروع به تابش می کنند.

استودیو معماری منظر ۳۹ این پیاده روی خورشیدی را در محوطه ی پردیش علوم و تکنولوژی جورج واشنگتن در ویرجینیا ساخته است.

مجموعه باغ صبا (مرکز نمایش های آئینی )

معمار : فرهاد احمدی

ایده های طراحی : این طرح در زمینی حدود ۶۰۰۰ مترمربع در خیابان شریعتی درتهران در حال اجرا می باشد بستر طرح بخشی از باغ وسیع ملک می باشد که متأسفانه به قطعات کوچک تقسیم و از بلوک های ساختمانی انباشته گردیده است و تاکنون درسه قطعه شرقی در مجاورت خیابان شریعتی و یک قطعه غربی که کاربرد میدان تره بار دارد، از این باغ بزرگ ساخت و ساز عمده صورت نگرفته ایست ، که قطعه زمین مذکور مابین سه قطعه آزاد شرقی قرار دارد و ایده اصلی دراین طرح اتصال دو قطعه دیگر باین طرح می باشد .

برای پاسخگویی به نیاز کارفرما ، و همچنین باز زنده سازی خاطره باغ صبا تصمیم گرفته شد تا ساخت و ساز در بستر منجر به ایجاد یک حجم ساختمانی معمول شهری نگردد و سطح زمین به صورت فضای باز و در ارتفاع طبیعی تبدیل به باغ گردد .

در برنامه کارکردی برای این زمین یک مجموعه نمایشی که لااقل واجد یک تالار اصلی و یک فضای نمایش درمحوطه بازباشد و برای تأمین هزینه ساخت آن مساحتی مشابه برای احداث مرکز خرید در نظر گرفته شده بود که طبعاً همراه با فضاهای خدماتی و پارکینگ مورد نیاز می شد .

۱- برای فراهم سازی فضای مورد نیاز ، مخزنی به عمق سه طبقه درتمامی سطح بستر ایجاد شد . (پوسته خاکی)۲- سپس یک صفحه افقی بر روی این مخزن نهاده شد . (پوسته آسمانی)

۳- برای برپا داری پوسته ، شبکه ای از ستونهای فولادی مهاربندی شده بر روی بخش بتونی نصب گردیده که انعکاس آن بر روی پوسته فوقانی، شبکه نورهای نقطه ای می باشد که لایه دوم نورپردازی را در محوطه تأمین می نماید ، عناصر سازه ای در درون مخزن به صورت نمایان ومستقل از فضاهای کارکردی حضور می یابند تا نه تنها فهم و اطمینان به پایداری را منتقل نمایند ، بلکه نقش نمادین یابند . (تالار صدستون
۴- مخزن ، به سه بخش تقسیم گردیده ، بخش شمالی به مجموعه نمایشی اختصاص یافته و بخش جنوبی جهت مرکز خرید در نظر گرفته شد و بخش مابینی، فضای باز درونی را پدید می آورد .
۵- در امتداد محور پیاده شهری ، از دروازه ای در منتها الیه شمالی زمین، دو راه برای ورود به مجموعه منشعب می گردد.

۶- جهت ایجاد فضاهای کارکردی در درون مخزن ، احجام دیگری با اتکا به سازه پوسته فراهم آمده اند ، در بخش تجاری این احجام شفاف اند ، در بخش فضای نمایش ، حجم اصلی قابلیت گشوده و بسته شدن را داراست.

۷- تالار نمایش به صورت فضای تئاتر تجربی در نظر گرفته شده به ترتیبی که همواره حس شرایط واقعی در آن مقدور باشد . ۸- فضاهای آماده سازی نمایش ، ورود بازیگران ، بخش استراحت ، گریم ، لباس ، وسایل صحنه ، اطاق تمرین ، بخش کارگردانی ، نور ، صدای صحنه و بالاخره برج صحنه و دکور در معرض دید تماشاچیان قرار می گیرد . ۹- بخش نمایش فضای باز به صورت یک پله کان در یک باغ مسقف در نظر گرفته شده که شیارهایی بر روی سقف آن، آب را به پائین می لغزانند این آبها در انتهای سقف به صورت آبشاری پس زمینه صحنه را پدید آورده ، به یک آبنما منتهی می شوند و صحنه به صورت معلق بر روی آن قرار می گیرد. بر فراز آبشار یک بادگیر متحرک ، در زمانهای لازم جریان هوای تلطیف شده را بدرون هدایت نموده و با استفاده از اختلاف فشار ناشی از خاصیت گلخانه ای پس از گذراندن بر سطح آبشار فضای نمایش را به صورت طبیعی تهویه می نماید .

۱۰- بواسطه دفن کردن ساختمان در زیر زمین و پوشاندن سطح فوقانی با فضای سبز به طور متوسط مصرف انرژی به میزان حداقل ۳۵% کاهش می یابد و شرایط آکوستیکی مناسب، بویژه جهت فضاهای نمایشی پدید می آید . ۱۱- مصالح این ساختمان به غیر از بخش بتونی مخزن که پوسته مجاور خاک را پدید آورده است بدلیل خالص و مجزا بودن می تواند قابل بازیافت بوده و پس از استحصال بدون آلودگی محیط مورد استفاده مجدد قرار گیرد .

۱۲- سیستم تأسیساتی فعال این بنا به صورت نمایان و جهت نگهداری ساده قابل دسترس و متمرکز می باشند . ۱۳- طرح باغ ملهم از مزارع سنتی که مرکب از کرت و جوی اند شکل گرفته که درصورت تمایل می توان در کرت ها گیاهان متفاوتی را پرورش داد. ۱۴- ارائه اطلاعات درونی بنا توسط نصب تابلوهای نمایشگر و تبلیغاتی بر روی جداره غربی و پشت نماهای ساختمانهای همسایگان که درشرایط کنونی نمای نامطلوبی را ایجاد نمود صورت می گیرد که در شب می تواند جلوه ویژه ای به پس زمینه باغ دهد .

گروه مهندسین ایران معماری

کلینیک تخصصی طراحی و اجرا نما

یافتن راه حل های صحیح اقتصادی و زیباشناسی در پروژه های معماری، از چالش های بنیادینی است، که معماران، طراحان و برنامه ریزان دفتر معماری آرتور امید آذری در تمام طول فعالیت حرفه ای شان، با آن مواجه بوده اند وبر حل آن همت گمارده اند.

دستیابی به یک سامان بصری با ابهت در نما، تاکید بر عناصر شاخص در نما، به کارگیری صحیح فرم و مصالح در نما، توجه به نکات زیباشناسی در طراحی نما و سایر موارد از اهداف اصلی تیم طراحی و اجرا در کلینیک تخصصی نما در گروه مهندسین ایران معماری است.

شماره تماس برای کسب اطلاعات بیشتر: ۰۲۱۲۲۹۸۳۳۸۵

عایق کاری پرده های کرکره ای با محصول اسفنجی

برای بهبود بخشیدن عایق کاری پرده های کرکره ای، کمپانی BASF، عایقهای حرارتی و صوتی نوع Bosig GMbH را بهBasotect تغییر داد. این محصول اسفنجی شکل سبک وزن که سرعت سوختن آن در آتش پایین است در سیستم Rolafex استفاده شده که هم ساده است و هم نسبت به قیمت تمام شده، به اندازه قابل توجهی سودمند بوده و نیز دارای پوشش یکنواخت است.

کمپانی تولید کننده معتقد است: “این محصول تلاش میکند که به سمت استانداردهای قابل قبول منازلی با بازدهی حرارتی بیشتر پیش برود. مالکان منازل خواهند توانست هزینه گرمایش خانه و انتشار گاز co2 را کاهش دهند.” این سیستم توانایی و عملکرد خود را در یک ساختمان به نمایش گذاشت و توانست از لحاظ تجاری رتبه نسبتا خوبی را درBAU مونیخ آلمان از ۱۲ تا ۱۷ ژانوری ۲۰۰۹ کسب کند

نوار بسوتکت دارای رسانایی حرارتی W/mk 0.035 است که از تشکیل آنچه همگان بنام پل حرارتی میشناسند،جلوگیری می کند. به بیان دیگر هنگامی که عایق کاری رویه کرکرها نامناسب باشد، حرارت تلف میشود، این محصول میتواند شرایط هوای محل زندگی را بهبود بخشد و از انتقال صوت و صدا جلوگیری کند. بعلاوه از چگالش بخارات موجود و تشکیل نم که موجب رشد کپک روی دیوارها می شود، جلوگیری می کند.

اجرای این محصول سریع و آسان است. کرکره ها به وسیله یک لایه بسوتکت و یا بیشتر، در یک ردیف قرار گرفته و نوار بسوتکت به وسیله یک محلول خمیری چسبنده، محکم بسته و سفت میشود. لازم نیست که پنجرها و پرده کرکره ها عوض شوند چون این محصول برای همه نوع پرده کرکره مناسب است.

بسوتکت اسفنجی از نوع رزینی و ملامینی در انواع مختلفی موجود است. به واسطه اینکه این محصول مقاوم در برابر دما و آتش و سبک وزن و انعطلف پذیر و جاذب صدا و عایق حرارتی است، از مدتها قبل بعنوان عایق صدا در ساختمانها و همچنین به عنوان عایق حرارتی صفحات خورشیدی و وسایل نقلیه ریلی و موتوری پرتاب کنندهای موشک و راکت مانند Arian5، بکار می رود.

ساختمان دفتر نفت و گاز( Statoils Norway HQ)

ساختمان دفتر نفت و گاز Statoils Norway HQ که در فونبو و در نزدیکی اسلو نروژ واقع شده است، یکی از بهترین دفاتر کار جهان به شمار می‌آید.

این بنا پیش از اتمامش در اواخر سال ۲۰۱۲، مورد تمجید واقع شد.

در سال ۲۰۰۹،  این طرح به عنوان «پروژه آینده سال» در جشنواره معماری جهان شناخته شد.

سال گذشته این شاهکار معماری جایزه بهترین «ساختمان تجاری» در «جوایز اخبار معماری جهان» را از آن خود کرد.

بنای مزبور اخیراً در نمایشگاه سال جاری میلادی MIPIM در گروه «بهترین دفتر و توسعه تجارت» میلادی کاندیدا شد.

به جای طراحی یک جرم منفرد، معماران نروژی شرکت A-Lab دفتری را تجسم بخشیده‌اند که متشکل از پنج تیوب افقی آلومینیومی است.

هر یک از پنج بلوک دارای جهت و نمای منحصربه‌فردی است و فضای بین آن‌ها، توسط یک سقف شیشه‌ای مواج و پروانه‌شکل پوشیده شده است و یک برج پلکانی‌ آلومینیومی قابل توجه در مرکز این فضای دهلیزمانند وجود دارد.

ساخت سقف ساختمان هزینه‌بر بوده است، اما مزایایی از قبیل وسعت افزایش‌یافته برای تهویه طبیعی این هزینه را به نوعی جبران می‌کند. میزان مصرف نهایی انرژی ساختمان سالانه ۱۰۳ کیلووات/متر مربع تخمین زده شده که این رقم به طور قابل‌توجهی پایین است.

گروه مهندسین ایران معماری

در این بخش تحت عنوان مقالات در معماری بر آن شده ایم تا مجموعه ایی از مقالات ،گفتارها و نظریات موجود در جامعه معماری ایران و جهان را ارائه دهیم، تا سرآغازی نوین در عرصه بحث مبانی و مفاهیم نظری معماری باشد.

ریخت شناسی حیاط مرکزی در خانه‌های بوشهر 

نویسنده : ایمان رئیسی

خلاصه

در این پژوهش ریخت شناسی حیاط مرکزی در خانه‌های بوشهر مورد بررسی قرار خواهد گرفت. ابتدا به شرح مختصر اهداف و روش تحقیق پرداخته می شود و با تعریف مورفولوژی به اقلیم بوشهر و گونه شناسی معماری مسکونی در آنجا اشاره خواهد شد، سپس جنبه‌های مختلف ریخت شناسی  حیاط مرکزی در خانه‌های منتخب بررسی شده و الگوی مناسب برای مسکن اقلیمی در بوشهر معرفی می شود و در پایان مهمترین ویژگی‌های حیاط مرکزی در قالب نتیجه‌گیری ارائه خواهد شد.

مقدمه

معماری هنری است که در اثر تکامل تجربیات مردمان دوره‌های مختلف تاریخ همواره غنی‌تر شده است و در این راستا بافت‌های تاریخی و سنتی دارای یک گونه‌ شناسی  معماری هستند که به نحو بسیار مطلوبی به مسائل اقلیمی و فرهنگی  پاسخ داده‌اند.

در این راستا، تصمیم‌ گرفتم که به مطالعه ی یکی از جلوه‌های بارز معماری ایرانی- که در گذشته بسیار بدان توجه می‌شد و اکنون به فراموشی سپرده شده است- بپردازم. حیاط مرکزی، الگوی جاویدان معماری ایران است که همواره جایگاه بسیار مهمی در تاریخ معماری ایران داشته است. حیاط بسته به شرایط اقلیمی و فرهنگی هر منطقه دارای گونه‌شناسی متفاوتی است و از آنجا که بحث این مقاله پیرامون حیاط مرکزی در خانه‌های بوشهر است، لذا بطور خاص به آن می‌پردازیم و جنبه‌های مختلف مورفولوژیکی آنرا مورد بررسی قرار می‌دهیم. منظور از مورفولوژی در اینجا شناخت جنبه‌های کالبدی و بیولوژیکی با همدیگر است و به عبارت دیگر در مورفولوژی، دوری یا نزدیکی، به بدنه‌های آب، گیاه، صحرا، رودخانه و دریا مورد توجه قرار می‌گیرد.

“اگر معماری مسکونی مکانهایی چون گیلان، مازندران و آبادیهای خاص چون ماسوله، زیارت و ابیانه کاملاً برونگرا هستند و مناطق مرکزی ایران مثل یزد، اصفهان، کاشان و شیراز درونگرای کامل می‌باشند، بوشهر را می‌توان حلقه‌ی اتصالی بین این دو نوع معماری دانست.

چه عواملی باعث ایجاد این ویژگی در بوشهر شده است؟

در معماری مسکونی این شهر افزون بر بکارگیری حیاط در سازماندهی  فضاهای مختلف، از عناصری چون طارمه (نوعی ایوان) و شناشیل (نوعی پیشگاه یا بالکن) در نمای بیرونی و روبه فضای باز شهری استفاده شده است. ” [i] قرارگیری در کنار دریا سبب شده است تا معماری انطباق بسیار زیادی با اقلیم پیدا کند.هدف ما در این تحقیق، شناخت ویژگی‌های اقلیمی حیاط مرکزی در خانه‌های بوشهر است که با بررسی موردی نمونه‌های مطالعاتی و مقایسه‌ی ویژگی‌های آنها به راه کار اقلیمی مناسب در خانه‌های بوشهر دست خواهیم یافت.

موقعیت و ساختار بافت قدیم بوشهر

” شبه جزیره‌ی بوشهر ویژگیهای جغرافیایی جالبی دارد. در فصل بالا آمدن آب دریا، شهر تقریباً از همه طرف محصور آب می‌شود و تنها راه ارتباطی به برازجان است که این جزیره فصلی را با دنیای خشک بیرون متصل می‌کند… در محدوده‌ی بوشهر ناهمواریهای ناحیه‌ی جنوبی تنگستان، کنگان و رشته کوههای شمالی رودخانه خشک و ارتفاعات گچ‌ترش قرار گرفته‌اند. مهمترین رودخانه‌های دائمی استان مند و دالکی می‌باشند.

عواملی که باعث شده است بوشهر در مکان فعلی، محلی مناسب برای زندگی باشد عبارتند از:

-خور سلطانی به عنوان بستری آرام برای پهلو گرفتن مرکب‌های دریایی.

-ارتفاع مناسب بین دریا و لنگرگاه که باعث می‌شود وسایل حمل و نقل دریایی در کنار شهر لنگر بیاندازند. شکل طبیعی اراضی بوشهر به نحوی است که در دو نقطه‌ی بوشهر کنونی و ریشهر قدیم دو نقطه مرتفع قرار گرفته که بین آنها دو گودی به وجود آمده است. این ارتفاع مناسب باعث شده که آبهای سطح الارضی و تحت‌الارضی مزاحم ساخت و ساز و زندگی مردم نشود در حالی که بناهایی که در دوره معاصر در این گودی طبیعی ساخته شده‌اند با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند.

-ورزش بادهای فصلی مطبوع مثل باد شمال در تابستان.

-سهولت در استفاده از مصالح سنگی محلی متشکل از لایه‌های به هم فشرده و رسوبی مرجانی . 

شهر قدیم در محدوده فعلی بافت قدیم از سه طرف به دریا و از طرف جنوب به باروئی که از غرب به شرق امتداد داشته محدود می‌شده است. در شرق آن تأسیسات بندر، تجارتخانه‌ها، کاروانسراها و بازار قرار داشته است و در قسمت غربی بندر بخش اداری- حکومتی شامل امارت امیریه، کنسولگری انگلستان و چند کنسولگری دیگر مستقر بوده‌اند و فاصله بین این دو بخش را محلات مسکونی به خود اختصاص داده بودند. این بخش شامل چهار محله بهبهانی، شنبدی، دهدشتی و کوتی بوده که هر کدام دارای مرکز محله‌ای در کنار مسجد بوده‌اند و تمام فعالیت‌های اجتماعی مردم حول این مراکز قرار داشته است. این محله‌ها هنوز با همان نام‌ها و مشخصات باقی مانده‌اند.

برونگرائی و دارا بودن کمترین بدنه‌های مشترک در همسایگی‌ها با هدف بیشترین استفاده از جریان هوا، بافت شهر را به بلوکهائی مجزا که هر یک از یک یا چند واحد مسکونی تشکیل شده‌اند تفکیک کرده است. بلوک‌هایی به هم تنیده با شبکه‌ای نامنظم از کوچه‌های متقاطع که از میادین کوچک بافت عبور کرده و در آخر به دریا می‌رسند.

یکی از ویژگیهای مهم معماری بوشهر، ایجاد حیاط مرکزی همراه با برونگرایی است. “تراکم زیاد خانه‌ها و کوچه‌ی باریک، امکان عبور جریان هوا و گذر آن از داخل خانه‌ها را میسر نمی‌ساخته است. با توجه به گرما و رطوبت زیاد هوا در این شهر، با ایجاد روزنهای متعدد در پوسته بیرونی خانه و اتصال روزنها با حیاط، مسیری مناسب برای گردش جریان باد مناسب در نظر گرفته شده است. بخشی از این وظیفه‌ به عهده‌ی طارمه‌ها و شناشیل‌های بیرونی است.

افزون بر این با توجه به منظره‌ی زیبای ساحل نیلگون خلیج فارس، این دو وسیله‌ی مفیدی برای بهتر دیدن این چشم‌انداز زیبا می‌باشد. پس در واقع حیاط علاوه بر سازماندهی فضاهای مختلف در جوار خود و ارتباط با فضاها با هم، یک نوع هواکش مصنوعی نیز محسوب می‌شده است .

خانه‌های بوشهر برای استفاده از ورزش باد مناسب در طبقات گسترش یافته‌اند ولی خانه‌های بندر لنگه، کنگ و عباس به وسیله باد گیر این عمل را انجام داده‌اند. بادگیرهای چهار طرفه هدایت می‌نمودند. این بادگیرها از نوع ساده چهار طرفه بوده و قسمت قفسه و ساقه‌ی آن به چند شکل ساخته شده است. یک بادگیر هشت وجهی نیز در خانه‌ عباسیان در محله بلوکی بندرلنگه مشاهده شده است.

با استفاده از اطلاعات آب و  هوایی این شهر و تطابق آن با تقسیم بندی کوپن (koppen) به این نتیجه می رسیم که شهر بوشهر به لحاظ تقسیم بندی اقلیمی در منطقه ی AW (آب و هوای گرم و مرطوب با زمستان خشک) قرار می گیرد.

گونه‌شناسی

خانه‌های بوشهر بر مبنای فضاها و عناصری که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت، سازماندهی شده‌اند. این فضاها در اطراف یک حیاط قرار گرفته‌اند. “همین فضاها در عمارات یا خانه‌های اعیانی بزرگ به چند حیاط اندرونی، بیرونی و نارنجستان تقسیم شده‌اند. بخش‌های مختلف خانه‌های یک حیاطه در چند گونه رایج زیر سازماندهی شده است:

۱-فضاها در یک جبهه سازماندهی شده‌اند.

۲-فضاها در دو جبهه حیاط و روبروی هم قرار گرفته‌اند.

۳-فضاها در دو طرف حیاط به صورت عمود بر هم (L) سازماندهی شده است.

۴-فضاها در سه طرف حیاط به صورت (U) سازماندهی شده‌ است.

۵-فضاها در چهار جبهه حیاط قرار گرفته‌اند.

ویژگی‌های فضاهای خانه

در خانه‌های بوشهر فضاهایی وجود دارد که در اکثر آنها مشترک است. این فضاها عبارتند از: ورودی، حیاط، اتاق، طارمه، شناشیل، پلکان، بون، آب انبار.

ورودی:در بوشهر مانند سایر نقاط ایران ورود به خانه با هدایت و دعوت سر در انجام می‌گیرد. یکی از تفاوتهای سردر خانه‌های بوشهر با مناطق دیگر، ایجاد روزنی در بالای در است که هم به عنوان نورگیر و هم هواکش عمل می‌کند. این روزنها در انواع مختلف سنگی، چوبی و فلزی می‌باشند. دیگر اینکه در تعداد قابل توجهی از خانه‌ها عمل ورود به حیاط مستقیماً بعد از در و با ارتباط بصری مستقیم با آن صورت می‌گیرد. که این ویژگی‌هم در راستای اقلیم منطقه و برای هدایت سریع جریان هوا از کوچه به حیاط است.

حیاط: ” عناصر مختلف حیاط نسبت به عملکرد مورد نیاز و نوع خانه‌ متفاوت هستند. در خانه‌های معمولی با اندازه‌ نه چندان بزرگ، باغچه‌، چاه آب، حوض و آب انباری کوچک عناصر اصلی در حیاط می‌باشند. باغچه در خانه بوشهری فضای سبز کوچکی با مساحتی در حدود یک یا دو متر مربع است. فضای سبز بزرگتر باغ نامیده می‌شود (همان باغچه در نواحی مرکزی ایران). در این فضای سبز انواع درختان و گلها مثل: نارنج، لیمو و ترنج (لالنگ)، نخل، کنار (سدر)… و گلهای زمستانی
مانند: لادن، جعفری و غیره کاشته می‌شود.

حوض‌ها نیز در ابعاد و شکل‌های متفاوت ساخته‌ شده‌اند. بیشترین نوع آن چهارگوش کشیده است. در بعضی خانه‌های کوچک چاه آب در حیاط است ولی در خانه‌های بزرگتر چاه در یکی از جبهه‌های خانه در فضایی به نام چاهخانه قرار دارد.

ابعاد حیاط نسبت به مساحت زیر بنای خانه متغیر است. نکته جالب توجه در تعدادی از خانه‌ها، کوچکی حیاط نسبت به فضاهای اطراف آن می‌باشد. این مورد شاید فقط خاص بوشهر باشد چه، در خانه‌های شیراز و یزد با افزایش سطح زیر بنای خانه در طبقه‌ هم سطح حیاط، ابعاد و تناسب حیاط نیز تغییر می‌کرده است. علت این امر را باید در ارتباط با عملکرد حیاط جستجو کرد. در اینجا حیاط افزون بر فضایی مهم در سازماندهی فضاهای مختلف و ایجاد ارتباط بین آنها، عملکرد یک هواکش برای جریان هوایی که از روزنهای مختلف وارد خانه می‌شوند را دارد.

اتاق: بر مبنای سازماندهی کل فضاها و تقسیم آن به فضاهای تابستان نشین و زمستان نشین، اتاقهای مختلف شکل گرفته است. ارتفاع دادن به خانه، جهت رسیدن به مسیر حرکت بادهای مناسب سبب شده است که اغلب اتاقهای تابستان نشین در طبقات بالا و اتاقهای زمستانی در طبقه همکف یا کمی‌ پایین‌تر از سطح حیاط قرار گیرند.

اتاق زمستانی،‌ اتاقی کوچک با تعداد کمی بازشو است و گودی آن در سطح زمین و بسته بودن آن از چند جهت باعث گرم شدن سریع آن می‌شود. بر عکس اتاق‌های تابستانی فضاهایی هستند که در جبهه‌های مختلف آن بازشوهای کامل یا نیم دری‌ها قرار گرفته‌اند. در بسیاری از خانه‌ها این اتاق مانند یک بادگیر عمل می‌کند و در بعضی نیز تعداد بازشوهای آن در هر چهارجبهه اتاق به شانزده عدد می‌رسد… عناصر مختلف یک اتاق، شامل بازشو، در انواع در و نیم‌دری،  گلجام، ارسی، طاقچه، درو، حصیرهای کف و غیره است.

ویژگی‌ مهم درها در برخی از اتاقها دو جداره بودن آن است. معمولاً جداره بیرونی از نوع کرکره‌ای (کرکری) بوده و در جداره داخلی، مثل درهای مناطق دیگر دارای دو لنگه است. با باز کردن در داخلی می‌‌توان بدون تابش نور شدید و دید مستقیم از بیرون، جریان باد مطبوع را به داخل اتاق هدایت کرد.

طارمه: ” بطور کلی طارمه همان ایوان یا صفه است که در معماری بیشتر ایران رواج دارد. طارمه فضایی است که از یک طرف باز و گاهی بدون سقف و به عنوان نشیمن موقت فصلی، دالان و ارتباط دهنده‌ی چند فضا مورد استفاده قرار می‌گیرد … اندازه طارمه نسبت به نیاز و ابعاد خانه متغیر و حداقل عرض آن به اندازه عرض یک راه‌پله دو طرفه یا مدور است. این اندازه از عرض یا طول یک اتاق تا چند اتاق و حتی طول و عرض یک خانه در نوسان است.

شناشیل: این عنصر در مقایسه با سایر فضاها، عملکرد حاشیه‌ای‌ تری دارد اما بعنوان عامل مهمی در انتخاب خانه‌های بوشهر به عنوان حلقه‌ای از برونگرایی و درونگرایی مطرح است.

شناشیل دارای چند کارکرد مهم است: نخست مکانی برای استفاده از نسیم و وزش بادهای مطبوع است. در خانه‌های کنار ساحل جنوب می‌توان بوسیله‌ی شناشیل از منظره‌ی زیبای خلیج

نیلگون فارس استفاده کرد. شناشیل‌های داخلی که در یک یا چند جبهه‌ی طبقات بالا و مشرف به حیاط ساخته‌ شده‌اند، رابط فضاهای مختلف نیز می‌باشند.

پلکان: به علت گسترش در ارتفاع، پلکان در خانه‌های بوشهر نقش ویژه‌ای دارد. محل استقرار پلکان‌های خانه را می‌توان به سه دسته کلی در طبقه همکف در طبقه اول و بام تقسیم نمود.

بون: بام (بون) محلی مناسب برای خوابیدن در شبهای تابستان بوده است. بدین منظور گاهی اتاقی کوچک جهت قرار دادن وسایل به نام سرپله داشته است. در برخی خانه‌های اعیانی دستشویی نیز در بام تعبیه شده است. بام دارای دو حصار خارجی و داخلی بنام معجر است. حصارهای خارجی در اشکال متنوع زیر ساخته‌ شده‌اند:

-حصارهای کاملاً بسته سنگی با اندود گچ.

-حصارهایی با مصالح سنگی و اندود گچ با شبکه‌های کوچک.

-حصارهایی با ستونهای سنگی و اندود گچی و نرده‌های ساده فلزی یا چوبی بین آنها.

-حصارهایی با ستونهای سنگی و اندود گچی و کرکری‌هایی بین آنها.

خانه‌های بوشهر علاوه بر فضاهای یاد شده، قسمتهای دیگری مانند مطبخ، انباری، حمام و چاه خانه نیز داشته است. از آنجا که کارکرد اقلیمی خاصی نداشته‌اند بطور خاص به آنها نمی‌پردازم.

نمونه‌های مطالعاتی

جهت بررسی جنبه‌های مورفولوژیکی حیاط در خانه‌های بوشهر، چهار نمونه مسکن انتخاب شد که همگی دارای فضا در چهار جهبه‌ی حیاط می‌باشند. این گونه تکامل یافته‌تر از سایر گونه‌ها در بوشهر بوده و دارای تنوع فضایی بیشتری است، لذا این گونه جهت بررسی انتخاب شد. جدول شماره۲

جنبه‌های ریخت‌شناسانه حیاط

موقعیت حیاط در خانه و همجواری

برای بررسی این جنبه‌ی حیاط باید به رابطه‌ی فضای باز و بسته و همچنین همجواری و همسایگی آن‌ها توجه نمود. در چهار نمونه‌ی مورد مطالعه، حیاط بوسیله‌ی بدنه‌های معماری محدود شده است. اما همجواری‌های آنها در بافت دارای ویژگی‌های متفاوتی است که در جدول زیر نشان داده شده است. جدول شماره ۳

جهت قرارگیری و کشیدگی

به طور عمده جهت قرارگیری و کشیدگی حیاط‌ها بگونه‌ای است که حداکثر استفاده را از باد مناسب شمال و جریان‌های مناسبی که در روز از دریا به ساحل و در شب از ساحل در دریا در حرکت‌اند، ببرند. همچنین حداکثر سایه‌اندازی در طول روز از مهمترین عوامل کشیدگی ساختمانها در این اقلیم به شمار می‌آید.

از آنجا که نمونه‌های شماره یک و دو در میان بافت محله کوتی قرار گرفته‌اند، بعلت محدودیت‌های بافت، دارای زاویه‌ی چرخشی نسبت به محور شمال- جنوب‌اند. نمونه‌های شماره سه و چهار که در کنار ساحل قرار گرفته‌اند کاملاً در راستای شمال- جنوب می‌باشند. جدول شماره ۴

نسبت ابعاد

برای دریافت ویژگی‌های کالبدی نمونه‌های انتخاب شده در راستای افق و در راستای قائم محاسباتی صورت گرفته است که در جدول شماره ۵ ارائه می‌شوند:

فرم حیاط

بطور کلی در معماری ایران فضاهای بازدارای فرم هندسی منظمی هستند و اگر فرم زمین هم نامنظم باشد، سعی شده است فرم حیاط هندسی و منظم باشد. با توجه به این خصوصیت، فرم حیاط در خانه‌های بوشهر هم بصورت منظم و چهار ضلعی، سازماندهی شده است.

فرم حیاط در خانه‌های شماره یک، دو و چهار مستطیل شکل و در خانه شماره سه، مربع شکل است.

بدنه‌های حیاط

حیاط به عنوان یک فضای زیستی زنده و مطلوب در خانه‌های ایرانی، از دو جهت قابل بررسی است:

۱- بدنه‌های طبیعی ۲- بدنه‌های مصنوع.

بدنه‌های طبیعی شامل خاک ( و مواد معدنی دیگر)، آسمان، آب، گیاه حیوان و انسان می‌شود و بدنه‌های مصنوع شامل کالبد و معماری ساخته شده‌ی موجود می‌شود.

بدنه‌های طبیعی

خاک به عنوان بستر هر معماری در نمونه‌های مورد مطالعه به گونه‌ای توانسته‌ است در زیر، رو و بالای خود فضاهایی را سازمان دهد تا بتواند از ویژگی‌های محدوده‌ی دمایی ثابت، و محدوده‌ی رطوبتی ثابت که منجر به تبادل حرارتی- رطوبتی با محیط و بدنه‌های اطراف خود می‌شود و در نهایت منجر به جریان هوا می‌شود، بهره گیرد. آسمان نیز به عنوان عاملی که می‌تواند مهمترین تأثیرات محیطی را در اختیار فضای حیاط و استفاده کنندگان آن قرار دهد، شناخته می‌شود.

حیاط موقعیتی را برای خانه فراهم می‌کند که فضای خانه را در برابر نور روز، سیاهی شب، باد،‌ باران، صدا و ویژگی‌های فضای باز قرار دهد.

آسمان چه در طول روز و چه در طول شب محدوده‌ی دمایی- رطوبتی متغیری را در فضای باز خانه قرار می‌دهد که این محدوده‌ها منجر به تبادل حرارتی- رطوبتی، و در نهایت جریان هوا می‌شوند. برای شناسایی چگونگی کیفیت این بدنه‌ی طبیعی حیاط شاخصی وجود دارد تا بتوان ابعاد این موضوع را که مجرای عبور و ورود طبیعت به داخل ساختمان است بررسی کمی کرد.

این شاخص نسبت وضعی (Aspect Ratio) است. نسبت وضعی، نسبت سطح کف حیاط به مجذور میانگین ارتفاع دیوارهای محصور کننده‌ی آن است. (این نسبت در مطالعات Baker, Fanchiotti, steemers  در سال ۱۹۹۳ آمده است. در مقایسه، بزرگی این نسبت بیانگر گشودگی بیشتر آن رو به آسمان است. که این گشودگی به ورود تابش آفتاب به داخل حیاط در طول روز، و به خنکی بر اثر تشعشع سرمای آسمان در طول شب و اجازه‌ی ورود و وزش باد به داخل فضا کمک می‌کند.

در نمونه‌های مورد مطالعه این نسبت محاسبه شده است.

این محاسبه نشان می‌دهد که حیاط خانه شماره یک نسبت به سایر خانه‌ها از مجرای بزرگتر و ویژگی‌ دعوت کنندگی بیشتری برای نور و گرمای روز، سیاهی شب، باران و باد برخوردار است. با توجه به ویژگی‌های اقلیم بوشهر، هر چه این نسبت پایین‌تر باشد، خانه کارکرد اقلیمی بهتری دارد.

گیاه در خانه‌های بوشهر نقش سایه‌اندازی دارد و گیاهانی که در حیاط خانه‌های بوشهر قرار گرفته‌اند دارای حداقل رطوبت‌دهی به محیط‌اند و در مجموع جایگاه بسیار کمی را در حیاط اشغال می‌کنند.

آب نیز به دلیل رطوبت بالای اقلیم بوشهر، دارای جایگاه بسیار کمی در حیاط خانه‌ها است. وجود حوض‌های کوچک آب در وسط حیاط بیشتر جنبه‌ی نمادین یا عملکردی دارد تا اینکه مانند مناطق دیگر ایران دارای کارکرد اقلیمی باشد. با توجه به جدول شماره ۶ مشاهده می‌شود که در نمونه‌های بررسی شده جایگاه آب بسیار ناچیز است.

بدنه‌های مصنوع

بدنه‌ی بسته و باز از اجزای مصنوع حیاط هستند که بوسیله‌ی مصالح ساختمانی مانند خشت، آجر، شیشه و … ساخته شده‌اند. نسبت این سطوح از چند جنبه قابل بررسی است. سایه‌اندازی، جرم حرارتی، جذب یا باز تابش نور از مسائلی هستند که با کارکرد اقلیمی بدنه‌های مصنوع نسبت مستقیم دارند. محاسبه‌ی نسبت سطوح بدنه‌ها به سطح کف و نسبت باز و بسته بودن بدنه‌ها نمایانگر تدبیرهای اقلیمی منطقه است. همچنین محاسبه‌ی شاخص سایه‌گیری در این منطقه حائز اهمیت است.

” شاخص سایه‌ی خورشیدی مرتبط است با در معرض بودن حیاط در برابر خورشید در زمستان. این شاخص بیانگر نسبت ارتفاع دیوار جنوبی به پهنای شمال- جنوبی حیاط است. در مقایسه، بزرگی این نسبت بیانگر عمق زیادی است که دیوار حیاط آن را پوشش می‌دهد و مقدار کمتری تابش آفتاب به کف حیاط و یا حتی دیوار شمالی می‌رسد.

این نسبت‌ها در نمونه‌های مطالعاتی محاسبه شده و در جدول شماره ۸  زیر ارائه شده است:

S-C معرف نسبت سطح دیوار جنوبی به سطح کف حیاط است.

N-C معرف نسبت سطح دیوار شمالی به سطح کف حیاط است.

W-C معرف نسبت سطح دیوار غربی به سطح کف حیاط است.

E-C معرف نسبت سطح دیوار شرقی به سطح کف حیاط است.

مصالح بکار رفته در بدنه‌های حیاط همگی بگونه‌ای‌اند که حداقل جذب حرارتی را داشته باشند و رنگ جداره‌ها هم به بازتابش نور کمک می‌کند. رنگ بدنه‌ها همگی سفید یا کرم روشن است و درب و پنجره‌ها همه از چوب ساخته شده‌اند. سطح باز شو در بدنه‌ها به حداکثر ممکن رسیده است تا جایی که در خانه‌ی مهربان (نمونه‌ شماره ۳) فقط سطوح تیر‌ها و ستونها پراند و بقیه سطوح همگی خالی شده‌اند، دیگر اینکه باز شوها از سطوح جداره عقب‌تر نشسته‌اند تا ورود نور خورشید به درون فضاها کنترل شده‌تر باشد. یکی دیگر از ویژگی‌های بارز بدنه‌ها در معماری بوشهر، قرینه بودن جداره‌های  مقابل هم است. این ویژگی باعث می‌شود تا جریان هوا به راحتی از فضاها عبور کرده و تهویه صورت پذیرد.

کف حیاط در خانه‌های بوشهر پایین‌تر از اولین کف مسکونی خانه قرار می‌گیرد. این فاصله ایجاد شده در بعضی خانه‌ها بوسیله‌ی سنگ‌های متخلخل مرجانی که در محل به وفور یافت می‌شود پر شده و در دیگر خانه‌ها از آن فضاها بعنوان انبار استفاده می‌شود. اختلاف ارتفاع ایجاد شده هم از نفوذ رطوبت به سطح سکونت جلوگیری می‌کند و هم فضایی برای انبار در خانه بوجود می‌آورد.

نکته‌ی قابل توجه دیگر که در ابتدا هم به آن اشاره شد، نسبت سطح حیاط به کل سطح خانه است، این نسبت با افزایش سطح کل خانه افزایش نمی‌یابد، بلکه تابع خاصیت اقلیمی حیاط می‌باشد.

با توجه به مطالب ارائه شده در می‌یابیم که الگوی مسکن در بوشهر بسیار با اقلیم منطقه هماهنگ بوده و کلیه‌ی مسائل اقلیمی در آن رعایت شده است، تا جایی که می‌توان گفت معماری در آنجا تحت تأثیر اقلیم شکل گرفته است و مسائل فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی نقش بسیار کمرنگ‌تری در معماری آنجا داشته است. و در این میان حیاط مرکزی بعنوان اصلی‌ترین عنصر اقلیمی خانه نقش به سزایی در کنترل اقلیم منطقه به عهده دارد.

نتیجه‌گیری:

با توجه به بررسی نمونه‌های مطالعاتی نتایج زیر استخراج شده است:

۱-حیاط علاوه بر نقش سازماندهی فضاها، بعنوان یک هواکش مصنوعی هم عمل می‌‌کند.

۲-کشیدگی غالب خانه‌ها در راستای شمال- جنوب است، مگر در مواردی که محدودیت‌هایی از جانب بافت به خانه وارد شده باشد.

۳-شکل حیاط عمدتاً چهار ضلعی منظم است.

۴-بدنه‌های آب و گیاه نقش اساسی در کارکرد اقلیمی حیاط ندارند.

۵-ارتفاع دیوارهای شمالی و جنوبی و شرقی و غربی عمدتاً یکسان است.

۶-بعلت محدودیت سطح حیاط، نگهداری حیوانات اهلی در آنجا مشاهده نشده است.

۷-نسبت سطح دیوارهای شمالی و جنوبی به سطح حیاط بیشتر از نسبت سطح دیوارهای شرقی و غربی به سطح حیاط است.

۸-میانگین شاخص سایه ۱۳/۱ است. یعنی تقریباً تمام سطح حیاط پوشیده از سایه است.

۹-بازشوها در اکثر جداره‌ها بصورت قرینه قرار گرفته‌اند.

۱۰- سطح کف حیاط پایین‌تر از سطح مسکونی است.

۱۱- گسترش مساحت خانه با گسترش سطح حیاط رابطه مستقیم ندارد.

منابع :

• معماریان، غلامحسین- آشنایی با معماری مسکونی ایران– گونه‌شناسی درونگرا- انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران- مهرماه ۱۳۷۶
• مفیدی شمیرانی، سید مجید- اقلیم شناسی، جزوه درسی شماره ۲
• بذرافکن، کاوه- ریخت‌شناسی معماری حیاط ایرانی و رویکرد اقلیمی آن– پروژه‌ درس اقلیم و معماری، استاد راهنما دکتر سید مجید مفیدی شمیرانی- تیر ماه ۱۳۸۱
• زندگی جدید، کالبد قدیم– گزیده‌ای از بناهای با ارزش تاریخی- عکاس: جاسم غضبانپور- نشر وزارت مسکن و شهرسازی- چاپ اول ۱۳۷۲
• کولیوند، علی- بافت قدیم بوشهر– مجله آبادی- شماره ۳۶- دور دوم- پاییز ۱۳۸۱

·        کسمایی ، مرتضی ـ اقلیم و معماری ـ شرکت خانه سازی ایران ـچاپ اول ۱۳۶۳

معماریان، غلامحسین- آشنایی با معماری مسکونی ایران- گونه‌شناسی درونگرا- صفحه ۵۵

برای مطالعه بیشتر درباره‌ی ویژگی‌های طبیعی بوشهر مراجعه کنید به: سید جعفر حمیدی، نهضت ابوسعید گناوه‌ای- موسسه خدماتی فرهنگی رسا- صفحه ۱۳۶

معماریان- غلامحسین- آشنایی با معماری مسکونی ایران- گونه‌شناسی درونگرا. ص ۵۹

کولیوند، علی- بافت قدیم بوشهر- ص ۵۷

همانجا- صفحه ۵۹

معماریان غلامحسین- معماری مسکونی ایران- گونه‌شناسی درونگرا- ص ۷۲

همانجا- ص ۷۷

همانجا- صفحه ۱۰۷

همانجا- ص ۹۰

همانجا- صفحه ۹۴ و ۹۵

همانجا- ص ۹۶

همانجا- ص ۱۰۴

همانجا- ص ۱۰۵

بذرافکن، کاوه- ریخت‌شناسی  معماری حیاط ایرانی و رویکرد اقلیمی آن- صفحه ۸ و ۹

بذرافکن- کاوه- ریخت‌شناسی معماری حیاط ایرانی و رویکرود اقلیمها آن- ص.۱۰

کلمــــات کـلیدی : ریخت شناسی، حیاط مرکزی، خانه، بوشهر، معماری

منــــــــــــــــــابع : • معماریان، غلامحسین- آشنایی با معماری مسکونی ایران- گونه‌شناسی درونگرا- انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران- مهرماه ۱۳۷۶ • مفیدی شمیرانی، سید مجید- اقلیم شناسی، جزوه درسی شماره ۲ • بذرافکن، کاوه- ریخت‌شناسی معماری حیاط ایرانی و رویکرد اقلیمی آن- پروژه‌ درس اقلیم و معماری، استاد راهنما دکتر سید مجید مفیدی شمیرانی- تیر ماه ۱۳۸۱ • زندگی جدید، کالبد قدیم- گزیده‌ای از بناهای با ارزش تاریخی- عکاس: جاسم غضبانپور- نشر وزارت مسکن و شهرسازی- چاپ اول ۱۳۷۲ • کولیوند، علی- بافت قدیم بوشهر- مجله آبادی- شماره ۳۶- دور دوم- پاییز ۱۳۸۱ • کسمایی ، مرتضی ـ اقلیم و معماری ـ شرکت خانه سازی ایران ـچاپ اول ۱۳۶۳

منبع انتخاب مقاله:

این مقاله پیش از این در فصلنامه شارستان – شماره ۱۴-۱۳ چاپ شده است .