گروه مهندسین ایران معماری
توسعه پایدار ، معماری پایدار و صنعت ساختمان
توسعه و معماری پایدار در صنعت ساختمان سازی، به عنوان پدیدهای نو مطرح است. طبق پیشبینیهای انجام شده، حدود ۷۵% از جمعیت کره زمین تمایل دارند در شهرها زندگی کنند. لذا منابع طبیعی باید به شکلی استفاده شود تا برای تامین امکانات مورد نیاز روند پایداری خود را حفظ نماید. از سوی دیگر معماری آشکارا یکی از بزرگترین نمودهای فعالیت¬های اقتصادی در یک کشور است. توسعه اقتصادی یک کشور به کارخانه‌ها، ساختمان¬های اداری و ساختمان های مسکونی بیشتری نیاز خواهد داشت. برای یک خانواده، رشد درآمدهای مالی به یک نوع کشش و خواسته برای تصاحب و تملک و داشتن خانه‌ای بزرگتر با مصالح ساختمانی، مبلمان و وسایل خانگی گرانتر، ایجاد شرایط دمایی راحت‌تر در فضاهای داخلی خانه، باغ یا حیاط بزرگتر منجر می‌شود.
رویکرد تکنیکی در زمینه پایداری مرتبط با نوآوریهای فنی در یافتن راهحلهایی برای مسائل امروزی است. مطالعه نقش معماران گذشته برای یافتن راه حلهایی بی‌شمار برای انواع طراحی‌ها، به ما این نوید را می‌دهد که در آینده نیز از معماران انتظار تولید راهحلهای متنوع را داشته باشیم. منظور از تولید راه‌حل، بهکارگیری ابزارهای اجتماعی، اقتصادی و علوم فیزیکی برای تحلیل وضعیت و کشف پاسخ¬های مناسب است. اما تولید و استفاده از راهحلها و ابزارها به¬سادگی میسر نمی‌گردد.
رویکرد فنی به مسائل قابل اندازه‌گیری و حقایق محیطی که در برگیرنده هوا، درجۀ صدا و نور، منابع قابل مصرف و … که قابل اندازه‌گیری مادی هستند، می‌پردازد. سپس نقطه کلیدی معرفت و خود‌اتکایی معمار به برنامه‌ریزی، کاربرد مصالح و سیستم ساختمانی بهینه می‌باشد. جنبه زیباییشناسی این الگو می‌تواند استفاده از مصالح معاصر معماری باشد: شیشه‌های هوشمند تعدیل کننده نور، فلزات ضدزنگ، پانلهای آلومینیومی و … . تمهیدات فعال و غیر فعال مانند دیوارها و سقف‌های دوجداره (که از هوای مابین دوجداره بعنوان عایق استفاده می‌شود)، سلولهای فتو ولتائیک و سایه افکن‌های هوشمند در حال حاضر به زبان مشترک معماری پایدار در همه جای جهان تبدیل شده است. درواقع هنر معمار آن است که راهکارهای بهینه را برای طراحی بنا (از خانه تا کارخانه) تشخیص دهد و بهکار بندد. وقتی تکنولوژی می‌تواند هر بنایی را برای هر اقلیم کارآمد سازد، پس منجر به پایداری معماری در آن منطقه می‌گردد.
یکی از مسائلی که در حال حاضر گریبانگیر جامعه جهانی است، مسئله آلودگی‌های ناشی از پسماندهاست که ارائه و گرد‌آوری راهحلهای پیشنهادی از نظر فنی می‌تواند مفید باشد. سالیانه در اروپا بیش از ۶/۱ میلیارد تن ضایعات تولید می‌گردد که ۲۲ میلیون تن آن جزء زباله‌های خطرناک بشمار می‌رود. نزدیک ۲۵% این مقدار به صنایع تولید مصالح ساختمانی و توسعه شهری است که این میزان متوجه معماران می‌باشد. اتحادیه اروپا به طراحان مسؤلیت مدیریت پسماند و کاهش ضایعات را با سه نکته زیر توصیه می‌کند:
تولید پسماند کمتر که نتیجه طراحی قوی می‌باشد.
استفاده از پسماند مصالح بعنوان منبعی برای تولید مصالح جدید.
طراحی برای استفاده از مصالح پسماند در نقاط قابل استفاده بنا.
بهطور کلی اهداف طراحی پایدار در چارچوب توسعه پایدار، بر حفاظت همزمان از محیط طبیعی و محیط انسان ساخت تاکید دارد. براساس آراء نظریه پردازان، اجمالاً می‌توان سه اصل زیر را به عنوان
اصول سه‌گانه طراحی پایدار از دیدگاه فنی معرفی نمود:
اصل اول:
اولویت بخشیدن به بازیافت ساختمان‌ها، اماکن، زیرساختارها و شبکه معابر موجود از طریق منطبق نمودن آنها با شرایط و نیازهای جدید. در واقع در طراحی شهری پایدار بر حفاظت و بهسازی ابنیه و بافت‌های شهری موجود تاکید ویژه می¬شود.
اصل دوم:
طراحی پایدار دغدغه حفاظت از منابع طبیعی، منظر طبیعی زمین و حیات وحش را دارد. از این‌رو هرگونه مصالح جدید ساختمانی لازم است از منابع پایدار، نظیر چوب حاصل از جنگلداری صحیح و اصولی، بدست آمده باشد.
اصل سوم:
طراحی شهری پایدار در توسعه نواحی شهری جدید (نظیر احداث شهرها و محلات جدید) دغدغه کاستن از میزان مصرف انرژی را دارد. این هدف از طریق کاربرد استخوان‌بندی شهری صحیح، گونه‌های ساختمانی مناسب، توزیع فضایی مناسب کاربری‌ها و استفاده از تراکم بهینه پیگیری می‌شود. به عبارت دیگر صرفه‌جویی در مصرف انرژی از طریق ایجاد ارتباطات نزدیک‌تر بین کاربری‌های مختلف شهری و همچنین از طریق کنترل طرح ساختمان‌ها از نظر بازدهی مصرف انرژی امکان‌پذیر می‌گردد.
شاخصۀ فنی نیز که با دیدگاه محیطی قرابت نزدیکی دارد، توجه ما را به اکولوژی (طبیعی و مصنوع) واقع بر بستر سایت و اینکه سیستم¬های ساخت و ساز نوین در استفاده از حداقل مصالح با حداکثر بهره‌وری را موجب گردند و دیدگاه نوین بازیافت فرا می‌خواند.
نتیجه آنکه به منظور دست یافتن به پایداری محیطی در بخش ساختمان، مهندسان معمار باید در خصوص موضوع های محیطی در حین آموزش¬های حرفه‌ای خود تعلیم دیده باشند. برای دانشکده معماری لازم است که آگاهی و دانش محیطی را به دانشجویان آموزش دهد و آنان را برای طراحی محیطی تربیت نماید، دانشجویان را با اخلاق محیط‌های مختلف آشنا سازد و مهارت و طراحی پایدار دانش محوری آنان را بالا برده و توسعه بخشد.
به منظور بالا بردن پایداری محیطی، ساختمان باید از نظر کلی‌نگرانه در تعادل باشد و تمام سه اصل زیر را بطور کامل اجرا نماید ـ طراحی پایدار، اقتصادی کردن منابع و طراحی چرخه حیات ـ در طراحی، ساخت، بهره¬برداری و نگهداری (تعمیر و نگهداری) و بازیافت و استفاده مجدد از منابع معماری. این اصول چارچوب مفهومی برای طراحی معماری پایدار را شامل می‌گردد. این چارچوب برای این است که به طراحان کمک نماید تا به دنبال راه‌حل¬های بهتری باشند تا اینکه یک مجموعه راه‌حل¬هایی به آنها داده شده باشد.
کتایون تقی زاده – استادیار دانشکده معماری دانشگاه تهران
