خطاها واختلالات ادراکی
تعریف خطای ادراکی : خطای ادراکی ، یک رفتار حسی یا ادراکی نادرست است،یعنی آنچه را که می بینیم یا می شنویم و یا …… با موقعیت واقعی معین و مشخص مطابقت نمی کند به عبارت دیگر وقتی که ادراک ما از اشیاء و امور، به طور کلی ،با واقع منطبق نباشد، گوئیم دچار خطای ادراکی شده ایم. البته باید متوجه باشیم که ممکن است در اثر برخی از”عوامل بیرونی یا درونی ” دچار توهم وخیال نیز بشویم که اشیاء در این حالت ها هم غیر واقعی به نظر ما می رسند ولی این توهمات سوای خطای ادراکی هستند.
اگر تعریف فوق را قبول کنیم بنابراین عوامل ایجاد کننده خطاهای ادراکی را باید به دو گروه تقسیم کرد: یکی از آنها که بنا به برخی شرایط فیزیکی و یا عوامل محیطی ، موجب خطای ادراک می گردند و دیگر عواملی که از حالتهای روانی سرچشمه می گیرند. از جمله خطاهای ناشی از عوامل دسته اول ، می توان سراب ، دیدن شئ در آب یا نگاه کردن از خلال منشور و مشابه آن و …… را نام برد.خطاهای ادراکی نوع دوم که شامل خطاهای هندسی و متأثر ازحالت روانی در وضعیت طبیعی و غیر طبیعی می شوند.
انواع خطاهای ادراکی : خطاهای بینایی ، خطاهای شنوائی ، خطاهای زمان و مکان ، خطاهای حرکتی و خطاهای تخمین وزن یا وضعی – عضلانی.
خطاهای بینایی : این خطاها بیشتر به ” ادراک اشکال هندسی ” مربوط می شوند که در موقعیت های زیر به وضوح قابل مشاهده و سنجش می باشد.
– اندازه و فاصله دو خط عمودی و افقی : اگرطول دو پاره خط عمودی و افقی کاملاً مساوی باشند. خط عمودی بزرگتر و بلندتر از خط افقی به نظر میرسد.
– فضای باز و بسته : از دو فضای هندسی یا دو سطح مساوی “مثلاً دو مربع ” ، آنکه یک ضلعش باز باشد بزرگتر نشان داده می شود.
– مجاورت اشکال : از دو شکل اعم از دایره یا هر شکل هندسی دیگر، که دارای سطحی مساوی هستند ، سطحی که در مجاورت شکل بزرگتر و یا به وسیله سطوح بزرگتر دیگری محاط شده باشد ، کوچکتر از شکلی به نظر می رسد که در مجاورت شکل کوچکتر مشابه خود باشد.
– فضای پر و خالی : فضای پر یا هاشورزده ، ازفضای خالی بزرگتر به نظرمی رسد ، همچنین سطوح دارای خطوط عمودی و موازی یکدیگر ، آن سطح را بلندتر از سطحی که دارای راه یا خطوط افقی است نشان می دهد.
– برتری اشکال هندسی : اندازه و نوع اشکال هندسی در جلب توجه و ادراک اولیه مؤثر است مثلاً از سه شکل دایره ، لوزی و مثلث ، اول دایره بعد لوزی و سپس مثلث مورد توجه قرار میگیرد و به همان نسبت بزرگتر جلوه می کند فاصله اشیاء و افراد نسبت به فرد ادراک کننده : دوری و نزدیکی اشیاء یا اشخاص ، در تخمین اندازه ی آنها مؤثر است. در این قبیل خطاها ،پدیده ی ثبات ادراکی مطرح می شود که تجربه های گذشته ی ما ، در شدت و ضعف این خطاها نقش اساسی دارند.
– خطاهای هندسی کلاسیک : که در آزمایشگاه روانشناسی بارها آزمایش شده و به اثبات رسیده است و معمولاً آنها را به نام کشف کننده ی آن نامیده اند . از جمله خطاهای متداول ادراک میباشند.
نظریه های خطاهای ادراکی :
نظریه گشتالت : این نظریه بر اهمیت روابط بین محرکها تأکید دارد.اگرچه در یک روش و اصول کلی ، می توان خطاهای ادراکی را بر این اساس تبیین کرد، ولی استثناهایی را که بنا بر “تقابل” و ” رد تصویرهای شکلی” وجود دارند، شامل نمی گردد.
نظریه فاصله ی ظاهری: در این نظریه تأکید بر این است که خطاهای ادراکی شکلی ، که شامل نشانه های تصویری عمق هستند ، مکانیزم های ثبات را درگیر می سازند، اگرچه ممکن است چنین تبیینی درباره ی تجربه های عمق و ثبات در ترسیم صحنه های سه بعدی درست باشد ولی درباره ی بسیاری ازخطاهای شکل در نظریه کلاسیک خطاها قابل استناد نیست.
