آلوار آلتو

هوگو آلوار هنریک آلتو

آلوار آلتو در کورتان ، فنلاند در ۳ فوریه ۱۸۹۸ بدنیا آمد در فنلاند معماران و جنگل بانان شخصیت اجتماعی برجسته ای دارند و از طبقات مرفه هستند ، اجداد آلتو جنگل بانانی بودند که از این رفاه نصیب داشتند . خود التو کودکی اش را در دهکده ای موسوم به آلاریاری در انتهای گوشه شمال غربی فنلاند که در پر جمعیت ترین ایالت فنلاند قرار دارد بسر آورد . از سال ۱۹۱۶ به پلی تکنیک هلسینکی رفت و در سال ۱۹۲۱ فارغ تحصیل شد . او از شاگردان آرماس لیندگرن و لارس سونک بود .

از هنگامی که آلتو کار را آغاز کرد ، فنلاند تا سال ها دچار عدم آرامش سیاسی بود . نخست موضوع استقلال فنلاند پیش آمد که پس از آن این کشور تا مدتی کوتاه از آزادی برخوردار بود و سپس دو جنگ پی در پی باز آرامش این کشور را بر هم زد . هر دو جنگ کافی بود هستی فنلاند را برای همیشه از میان بردارد . پس از این دو جنگ خزانه فنلاند تهی شد و برای مرمت کارخانه های تولیدی که در جنگ اسیب دیده بودند بودجه ای ناچیز در اختیار بود . خانه سازی به حداقل رسیده بود و اعتباری برای ساختن بناهای عمومی و موزه ها و ساختمان هایی از این قبیل که نشان شکفتگی اقتصادی هر کشور است وجود نداشت . از همین رو در کارهای نخستین آلتو بناهای بزرگ و عمومی وجود ندارد . وی کار را در مراحل نخستین جوانی آغاز کرد و هنگامی که هنوز در دانشگاه مشغول به تحصیل بود برای نخستین بار دست آزمود و خانه ای برای والدین خود در دهکده آلایاروی ساخت . اندکی بعد نخستین کلیسای خود را در نزدیکی یوسکوله بنا نهاد .
به علت شرایط نامناسب اقتصادی بعد از جنگ ، مدت چند سال در سراسر اسکاندیناوی ، اروپای مرکزی و ایتالیا سفر کرد و مدت کوتاهی در دفتر برنامه ریزی نمایشگاه گوتنبرگ فعالیت کرد .
اولین دوره معماری حرفه ای او با شرکت در نمایشگاه صنعتی سال ۱۹۲۲ آغاز شد ، هر چند کارهای مختلف دیگری نیز مرتبط به دوره دانشجوئی وی شناخته شده است که از اهمیت خاصی برخوردار هستند .

آلتو در سال ۱۹۲۲ در ژی واس کیلا اولین دفتر کارش را دایر کرد و در سال ۱۹۲۵ با آینو مارسیو (۱۸۹۴-۱۹۴۹) ازدواج کرد . آینو مارسیو تا پایان عمر مهم ترین همکار او بود ، خصوصا در کار اداره و مدیریت کارخانه تولیدی مبلمان چوبی که به سال ۱۹۲۸ در ارتباط با ساختمان اسایشگاه پایمیو تاسیس شده بود ، نقش موثری داشت .

شخصیت خصوصی آلتو
درباره شخصیت معماری آلتو بی آنکه از شخصیت خصوصی وی یاد شود ، نمی توان به کمال صحبت داشت . بشریت – دست کم به اندازه معماری – برای آلتو اهمیت دارد . آلتو برای خواست ها و عقائد همه مردم از هر طبقه و اهل هر کجا که باشند احترام قائل است . وی مانند جیمز جویس ( نویسنده ایرلندی ) از آشنایی با مردم مختلف با مشاغل گوناگون تجربه می آموزد و این تجربه به کارهایش مایه می دهد . گاه همین که پا از خانه بیرون می گذارد خود را با گفتگو و ماجراهای مردم و خیابان مشغول می کند و همانگونه که در استفاده از ماده آلی مانند چوب صریح وبی پروا است در آشنایی با مردم و آغاز سخن با آنان به خود تردید راه نمی دهد .
به سال ۱۹۲۹ در کنگره CIAM در فرانکفورت وقتی آلتو برای نخستین بار وارد جمع شد قبل از آنکه از ساختمان های خود صبحت کند ، با ذکر واقعه ای که صبح همان روز بین ایستگاه راه آهن و هتل محل اقامتش برایش اتفاق افتاده بود صبحت آغاز کرد . به سال ۱۹۳۳ هنگامی که از فنلاند برای شرکت کنگره معماران در آتن که برای تنظیم شارت داتن تشکیل یافته بود با هواپیما ، ترن و اتومبیل به این شهر آمده بود با علاقه و خوشحالی از گفتگوی خود در راه با مسافران دیگر یاد می کرد . تازه همسفر خود او مادربزرگش بود که قسمتی از بدنش را گچ گرفته بودند و آلتو از ترنی به ترن دیگر او را یاری می کرد .
به سال ۱۹۳۹ آلتو برای نخستین بار به آمریکا آمد تا ساختمان پاویون فنلاند را که خود طراحی کرده بود در نمایشگاه جهانی آن سال در نیویورک نظارت کند با آن که به زبان انگلیسی تسلط چندانی نداشت برای مستمعینی که در موزه هنرهای جدید در نیویورک گرد آمده بودند و جلب توجه آنان ممکن نبود سخن راند . وضع و قیافه آلتو در مقابل مستمعین و بیان مطلب با همان انگلیسی ناقص و چند OKEY که چاشنی جملات خود کرد ، آنان را از آغاز مسحور گفتار وی نمود.
احراز مقام استادی در دانشگاه فنی ماساچوست نیز نتیجه طبیعی شخصیت آلتو ، موفقیت پاویون فنلاند و قبولی طرح های او برای میز و صندلی ، در آمریکا بود . ( بدین ترتیب آلتو و گروپیوس در یک شهر به اشتغال پرداختند )
با آمدن به آمریکا و تدریس در دانشگاه فنی ماساچوست ، آلتو از فنلاند غافل نماند و وقت خود را بین تدریس در آمریکا و طراحی برای عمران فنلاند تقسیم کرد . در آمریکا نیز علاوه بر تدریس طراحی منازل مسکونی دانشجویان دانشگاه ماساچوست را بر عهده گرفت . اگر در نظر آوریم که بیشتر ساختمان های دانشگاه های آمریکا به تقلید معماری گوتیک و معماری قدیمی ملهم از انگلستان ساخته می شود می توان جرات آلتو را در طراحی این ساختمان درک کنیم .
شخصیت آلتو را نمی توان به کمال به دلیل و منطق بررسی کرد . وی در برخوردهای شخصی ، چنانکه گذشت ، بسیار خونگرم و صمیمی بود ، اما همین که از انسان دور می شد و به شهر یا کشور دیگر می رفت به هیچ وسیله ای نمی توان او را یافت و مکاتبه با او غیر ممکن بود . بسیار محتمل است که وی در تمام عمر خود به خوش قولی چند نامه با کسی رد و بدل نکرده باشد ! اما به محض این که دوباره پیدایش می شد او بود و گرمی اش و داستان هایش که از طنز و مزاح درباره زندگی و مردم مایه می گرفت و چنان گرم بود که انگار فقط به مسافرت یک روزه رفته بوده است .
کار برخی از معماران صرفا از معماری مایه می گیرد اما برعکس در طرح های آلتو هر خط از وابستگی و علاقه وی به زندگی سخن می گوید و شاید یکی از دلایل آنکه کارهای وی نسبت به همکارانش کمتر با مقاومت عمومی مواجه می شود همین باشد .
در ذکر احوال خصوصی آلتو باید از همسر وی که به سال ۱۹۴۹ وفات یافت و در کارهای وی موثر بوده است نیز یاد کرد . تا آن سال تمام کارهای آلتو به نام خود او و همسرش آینو امضا می شد و این کار تظاهر به شوالیه بودن از جانب آلتو نبود .زندگی زناشویی آلتو نیز مانند همه امور مربوط به وی خصوصیات خاص را داشت . ثبات آن از این حقیقت مایه می گرفت که هر دو در تمام دوران زناشویی که از روزگاران دانشجویی آنان آغاز شده بود شریک یکدیگر در تجارب تلخ و شیرین زندگی بودند . اما راز موفقیت این زناشویی شاید در عشق دو جانبه ای که بر اثر طبیعت متفاوت آن بوجود آمده بود نهفته باشد . آلتو ناآرام و سرزنده بود و نمی توان کارهایش را پیش بینی کرد . آینو دقیق ، ملایم ، کم سخن و با ثبات بو د .
اگرچه آینو آلتو در ۱۳ ژانویه ۱۹۴۹ بدرود حیات گفت اما نام وی همواره با کارهای آلتو قرین بود . چنانکه گذشت کارهای آلتو تا سال ۱۹۴۹ به نام خود و همسرش که او نیز معمار بود امضا می شد ، ولی آینو همواره می گفت : ” من مبتکر نیستم ، همه ابتکار از آلتو است “.
برای آلتو معماری جدا از زندگی نیست و این خود می رساند چرا همکار نزدیک وی همیشه همسر او بوده است . نخست آینو و سپس همسر دوم آلتو ، الیسا که چندین سال از آلتو جوان تر بود و قبلا در دفتر وی کار می کرد . الیسا دختر ژنرالی که به سال ۱۹۳۹ مانع جدایی فنلاند از سوئد شد بود ، او خلق و خوئی کاملا متفاوت با آینو داشت و ترکیبی از ظرافت زنانه و خونگرمی بود . تاثیر الیسا در کارهای آلتو بندرت ظاهر می شود ، جز در یک مورد که وی مسئولیت امور طرح و اجرای خانه ای را برای لوئی کاره به عهده گرفت . اما در عوض وی به روحیه آلتو خوب آشنا بود و همه جا او را از مصاحبت خود برخوردار می کند و هر جا که آلتو سفر کند همراه او بود .

ویژگی های معماری آلوار آلتو
اگر کارهای آلتو را یک جا بررسی کنیم و اگر اهمیت مقام وی را در میان پیشروان نهضت جدید معماری بسنجیم به نتیجه ای که ذیلا به شرح آن می پردازیم خواهیم رسید . در اواخر دهه قرن حاضر ، دو ساختمان و یک پروژه در صف نخستین قرارگرفتند . ساختمان باهاس کار والتر گروپیوس و پروژه مجمع اتفاق ملل کار لوکوربوزیه و بنای آسایشگاه معلولین در پای میئو کار آلوار آلتو ، از این روی می بینیم که آلتو اگرچه در کشوری نسبتا دورافتاده مانند فنلاند آغاز به کار کرد اما در اندک زمان به صف پیشاهنگان معماری معاصر پیوست .
در این مطلب نیز متذکر می شویم که آلتو مانند گروپیوس و لوکوربوزیه هر ساختمان را جزئی از مجموعه بزرگتری در نظر می گیرد و آن را با ملاحظه به خصوصیات این مجموعه طراحی می کند نه مانند تابلویی که بتوان آن را در هر موزه ای آویخت . این اعتقاد آلتو نیز بخوبی در بنای آسایشگاه مسلولین در پای میئو از نخستین کارهای او تجسم یافته است . به منظور ایجاد تنوع و احتراز از بوجود آمدن فضایی مستطیل شکل و محدود ، شاخه های مختلف بنای این آسایشگاه نه موازی یکدیگر ساخته شده اند و نه به یک ارتفاع .
آلتو مانند لوکوربوزیه همواره در ساختمان ها فضای داخل و خارج را با یکدیگر در می آمیزد و برای ایجاد چنین وحدتی اغلب فضای داخل بنا را با یک طاقی ، غلافی می پوشاند تا حجم بنا از خارج آن بهتر به دیده آید .
دیوارهای موجی شکل : در طرح های آلتو احجام مکعب مانند و زوایای قایم به ندرت دیده می شود . وی از جمله معمارانی است که به ثبات ، سطوح و احجام موجی شکل را به کارهای خود راه داده اند و بر اثر توجه آنان این نوع فرم در معماری منزلت یافته امکانات آن بر معماران دیگر آشکار گشته است . طرح های آلتو در استفاده از سطوح و احجام موجی شکل به ترتیب ذیل خلاصه می شود :
نخست سقف چوبی تالار سخنرانی در کتابخانه ویپوری با جراتی شگفت آور ، موجی شکل ساخته شد . سپس در ساختمان نمایشگاه فنلاند در پاریس به سال ۱۹۳۷، دیوار اصلی به شکل موج هایی نیم دایره بنا گشت که پوشش چوبی آن تاثیر موجی بیشتر کرد ، هر قسمت از این دیوار از قسمت پائین خود پیش تر می آمد و تمام دیوار با زاویه ای تند به جانب درون نمایشگاه تمایل می یافت ، در نمایشگاه فنلاند در نیویورک به سال ۱۹۳۹ طرح کلی نمایشگاه پاریس تکرار شد با این تفاوت که موج های دیوارها ملایم تر گشتند . به سال ۱۹۴۷ تمام نمای ساختمان مسکونی دانشجویان در دانشگاه فنی ماساچوست موجی شکل ساخته شد و نظیر همین دیوارهای خارجی موجی شکل به سال ۱۹۵۸ در آپارتمان های مسکونی در برمن آلمان تکرار شد . غیر از این ساختمان ها در بناهای خصوصی کوچکتر مانند خانه مایرا و بناهای عمومی مانند ساختمان اداره بازنشستگی فنلاند در هلسینکی و ساختمان اپرای اسن آلمان و در ساختمان شورای شهر در سینه یکی حجم های منحنی وار به صورتی ملایم جلوه گر می شود .
رابطه بین سطوح افقی : ایجاد رابطه بین سطوح افقی و یا ساختن بناها بر ارتفاعات مختلف یکی از عواملی است در معماری که دیر زمانی است به فراموشی سپرده شده است . این نکته را از طرح های بسیاری از معماران که در مسابقات معماری شرکت می جویند می توان دریافت . استفاده از سطوح مختلف موجب تنوع می شود و بر تاثیر هنری ساختمان می افزاید ، اما بسیاری از آن غافل می مانند .
برعکس آلتو در ایجاد رابطه بین سطوح افقی نیز استاد است ، فی المثل وی فضای تالار مطالعه کتابخانه ویپوری را وسعت بیشتری داد تا رابطه سطوح افقی که با سقف موجی شکل ایجاد می شود بهتر به دیده آید . سقف کتابخانه مرکز فرهنگی ولفزبورگ آلمان نیز به همین صورت موجی شکل ساخته شده و رابطه سطوح افقی در آن به تاثیر بیشتر به دیده می اید .
شهرسازی : آلتو از آغاز کار توجه خاص به شهرسازی داشت . از پروژه های او برای شهری نمونه ۱۹۴۰ گرفته تا مرکز اجتماعی شهر کوچک سینا جوکی در همه کارهای وی این توجه به دیده می آید . در مرکز فرهنگی و اجتماعی هلسینکی نیز که ساختمان هایش به تنوع و تحرک در پارکی به نظم آمده اند و با پستی و بلندی زمین و جاده ها ترکیبی کامل می سازند همین هشیاری وی در درک روابط قسمت های مختلف یک شهر جلوه گر می شود .
آلتو از جمله معمارانی است که می توانند از پیشرفت های صنعتی که محدود به کشوری خاص نیست استفاده کنند و آن را لطف و رنگ محلی در آمیزند . در کار همه هنرمندانی که شرایط عصر ما را به خوبی درک کرده اند بین مقتضیات محلی و امکانات جهانی تباینی وجود ندارد .
در باب هنر آرپ که میان کارهای او و آلتو قرابتی هست گفته اند که هرگز حتی برای لحظه ای دلباخته مد روز نشده است ، بلکه کارهایش همه براساس قوانین جاوید طبیعت و بشریت است .